Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 114/23 od 02.03.2023. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužioca i prvostepena presuda potvrđena. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijane odluke u smislu člana 408. u vezi člana 403. stav 2. Zakona o parničnom postupku (,,Službeni glasnik RS“ broj 72/11, 55/14, 87/18 i 18/20), Vrhovni sud je utvrdio da je revizija neosnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti. U postupku pred drugostepenim sudom nije došlo do propusta u primeni ili do pogrešne primene koje od odredaba ovog Zakona, pa nema ni povrede iz člana 374. stav 1. ZPP, na koju se revizijom ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, maloletna VV, rođena je ... godine, a pravnosnažnom presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P2 7201/10 od 04.06.2013. godine je odlučeno da roditelji zajednički vrše roditeljsko pravo i da prebivalište deteta bude na adresi oca, na osnovu sporazuma roditelja i ocene suda da je takav sporazum u najboljem interesu deteta. Ubrzo po donošenju presude, otac je u junu 2013. godine odveo dete, nije obaveštavao majku gde se devojčica nalazi, pa je majka nije videla do kraja septembra 2013. godine. Sporni odnos je po tužbi majke za izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava, privremeno uređen rešenjem P2 4154/13 od 14.10.2014. godine, tako što je samostalno vršenje roditeljskog prava do okončanja parnice povereno majci, uz obavezu oca da doprinosi izdržavanju, a lični odnosi deteta i oca su uređeni na način da se dete i otac viđaju u prostorijama Centra za socijalni rad svakog četvrtka od 12,00 do 13,00 časova. Pravnosnažnom presudom Trećeg osnovnog suda u Beogradu P2 4154/13 od 16.12.2015. godine izmenjena je prethodna presuda i odlučeno je da majka samostalno vrši roditeljsko pravo i u istom postupku presudom Trećeg osnovnog suda u Beogradu P2 280/18 od 26.02.2018. godine po tužbi majke, otac je delimično lišen roditeljskog prava prema mal. VV, i to prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja utiču na život deteta.

Lični odnosi mal. deteta i oca odvijali su se u kontrolisanim uslovima kod nadležnog organa starateljstva do decembra 2014. godine i nisu dali očekivane rezultate, jer je otac bio suviše napet i opterećen negativnim iskustvom iz odnosa sa majkom deteta i usmeren na dokazivanje tvrdnji u vezi ponašanja i načina života majke deteta i njene primarne porodice, nije mogao da se uzdrži od iznošenja negativnih stavova prema majci u prisustvu deteta i bio je isključiv i izričit u zahtevima da se majka udalji za vreme posete, što dete nije prihvatalo, a neke posete su zbog njegovog nestrpljenja skraćivane. U posebnoj parnici tužiocu je određena mera zabrane približavanja mal. VV i njenoj majci na udaljenosti manjoj od 500 metara, osim u terminima predviđenim za viđanje sa detetom i zabranom uznemiravanja verbalno, preko telefona i sl. Od kraja januara 2015. godine do okončanja prethodne parnice, tužilac i dete nisu bili u kontaktu, a tužilac nije prihvatao preporučeni psihoterapijski tretman radi psihološkog defokusiranja u odnosu na bivšu partnerku i podizanja roditeljskih kapaciteta. Sud je u prethodnoj parnici na osnovu ovih okolnosti ocenio da je otac nesavesno vršio pravo na održavanje ličnih odnosa sa detetom i da je lišenje prava na održavanje ličnih odnosa i odlučivanje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta u njegovom najboljem interesu. Od donošenja prethodne presude do podnošenja tužbe za vraćanje roditeljskog prava, promenile su se okolnosti utoliko što je mal. VV sada učenica osnovne škole, uspešno savladava školsko gradivo i dobro se snalazi u školskoj sredini. Prema nalazu i mišljenju nadležnog organa starateljstva, izveštaja Savetovališta za brak i porodicu i nalaza i mišljenja komisije sudskih veštaka, devojčica je u početku prema ocu imala neutralan odnos, nije ispoljavala ni pozitivne ni negativne emocije i u odnosu na oca nije imala nikakva očekivanja. Tokom psihoterapijskog tretmana koji je sproveden u periodu od 31.05.2021. godine do 12.10.2021. godine, dete je na pomen viđanja sa ocem pokazivalo veliki otpor, a osnovni razlog za to je autentično sećanje na neprijatne događaje kojima je prisustvovala prilikom ranijih viđanja u kontrolisanim uslovima. Majka prepoznaje i zadovoljava sve potrebe deteta, ali nema dovoljno kapaciteta da prevaziđe ranije negativno iskustvo sa tužiocem, a tužilac je i dalje više fiksiran na partnerski odnos nego na roditeljsku saradnju i svojim potrebama daje prednost u odnosu na potrebe deteta, nema dovoljno senzibilnosti za druge, nema jasnu ideju kako da pristupi detetu, rezistentan je na svaku psihoterapijsku intervenciju koja se ne slaže sa njegovim viđanjem situacije, što je bio osnovni razlog zbog koga psihoterapijski tretman nije dao željene rezultate. Prema nalazu komisije sudskih veštaka, tužiočeva roditeljska podobnost nije kompromitovana, njegova zainteresovanost za dete je autentična i uspostavljanje ličnih odnosa je preporučljivo. Tužilac nastoji da odvoji roditeljske i partnerske odnose, ali zbog konfliktnog odnosa roditelja i višegodišnje razdvojenosti oca i deteta, neophodna je prethodna psihološka priprema svih članova porodice radi neutralizacije nepovoljnog interakcijskog iskustva i preporučeno je upućivanje svih članova porodice u savetovalište za brak i porodicu pri nadležnom organu starateljstva i reuspostavljanje odnosa u zavisnosti od rezultata psihološke procene. Tužilac smatra da bi prvi kontakt sa detetom trebalo da se realizuje bez prisustva majke, uz konsultaciju stručnih ljudi iz savetovališta za brak i porodicu, otpor deteta pripisuje instrukcijama i nagovorima majke, a sadašnju situaciju stavlja u odgovornost majci i organima starateljstva koji su postupali povodom spornog odnosa.

Kod tako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su pravilnom primenom materijalnog prava zaključili da se nisu stekli uslovi za vraćanje roditeljskog prava tužiocu, odnosno da nisu prestali razlozi zbog kojih je tužilac delimično lišen roditeljskog prava u pogledu održavanja ličnih odnosa sa mal.detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta.

Prema članu 3. stav 1. Konvencije o pravima deteta (Zakon o ratifikaciji konvencije Ujedinjenih nacija o pravima deteta „Službeni list SFRJ“ - Međunarodni ugovori broj 15/90 i „Službeni list SRJ“ – Međunarodni ugovori broj 4/96 i2/97) u svim aktivnostima koje se tiču dece, bez obzira na to da li ih preduzimaju javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela, najbolji interesi deteta biće od prvenstvenog značaja. Države članice se obavezuju da detetu obezbede takvu zaštitu i brigu koja je neophodna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i obaveze njegovih roditelja, zakonitih staratelja ili drugih pojedinaca koji su pravno odgovorni za dete i preuzimaju u tom cilju sve potrebne zakonodavne i administrativne mere (stav 2.).

Ova obaveza preuzeta je članom 6. stav 1. Porodičnog zakona kojim je propisano da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta. U sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta. Pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava sud je dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima (član 270. PZ).

Porodični zakon ne isključuje mogućnost vraćanja roditeljskog prava. Odluka o vraćanju roditeljskog prava može da se promeni ukoliko su se značajnije promenile okolnosti nakon donošenja te odluke, odnosno kada prestanu razlozi zbog kojih je roditelj potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava (član 83. PZ). Sud je odlučujući o takvom zahtevu dužan da ceni da li je došlo do novih okolnosti zbog kojih je neophodno promeniti odluku o vraćanju roditeljskog prava, pri tome ceneći najbolji interes deteta.

Roditeljsko pravo izvedeno je iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta (član 67. PZ). U sporu za zaštitu prava deteta i sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta i odluka suda o delimičnom lišenju roditeljskog prava mora biti zasnovana na oceni najboljeg interesa deteta da njegov roditelj bude delimično lišen roditeljskog prava. Najbolji interes deteta je pravni standard koji se procenjuje na osnovu niza objektivnih i subjektivnih okolnosti, a između ostalog podrazumeva i da se između deteta i roditelja sa kojim ne živi razvije i neguje odnos zasnovan na ljubavi, poverenju, međusobnom uvažavanju, privrženosti, uzajamnom pomaganju i poštovanju ličnosti i dostojanstva.

Prema članu 82. stav 1. Porodičnog zakona, roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava.

Prema članu 83. istog zakona, roditelju se može vratiti roditeljsko pravo kada prestanu razlozi zbog kojih je bio potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava.

Po nalaženju Vrhovnog suda, pravilno su nižestepeni sudovi ocenili da u konkretnom slučaju nisu prestali razlozi zbog kojih je tužilac delimično lišen roditeljskog prava i utvrdili najbolji interes maloletnog deteta procenom svih relevantnih okolnosti. Lišenje roditeljskog prava u pogledu održavanja ličnih odnosa u konkretnom slučaju ima svoje opravdanje, jer posebna zaštita maloletne dece podrazumeva obezbeđivanje uslova za pravilan psihofizički razvoj deteta u zdravoj životnoj i porodičnoj sredini i preduslov je pravilnog odrastanja. Najbolji interes deteta u konkretnom slučaju, proveren je kroz mišljenje stručnog tima organa starateljstva i odgovarajućih stručnjaka – veštaka, stavljanjem u odnos proporcionalnosti ponašanja tužioca i zaštitu interesa maloletnog deteta, pa su nižestepeni sudovi pravilno dali prednost zaštiti interesa maloletnog deteta kroz pravnu posledicu lišenja roditeljskog prava oca u pogledu održavanja ličnih odnosa i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta. Sudovi su odluku doneli rukovodeći se najboljim interesom mal.deteta, a ne željom i pozitivnom motivacijom oca da vrši roditeljsko pravo. Stoga činjenica na koju se navodima revizije ukazuje, da je nadležni organ starateljstva trebalo da sprovede porodičnu terapiju u cilju reuspostavljanja kontakta između maloletnog deteta i oca, a ne da ceni podobnost oca kao roditelja, ne dovodi u sumnju izneti zaključak. Kod utvrđenog da su tretmani sprovođeni sve dok je postalo izvesno da terapija ne može da dovede do pozitivnih rezultata, da je tužilac fiksiran na partnerski odnos i da svojim potrebama daje prednost u odnosu na potrebe deteta i da dete autentično ne želi kontakte sa ocem, a da bi se daljem izlaganju terapijskim tretmanima otpor mal.deteta povećao, to je i po oceni revizijskog suda pravilan zaključak nižestepenih sudova da je izvesno da održavanje ličnih odnosa neće dati pravi rezultat prema sadašnjim okolnostima konkretnog slučaja. Sadašnji interes mal.deteta je da se sudski postupci okončaju i da roditelji prevaziđu međusobne nerazrešene odnose uz uspostavanje saradnje o pitanjima koja se odnose na mal.dete, imajući u vidu da izrečena mera nema trajni karakter i da buduće eventualne pozitivne promene u ponašanju tužioca (što jeste dužnost roditelja), mogu dovesti do vraćanja roditeljskog prava u zakonom predviđenom postupku. Sledom navedenog, neosnovani su navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava i ukazivanje na mišljenje komisije sudskih veštaka, jer su sva dokazna sredstva, pa i navedeno mišljenje bila predmet pravilne i detaljno obrazložene ocene nižestepenih sudova, a razloge za takvu ocenu prihvata i revizijski sud.

Na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, Vrhovni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić