Vrhovni kasacioni sud je ispitao pravilnost pobijane presude u smislu člana 399. Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'' br. 125/04, 111/09), koji se primenjuje na osnovu člana 506.stav 1. ZPP (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11), i ocenio da revizija tužene nije osnovana.

U provedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 2. tačka 9. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pok. BB je bila zakupac stana površine 35m2 u ... ... u ..., koji je koristila kao član porodičnog domaćinstva ranijeg nosioca stanarskog prava, po ugovoru o korišćenju stana od 19.01.1976. godine. Tužena opština je omogućila otkup tog stana, na zahtev pok. BB i sa njom zaključila ugovor o sticanju svojine na stanu, overen 06.02.1996. godine. Pok. BB je tuženoj jednokratno platila otkupnu cenu od 6.353,00 dinara. Dana 08.10.1996. godine je zaključen i overen pred sudom ugovor o kuporodaji istog stana između pok. BB kao prodavca i tužiljinog supruga, pok. VV, kao kupca, sa pravom pok. BB da doživotno stanuje u stanu. U vreme zaključenja ovih pravnih poslova, u ZKUL ... je na kp ... bila upisana kuća broj ... u ... i jedna zgrada, na kojima je upisana društvena svojina sa pravom korišćenja Opštine Savski Venac u 1/6 dela, dok su na 5/6 dela kao vlasnici upisani fizička lica. Opština nije sprovela postupak deobe nepokretnosti sa suvlasnicima, a prilikom zaključenja ugovora o otkupu, dala je pok. BB dozvolu za uknjižbu. U prirodi, na kp ... nalaze se dve prizemne zgrade, ulična zgrada i dvorišna zgrada od jednog jednosobnog stana površine 35,88 m2 (sporni stan). Presudom Drugog opštinskog suda u Beogradu P 2785/02 od 23.06.2005. godine je utvrđena ništavost ugovora o otkupu stana između pok. BB i tužene Opštine i ništavost kupoprodajnog ugovora zaključenog između pok. BB i pok. VV, a tužilja je obavezana da se iz stana iseli i preda ga suvlasnicima Opštine, što je i učinila po pravnosnažnosti presude. Iz obrazloženja pomenute presude proizlazi da je ništavost ugovora o otkupu utvrđena primenom člana 103, u vezi člana 47. Zakona o obligacionim odnosima, jer je predmet prodaje bio stan u susvojini prodavca i trećih lica, pa nosilac prava raspolaganja nije mogao pok. BB kao zakupcu da proda ceo stan. Zato pok. BB nije stekla svojinu na stanu, te stanom nije mogla raspolagati kupoprodajnim ugovorom sa tužiljinim pravnim prethodnikom.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja pravilno su nižestepeni sudovi odlučili kada su tužbeni zahtev usvojili i obavezali tuženu Opštinu da tužilji na ime naknade štete isplati tržišnu vrednost spornog stana, pravilnom ocenom da su pok. BB i pok. VV postupali kao savesne ugovorne strane u zaključivanju ugovora kojima je raspolagano stanom. Tužena Opština za naknadu štete odgovara po propisu iz člana 172. Zakona o obligacionim odnosima, kako je pravilno zaključio prvostepeni sud, suprotno stanovištu drugostepenog suda koji je odgovornost tužene zasnovao na članu 158. Zakona o obligacionim odnosima. Pomenuti Zakon propisuje posebnu vrstu odgovornosti za preduzeća i druga pravna lica prema trećem, u odredbama članova 170-172. Fizička lica odgovaraju po osnovu krivice, usled namere ili nepažnje (član 158. ZOO), a pravna lica zbog nepravilne primene propisa i pravila službe (član 172. ZOO). U konkretnom slučaju, tužena Opština je odgovorna jer je omogućila otkup stana iako za to nisu bili ispunjeni Zakonom propisani uslovi. Usled toga je utvrđena ništavost pravnih poslova proisteklih iz otkupa i tužilja je izgubila pravo svojine na stanu, zbog čega je tužena dužna da joj naknadi štetu u visini tržišne vrednosti stana (članovi 155. i 190. ZOO).

Neosnovano se revizijom ističe da je sud pogrešno krivicu za posledice utvrđene ništavosti pripisao samo jednoj ugovornoj strani - tuženoj, da su po članu 11. ZOO strane u obligacionom odnosu ravnopravne, da je pok. BB ponudila zaključenje ugovora o otkupu, te da je sud dužan da prilikom odlučivanja o posledicama ništavosti vodi računa o savesnosti obe ugovorne strane. Tužena Opština, kako je navedeno, odgovara po propisu iz člana 172. Zakona o obligacionim odnosima, za nepravilan odnosno nezakonit rad organa. Nezakonit rad organa manifestuje se u postupanju protivno zakonu, drugom propisu ili opštem aktu ili u propuštanju da se zakon, drugi propis ili opšti akt primeni, ili u radnji koja je protivno običajima i pravilima morala. Nepravilan rad su one radnje koje nisu u skladu sa opštim normama u vršenju službe, odnosno delatnosti, a kojima je građanima pričinjena šteta. U pitanju je poseban vid objektivne odgovornosti, bez obzira na krivicu, a zasniva se na pretpostavci i obavezi da pravno lice, odnosno državni organ poznaje propise i pravila službe u obavljanju svoje delatnosti.

Sa druge strane, pok. BB je bila dugogodišnji zakupac spornog stana (koristila ga je kao član domaćinstva nosioca stanarskog prava po ugovoru o korišćenju od 19.01.1976. godine, a zatim kao preostali član domaćinstva u svojstvu zakupca na neodređeno vreme), pa je očekivano bila u uverenju da stan može da otkupi, te podnela zahtev za otkup stana. Iako je u zemljišnoj knjizi, društvena svojina sa pravom korišćenja Opštine Savski Venac bila upisana na 1/6 zgrade u kojoj se sporni stan nalazi, imajući u vidu složene vlasničke odnose proistekle iz društvene svojine, pok. BB nije mogla znati da Opština, pri takvom zemljišno-knjižnom stanju ne može da joj omogući otkup stana, u situaciji kada u njemu živi u periodu od 20 godina. Pok. BB se pravilno pouzdala u zaključeni ugovor o otkupu imajući u vidu da je davalac otkupa državni organ, zbog čega nije imala razloga da sumnja u njegovu zakonitost. Pri takvim okolnostima, imajući u vidu da je jednokratno platila otkupnu cenu, pok. BB je postupala u skladu sa uobičajenom pažnjom koja se u pravnom prometu zahteva u odgovarajućoj vrsti obligacionih odnosa (član 18. stav 1. ZOO), pošto je Opština Savski venac dala i dozvolu za uknjižbu. Takođe, pravilno je ocenjeno da je kupac spornog stana pok. VV bio savestan u zaključivanju ugovora o kupoprodaji sa prodavcem pok. BB, imajući u vidu da je ugovor o otkupu zaključen sa državnim organom, da je data dozvola za uknjižbu, te da je pok. BB bila zakupac i dugogodišnji korisnik stana koji je predmet kupoprodaje. Ova lica, prema svom prosečnom znanju, nisu mogla znati da su neregulisani odnosi između države i fizičkih lica na zgradi smetnja za otkup spornog stana, pravilno se pouzdajući u autoritet države. Zato, suprotno navodima revizije, nema doprinosa tužilje nastanku štete, u smislu člana 192. ZOO.

Neosnovano se revizijom ističe da je sud pogrešno primenio član 104. stav 1. ZOO po kom se posledice ništavosti sastoje u tome da je svaka strana dužna da vrati drugoj ono što je stekla po osnovu takvog ugovora, te da bi tužena obavezu imala prema svom saugovaraču, a to nije tužilja, pa tužena ne može imati pasivnu legitimaciju u ovoj parnici. U konkretnom slučaju, tužena odgovara tužilji kao trećem licu kome je prouzrokovana šteta radnjama organa tužene, u smislu člana 172. ZOO, a ne kao saugovarač iz člana 108. ZOO. Tužena je, kao nosilac prava raspolaganja, omogućila otkup stana iako za to nisu bili ispunjeni zakonom propisani uslovi, čime je prouzrokovana šteta tužilji, koja je izgubila pravo svojine na stanu. Tužena je legitimisana kao štetnik jer, kako je pravilno zaključio Apelacioni sud, u nizu činjenica koje su dovele do nastanka štete za tužilju, nedozvoljeno raspolaganje tužene Opštine je činjenica u čijem odsustvu šteta ne bi nastala (adekvatna uzročnost).

Iz navedenih razloga, primenom člana 405. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća-sudija

Biserka Živanović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić