Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 6168/21 od 20.04.2022. godine, stavom prvim izreke, potvrđena je presuda Drugog osnovnog suda u Beogradu P 361/16 od 07.07.2021. godine u drugom, trećem, četvrtom i petom stavu izreke, i žalba tužioca u tom delu odbijena kao neosnovana. Stavom drugim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tuženih i potvrđena presuda Drugog osnovnog suda u Beogradu P 361/16 od 07.07.2021. godine u šestom stavu izreke. Stavom trećim izreke, odbačena je kao nedozvoljena žalba tužioca u odnosu na šesti stav izreke presude Drugog osnovnog suda u Beogradu P 361/16 od 07.07.2021. godine. Stavom četvrtim izreke, preinačeno je rešenje o troškovima postupka sadržano u sedmom stavu izreke presude Drugog osnovnog suda u Beogradu P 361/16 od 07.07.2021. godine tako što je obavezan tužilac da naknadi tuženima troškove parničnog postupka u iznosu od 354.300,00 dinara. Stavom petim izreke, odbijeni su zahtevi tužioca i tuženih za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je, zbog pogrešne primene materijalnog prava, blagovremeno izjavio reviziju predviđenu članom 404. ZPP (posebna revizija).

Revizija tužioca nije dozvoljena protiv odluke (rešenja) o predloženoj privremenoj meri, jer to nije rešenje kojim se postupak pravnosnažno okončava, zbog čega je na osnovu člana 413. u vezi sa članom 420. stav 1. i 6. ZPP odlučeno kao u prvom stavu izreke.

Po oceni Vrhovnog suda, posebna revizija tužioca u ovom sporu je dozvoljena radi tumačenja i primene prava u sporovima o stvarnim službenostima, pa je zato na osnovu člana 404. ZPP, odlučeno kao u drugom stavu izreke.

Odlučujući o izjavljenoj reviziji u skladu sa članom 408. ZPP, Vrhovni sud je našao da je tužiočeva revizija delimično osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Sporovi o stvarnim službenostima su imovinsko-pravni sporovi koji su u nadležnosti suda, u smislu člana 1. ZPP, zbog čega se tužiočevom revizijom neosnovano pobija pravnosnažna odluka o istaknutom prigovoru sudske nenadležnosti, pa je zato na osnovu člana 414. stav 1. u vezi člana 420. stav 6. ZPP, odlučeno kao u četvrtom stavu izreke.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je pravo svojine na katastarskoj parceli 30/551 površine 1025m2 stekao ugovorom o kupoprodaji Ov 167666/13 od 13.09.2013. godine. Deo ove parcele u površini od 183m2, planskim aktom predviđen za javnu površinu, tužilac je izdvojio za tu namenu u posebnu katastarsku parcelu ... KO ..., a za preostali deo kupljene parcele u površini od 842m2 izvršio je promenu namene zemljišta iz poljoprivrednog u građevinsko zemljište. Tužilac je u katastru nepokretnosti upisan kao vlasnik katastarske parcele 30/551 KO ... u površini od 842m2 i na toj parceli je sagradio kuću. Tužioci su vlasnici katastarskih parcela 30/181 (BB), 30/588 (VV), 30/592 (GG), 30/591 (DD) i 30/410 (ĐĐ). Tuženi GG i ĐĐ su pravo svojine stekli ugovorima o kupoprodaji zaključenim sa prodavcima EE i ŽŽ, čiji predmet su bili delovi katastarske parcele 30/181 KO ... identifikovani kao novoformirane parcele na skici, sastavnom delu tih ugovora. Oba ugovora sadrže identičnu klauzulu o saglasnosti ugovarača da prema skici naprave i koriste put širine 4m i uzajamnu obavezu ugovornih strana - kupca da će nesmetano korišćenje tog puta omogućiti svim vlasnicima katastarske parcele 30/181 i da će u slučaju dalje prodaje svoje nepokretnosti taj teret preneti na novog vlasnika, i prodavaca da će prilikom prodaje preostalog dela označene parcele obezbediti kupcima nesmetano korišćenje tog puta, unošenjem takve klauzule u nove ugovore. Tuženi do svojih parcela dolaze putem širine od 3,55m do 4,31m i dužine od 162,07m koji polazi od ulice ... Taj put delom prolazi i preko tužiočeve parcele u širini od 0,54m do 1,50m i u dužini od 35,42m, na udaljenosti od oko 1,5m od njegove kuće, a u svom nastavku zauzima delove i drugih parcela. Put je delom nasut tucanikom, a delom grebanim asfaltom i koristi se za prolaz pešaka i vozila. Sa njegove južne strane postavljene su bandere, a približno sredinom puta nalaze se komunalni šahtovi. Do parcela tuženih ne postoji drugi uređeni put, a dve pešačke staze preko katastarskih parcela 30/513 i 30/561 KO ... nisu uređene i mogu se koristiti za prolaz pešice, ali ne i vozilima. Pristupni put formiran je do 2000-te godine i tuženi nisu bili ometani da ga, pa i deo koji prelazi preko katastarske parcele 30/551 KO ..., koriste za prolaz pešice i vozilima sve dok tužilac tu parcelu nije kupio i postavljanjem ograde izrazio protivljenje pravu tuženih da deo njegovog zemljišta koriste kao put. Pravnosnažnim rešenjem P 3018/15 od 04.04.2017. godine utvrđeno je da je tužilac smetao tužene u mirnoj i nesmetanoj državini prava stvarne službenosti prolaza kolskim putem, tako što je 25.10.2015. godine na delu puta koji se graniči sa njegovom parcelom u širini od 2m i dužini od 38m postavio ogradu.

Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su primenom članova 49. i 53. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa usvojili protivtužbeni, a odbili tužbeni zahtev. Po stanovištu sudova, stvarna službenost se može ustanoviti sudskom odlukom ako se povlasno dobro, bez krivice njegovog vlasnika, ne može koristiti bez korišćenja poslužnog dobra, ali uz vođenje računa o načelu restrikcije - stavljanjem u odnos službenosti sa štetom koja bi njenim uspostavljanjem bila naneta vlasniku poslužnog dobra, kao i vođenjem računa o drugim okolnostima od kojih zavisi obim opterećenja tog dobra, u zavisnosti od njegove namene i načina korišćenja. U konkretnom slučaju, po nalaženju sudova, tuženi kao vlasnici potencijalnih povlasnih dobara ne mogu ih koristiti bez korišćenja puta koji delom prolazi i preko parcele u svojini tužioca, kao potencijalnog poslužnog dobra.

Po stanovištu Vrhovnog suda, u ovom sporu pogrešno je primenjeno materijalno pravo, o čemu revizijski sud vodi računa po službenoj dužnosti.

Oba nižestepena suda su ovaj spor sudili kao spor za ustanovljavanje (konstituisanje) stvarne službenosti. Na to upućuju ne samo primenjene odredbe materijalnog prava, već i razlozi navedeni u obrazloženjima njihovih presuda - da se stvarna službenost uspostavlja sudskom odlukom kada se jedna nepokretnost (povlasno dobro) ne može koristiti bez upotrebe druge nepokretnosti (poslužno dobro), i da tužioci do svojih parcela mogu dolaziti samo putem koji delom, u određenim merama i granicama, prelazi i preko tužiočeve parcele.

Međutim, predmet ovog spora nije ustanovljavanje, već utvrđenje postojanja, odnosno nepostojanja prava stvarne službenosti kolskog i pešačkog prolaza preko dela zemljišta u svojini tužioca. Tužilac je tužbom tražio da se utvrdi nepostojanje prava stvarne službenosti u korist povlasnih dobara u svojini tuženih, a tuženi protivtužbom nisu zahtevali da se uspostavi pravo stvarne službenosti, već tvrde da su oni to pravo već stekli i da zato traže da se utvrdi njegovo postojanje, s obzirom da im tužilac to pravo osporava tužbom za utvrđenje da ono ne postoji.

Odredbom člana 56. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa propisano je da vlasnik povlasnog dobra može zahtevati da se prema vlasniku poslužnog dobra utvrdi postojanje službenosti (stav prvi), i da se na njegovu tužbu shodno primenjuju odredbe člana 37. stav 2. tog zakona (stav drugi). Tužba iz navedene zakonske odredbe podnosi se kada vlasnik poslužnog dobra osporava pravo službenosti vlasniku povlasnog dobra. Radi se, dakle, o situaciji kada titular službenosti ostvaruje svoje pravo, ali postojanje tog prava vlasnik poslužnog dobra dovodi u sumnju. U sporu po toj tužbi titular prava stvarne službenosti mora dokazati postojanje svog prava - osnov i način njegovog sticanja. Tuženi - vlasnik poslužnog dobra se u tom sporu, pored tvrdnje da službenost ne postoji - da nije stečena na neki od zakonom propisanih načina, može braniti i isticanjem prigovora da je službenost prestala, odnosno da ona više nije potrebna.

Prema odredbama Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa, stvarna službenost se zasniva pravnim poslom, odlukom državnog organa i održajem (član 51); na osnovu pravnog posla stvarna službenost stiče se upisom u javnu knjigu, ili na drugi odgovarajući način određen zakonom (član 52); odlukom suda ili drugog državnog organa stvarna službenost ustanovljava se kada vlasnik povlasnog dobra u celini ili delimično ne može koristiti to dobro bez odgovarajućeg korišćenja poslužnog dobra, kao i u drugim slučajevima određenim zakonom, i to danom pravnosnažnosti odluke ako zakonom nije drukčije određeno (član 53. stav 1. i 2); održajem, kada je vlasnik povlasnog dobra faktički ostvarivao službenost za vreme od 20 godina a vlasnik poslužnog dobra se tome nije protivio, osim ako je službenost vršena zloupotrebom poverenja vlasnika ili držaoca poslužnog dobra, silom, prevarom ili ako je službenost ustupljena do opoziva (član 54).

Pogrešno shvativši prirodu ovog spora nižestepeni sudovi su utvrđivali činjenice bitne za ustanovljavanje prava stvarne službenosti i odluke o tužbenom i protivtužbenom zahtevu zasnovali na odredbi člana 53. Zakona o osnovama svojinsko- pravnih odnosa, kojom je propisano da se stvarna službenost može ustanoviti odlukom suda ili drugog državnog organa kada vlasnik povlasnog dobra u celini ili delimično ne može koristiti to dobro bez odgovarajućeg korišćenja poslužnog dobra, ali su propustili da utvrde činjenice koje su bitne za sticanje prava stvarne službenosti na neki od zakonom dozvoljenih načina, s obzirom da tuženi u protivtužbi tvrde da su oni to pravo već stekli, a tužilac im postojanje tog prava osporava podnetom tužbom. Propust nižestepenih sudova da u ovom sporu primeni odredbe o sticanju prava stvarne službenosti, čije postojanje, odnosno nepostojanje se traže tužbom i protivtužbom, ima za posledicu nepotpuno utvrđeno činjenično stanje - neutvrđene činjenice o osnovu i načinu sticanja spornog prava.

Iz tog razloga, nižestepene presude su morale biti ukinute u delu kojim je odlučeno o tužbenom i protivtužbenom zahtevu i u tom delu predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

U ponovljenom suđenju prvostepeni sud će utvrditi činjenice bitne za odluku o postojanju prava stvarne službenosti tuženih - da li su i na koji od zakonom propisanih načina oni stekli to pravo (te činjenice dokazuju tuženi), odnosno da li je to pravo, ako je stečeno, prestalo da postoji ili je postalo nepotrebno (te činjenice dokazuje tužilac), jer od njih zavisi zakonita odluka o zahtevima stranaka.

Ukinuta je i odluka o troškovima postupka zato što zavisi od ishoda spora.

Sa svega navedenog, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u trećem stavu izreke.

Predsednik veća - sudija

Branislav Bosiljković, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić