U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Vesne Popović, predsednika veća, Božidara Vujičića i Lidije Đukić, članova veća, u pravnoj stvari tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Slavica Raković, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstvo odbrane, koju zastupa Vojno pravobranilaštvo (ranije Direkcija za imovisko-pravne poslove), sa sedištem u Beogradu, radi naknade nematerijalne štete, odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 4991/16 od 18.07.2016. godine, u sednici održanoj 06.04.2017. godine, doneo je

P R E S U D U

DELIMIČNO SE PREINAČUJE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž 4991/16 od 18.07.2016. godine i presuda Višeg suda u Beogradu P 1438/15 od 08.04.2016. godine u stavu drugom izreke, pa se odbija tužbeni zahtev u delu kojim je tužilac tražio da se obaveže tužena da mu na ime naknade nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti isplati 120.000,00 (stodvadeset hiljada) dinara sa zakonskom kamatom počev od 08.04.2016. godine do isplate, kao neosnovan.

U ostalom delu revizija tužene izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 4991/16 od 18.07.2016. godine, odbija se, kao neosnovana.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 1438/15 od 08.04.2016. godine, stavom prvim izreke, Viši sud u Beogradu oglasio se apsolutno nenadležnim za odlučivanje o zahtevu tužioca za isplatu ratnih dnevnica i tužba je u tom delu odbačena. Stavom drugim izreke, obavezana je tužena da tužiocu na ime naknade nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti isplati 200.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 08.04.2016. godine do isplate, a stavom trećim izreke obavezana je tužena da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka od 117.300,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 08.04.2016. godine do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 4991/16 od 18.07.2016. godine, žalba tužene je odbijena, kao neosnovana i prvostepena presuda potvrđena u stavu drugom i trećem izreke.

Protiv pravnosnažne presude donesene u drugom stepenu, tužena je izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“, broj 72/11 i 55/14), pa je našao da je revizija delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a revizijom se ne ukazuje na druge povrede postupka zbog kojih se ona može izjaviti, primenom člana 407. stav 1. ZPP.

Prema činjeničnom stanju na kome je zasnovana pobijana odluka, tužilac je bio učesnik u ratu u rezervnom sastavu Vojske SR Jugoslavije, u periodu od 08.04. do 25.06.1999. godine. Iako je tužilac imao pravo na naknadu ratnih dnevnica, u visini određenoj Pravilnikom o naknadi putnih i drugih troškova u vojsci Jugoslavije i preko Udruženja boraca podnosio zahtev za isplatu ove naknade, ista mu nije isplaćena u celosti. Sporazumom zaključenim 11.01.2008. godine, između Vlade Republike Srbije i Štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista nerazvijenih opština - Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, tužena se obavezala da rezervistima iz navedenih opština isplati ratne dnevnice u više mesečnih rata. Zaključkom Vlade RS od 17.01.2008. godine odlučeno je da se ratnim vojnim invalidima i rezervistima iz navedenih 7 opština, izvrši isplata novčanih naknada na koje se sporazum odnosi i to prenosom novčanih sredstava na poseban račun opština, uz uslov da se ta lica odreknu svih potraživanja u svim sporovima koje su vodili pred praničnim sudovima. Tužbom u ovoj pravnoj stvari tužilac potražuje naknadu nematerijalne štete, jer smatra da je na ovaj način diskriminisan u odnosu na ratne rezerviste iz oština sa kojima je tužena zaključila sporazum, koji su naplatili ovaj vid svojih potraživanja od tužene Republike Srbije.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, sudovi su usvojili tužbeni zahtev i obavezali tuženu da tužiocu plati 200.000,00 dinara na ime naknade nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti, učinjene diskriminacijom prema tužiocu u odnosu na druge vojne rezerviste kojima je ta naknada isplaćena na osnovu Sporazuma Vlade Republike Srbije i Štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista nerazvijenih opština, zaključenog 11.01.2008. godine.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da sudovi pravilno zaključuju da je na pasivnu legitimaciju tužene bez uticaja navod da Ministarstvo odbrane nije učestvovalo u zaključenju Sorazuma od 11.01.2008. godine, što i prigovor nedostatka pasivne legitimacije čini neosnovanim, s obzirom da je kao tužena označena Republika Srbija, preko koje bilo koji organ ovako označene tužene dobija pravni subjektivitet, a tuženi organ, koji je bio u obavezi da izvrši isplatu ratnih dnevnica, svoja ovlašćenja vrši preko Vlade Republike Srbije, koja je i zaključila napred navedeni Sporazum.

Osnovano nižestepeni sudovi nalaze i da tužilac jeste diskriminisan navedenim postupanjem tužene.

Naime, Vlada Republike Srbije je 11.01.2008. godine, sa štrajkačkim odborom ratnih vojnih rezervista koji imaju prebivalište u opštinama Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, koje su izabrane zbog statusa nerazvijenih opština, zaključila Sporazum kojim je ovim licima regulisana isplata ratnih dnevnica. Zaključkom Vlade RS od 17.01.2008. godine, određeno je da se prenos novčanih sredstava izvrši na posebne račune navedenih sedam opština, te da se ratnim vojnim invalidima i rezervistima iz ovih opština isplati novčana naknada u skladu sa zaključenim Sporazumom, pod uslovom da se ta lica odreknu svih potraživanja u sporovima koje su vodili pred parničnim sudovima protiv Republike Srbije radi isplate naknade.

Zakon o zabrani diskriminacije („Sl. glasnik RS“, broj 22/09), je stupio na snagu 07.04.2009. godine, odnosno nakon podnošenja tužbe sudu, pa su sudovi postojanje osnova za naknadu nematerijalne štete i postojanje diskriminatorskog ponašanja tužene prema tužiocu, pravilno cenili neposrednom primenom člana 21. Ustava Republike Srbije. Na ovaj način, iako pravljenje razlike u postupanju prema nekom licu u odnosu na druga lica koja su u istoj ili sličnoj situaciji, ne predstavlja uvek akt diskriminacije, sudovi osnovano nalaze da u konkretnom slučaju, navedena radnja tužene, isplata ratnih dnevnica samo rezervistima iz navedenih sedam opština, predstavlja diskriminatorsko ponašanje prema tužiocu, jer tužena nije dokazala da je za ovakvo - nejednako postupanje, postojalo objektivno i razumno opravdanje.

Iz sadržine Sporazuma od 11.01. i Zaključka Vlade RS od 17.08.2008. godine, proizilazi da je finansijska pomoć koja je uplaćena na poseban račun sedam opština navedenih u Sporazumu, uplaćena radi isplate ratnih dnevnica ratnim vojnim invalidima i vojnim rezervistima koji su učestvovali u odbrani zemlje u toku NATO bombardovanja 1999. godine. Tačno je da opštine: Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, imaju status nerazvijenih opština, ali to nužno ne znači da i svi rezervisti sa prebivalištem na teritoriji ovih opština spadaju u kategoriju socijalno ugroženih lica, niti da rezervisti sa teritorije drugih opština (van opština navedenih u Sporazumu), ne spadaju u tu kategoriju lica, jer se status socijalne ugroženosti dokazuje na zakonom predviđeni način. Dakle, na osnovu Sporazuma od 11.01.2008. godine i Zaključka Vlade RS od 17.01.2008. godine, izvršena je isplata ratnih dnevnica svim vojnim rezervistima sa teritorije opština Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, samo po osnovu njihovog prebivališta na teritoriji tih opština, bez prethodne provere, odnosno utvrđenja njihovog socijalnog statusa. Imajući ovo u vidu, sudovi osnovano nalaze da nije postojalo objektivno prihvatljivo opravdanje za različito postupanje tužene, prilikom isplate ratnih dnevnica vojnim rezervistima, samo na osnovu njihovog prebivališta. Iz navedenog proizilazi da ovakvim postupanjem tužene, jeste izvršena diskriminacija u odnosu na vojne rezerviste koji imaju prebivalište na teritoriji drugih opština, pa između ostalog i u odnosu na tužioca, koji je bio u istoj situaciji kao i rezervisti sa teritorija navedenih 7 opština - učestvovao je u odbrani zemlje u toku NATO bombardovanja 1999. godine i po tom osnovu ostvario pravo na isplatu ratnih dnevnica, koje mu nisu isplaćene (u celosti).

Revizijom se neosnovano ukazuje da je tužilac bio u obavezi da dokaže da je pretrpeo nematerijalnu štetu. Naime, diskriminacija predstavlja svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na bilo kom osnovu (rasi, državljanstvu, nacionalnoj ili verskoj pripadnosti, jeziku, političkim ubeđenjima, polu, ...). Zaštita od diskriminacije predstavlja pravo ličnosti zagarantovano Ustavom RS (član 21.), ali i Evropskom Konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (član 1. Protokola 12. uz Evropsku Konvenciju), a od 07.04.2009. godine i Zakonom o zabrani diskriminacije. Povreda bilo kog prava ličnosti, pa samim tim i vršenje diskriminacije u odnosu na neko lice ili grupu lica, predstavlja vid nematerijalne štete, jer kod diskriminisanih lica izaziva osećaj nepravde, neravnopravnosti u odnosu na druge građane, a često i osećaj podređenosti ili osećaj građana nižeg reda, što kod njih izaziva duševne bolove, a na osnovu čega su i ovlašćeni da pred sudom zahtevaju zaštitu od diskriminacije pred nadležnim sudom. To dalje znači da su lica koja ukazuju da je u odnosu na njih izvršena dikriminacija, u obavezi da pred sudom dokažu samo da su nejednako tretirani u odnosu na druga lica koja su u istoj ili sličnoj situaciji, dok je upravo tuženi, odnosno lice na čije se diskriminatorsko ponašanje tužbom ukazuje, dužan da dokaže postojanje objektivnog i opravdanog razloga za različitost u postupanju (prema licima koja ukazuju da su diskriminisana).

Neosnovani su i navodi revizije kojima se ističe da se u konkretnom slučaju ne radi o diskriminaciji, primenom člana 21. stav 4. Ustava RS, kojim je propisano da se ne smatraju diskriminacijom posebne mere koje Republika Srbija može uvesti radi postizanja pune ravnopravnosti lica ili grupe lica koja su suštinski u nejednakom položaju sa ostalim građanima. Naime, pomoć nerazvijenim opštinama predstavlja legitiman cilj i posebnu meru koju država može preduzeti u smislu člana 21. stav 4. Ustava RS i kao takva ne predstavlja diskriminatorsko postupanje. Međutim, isplate izvršene na osnovu Sporazuma od 11.01.2008. godine ne predstavljaju „akt pružanja pomoći nerazvijenim opštinama“ kako se to pogrešno navodi u reviziji, s obzirom da tužena ovaj Sporazum nije zaključila sa navedenim nerazvijenim opštinama i u cilju pružanja finansijske pomoći tim opštinama, ili svim socijalno ugroženim građanima tih opština, već je zaključen sa Štrajkačkim odborom ratnih vojnih rezervista tih opština, a samo je isplata vršena preko posebnog računa opština. Pri tom, odredbama postignutog Sporazuma tužena se obavezala da rezervistima iz navedenih opština isplati ratne dnevnice (u više mesečnih rata), pri čemu ni jednom odredbom nije predviđena i obaveza rezervista da dokažu svoj socijalno-ekonomski status, već su bili samo u obavezi da se odreknu svih potraživanja u sporovima koje su vodili pred parničnim sudovima protiv Republike Srbije, radi isplate ove naknade (ratnih dnevnica). Dakle, iz same sadržine Sporazuma od 11.01.2008. godine proizilazi da su neosnovani i netačni navodi revizije da na osnovu Sporazuma nisu isplaćivane ratne dnevnice, već novčana pomoć određenoj grupi lica koja žive na tom području.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da su revizijski navodi tužene o pogrešnoj primeni materijalnog prava kod određivanja visine pravične novčane naknade nematerijalne štete, delimično osnovani.

Nad tužiocem, kao ratnim vojnim rezervistom, jeste izvršena diskriminacija, pa ima pravo na naknadu štete, u skladu sa odredbom člana 200. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, koja mu je pričinjena zbog povrede prava na jednako postupanje, kao jednog od prava ličnosti.

Međutim, uzimajući u obzir sve relevantne činjenice koje su od uticaja na odmeravanje visine naknade, kao i cilj kome naknada nematerijalne štete služi (član 200. stav 2. ZOO), po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, iznos dosuđen pobijanom odlukom, nije pravilno i adekvatno odmeren, zbog čega ne predstavlja pravičnu naknadu ovog vida nematerijalne štete. Pravična naknada nematerijalne štete predstavlja oblik otklanjanja štetnih posledica i sastoji se u isplati sume novca, kao satisfakciji za pretrpljenu nematerijalnu štetu, da bi se kod oštećenog uspostavila psihička i emotivna ravnoteža koja je postojala pre štetnog događaja, u meri u kojoj je to moguće. Pri tom, pravična novčana naknada ne sme biti cilj, već mora biti sredstvo za ublažavanje pretrpljene nematerijalne štete, niti sme pogodovati težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodom i svrhom (podsticanje lukrativnih motiva ili komercijalizacija ličnih dobara).

Prilikom odlučivanja o visini adekvatne naknade Vrhovni kasacioni sud je posebno imao u vidu i da postupanje tužene, koje je utvrđeno kao diskriminatorsko, nije usmereno samo u odnosu na ličnost tužioca, već na sva lica – ratne vojne rezerviste koji nemaju prebivalište ne teritoriji sedam opština obuhvaćenih Sporazumom od 11.01.2008. godine, a kojima ratne dnevnice nisu isplaćene, pa nalazi da iznos od 80.000,00 dinara predstavlja adekvatno obeštećenje u odnosu na učinjenu povredu prava, nalazeći da će se dosuđivanjem navedenog iznosa uspostaviti psihička ravnoteža koja je kod tužioca postojala pre utvrđene povrede prava, posebno imajući u vidu da je taj iznos znatno viši od osnovnog potraživanja na ime isplate ratnih dnevnica (6.850,00 dinara), zbog čega dosuđivanje u većem iznosu ne bi odgovaralo cilju kome ova naknada služi.

Na osnovu iznetog, primenom člana 416. stav 1. i člana 414 stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća-sudija

Vesna Popović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić