Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Vesne Subić, predsednika veća, Zorana Hadžića i Marije Terzić, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., koju zastupa punomoćnik Katarina Bijelić, advokat iz ..., protiv tuženog BB iz ..., koga zastupa punomoćnik Marko Zečević, advokat iz ..., radi utvrđenja ništavosti ugovora o kupoprodaji nepokretnosti, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 4122/22 od 07.02.2023. godine, u sednici održanoj 17.10.2024. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž 4122/22 od 07.02.2023. godine i predmet VRAĆA tom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 2727/20 od 16.05.2022. godine utvrđeno je da je apsolutno ništav i da ne proizvodi pravno dejstvo ugovor o kupoprodaji nepokretnosti zaključen između sada pok. VV iz ... i sada pok. GG, biv. iz ..., čiji je pravni sledbenik tužilja AA iz ..., kao prodavaca s jedne strane i tuženog BB iz ..., kao kupca sa druge strane, overen dana 17.12.1997. godine od strane Prvog opštinskog suda u Beogradu pod brojem Ov.I I/1 br. .../..., što je tuženi dužan priznati i trpeti. Stavom drugim izreke nije dozvoljeno preinačenje tužbe prema podnesku tužilje od 01.03.2022. godine. Stavom trećim izreke odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove parničnog postupka.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 4122/22 od 07.02.2023. godine preinačena je presuda Višeg suda u Beogradu P 2727/20 od 16.05.2022. godine, u stavu prvom izreke, tako što je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev kojim je traženo da se utvrdi da je apsolutno ništav i da ne proizvodi pravno dejstvo ugovor o kupoprodaji nepokretnosti zaključen između sada pok. VV iz ... i sada pok. GG, biv. iz ..., čiji je pravni sledbenik tužilja AA iz ... s jedne strane i tuženog BB iz ... kao kupca sa druge strane, overen dana 17.12.1997. godine od strane Prvog opštinskog suda u Beogradu pod brojem Ov.I I/1 br. .../..., što bi tuženi bio dužan priznati i trpeti. Stavom drugim izreke preinačeno je rešenje o troškovima postupka sadržano u stavu trećem izreke prvostepene presude tako što je obavezana tužilja da tuženom, na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 717.750,00 dinara.

Protiv pravosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tuženi je podneo odgovor na reviziju.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11...10/23) i utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a u reviziji se ne ukazuje posebno na ostale bitne povrede odredaba parničnog postupka zbog kojih se revizija može izjaviti.

Apelacioni sud je svoju presudu doneo nakon što je održao raspravu pred drugostepenim sudom u smislu člana 383. stav 3. Zakona o parničnom postupku, a rešenjem donetim na ročištu održanim 07.02.2023. godine odlučio je da se ne saslušavaju ponovo stranke i svedok, već da se pročitaju zapisnici o njihovom saslušanju.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, na stanu broj ..., površine 56m2, po strukturi dvosobnom, na ... spratu zgrade u ... broj ... u ..., bili su suvlasnici sa udelima od po ½ idealnih delova, kao zakonski naslednici pok. DD, a po rešenju Trećeg opštinskog suda u Beogradu O 1373/94 od 30.03.1995. godine, sada pok. VV, supruga ostavioca i sada pok. GG, ćerka ostavioca. Prema overenoj fotokopiji prepisa ugovora o kupoprodaji čija se ništavost ovde traži, VV i GG su, u svojstvu prodavaca, sa tuženim u svojstvu kupca, zaključili dana 17.12.1997. godine ugovor o kupoprodaji navedenog stana, kao neuseljivog, sa pravom doživotnog stanovanja u stanu i sa svim pokretnim stvarima, nameštajem i pokućstvom, za ukupnu cenu od 50.000 DEM, čiji su prijem prodavci potvrdili na dan overe ugovora. Odredbom člana 5. ugovora bilo je ugovoreno da je kupac ovlašćen da se bez ičije dalje saglanosti ili prisustva stupi u posed kupljenog stana, kada se steknu uslovi za to, dok je odredbom člana 6. ugovora bilo ugovoreno da su prodavci saglasni da kupac može upisati u zemljišnu knjigu na navedenom stanu svoje pravo vlasništva, kada se steknu uslovi za stupanje kupca u posed predmetnog stana. Prema overenoj kopiji prepisa, navedeni ugovor overen je od strane Prvog opštinskog suda u Beogradu pod Ov.I I/1 br. .../... dana 17.12.1997. godine, a tuženi se uknjižio kao vlasnik stana nakon smrti oba prodavca, i to na osnovu rešenja RGZ SKN Vračar br. ...-...-...-.../... od 24.10.2017. godine, koje je postalo pravnosnažna 15.11.2017. godine.

VV je preminula 03.08.2009. godine, a za jedinog naslednika na njenoj zaostavštini, koja čini pravo susvojine sa ½ idealnog dela navednog stana oglašena je njena ćerka GG iz ..., rešenjem Prvog osnovnog suda u Beogradu O 1376/14 od 13.05.2014. godine. GG je dana 06.06.2017. godine sačinila pismeno zaveštanje pred svedocima, kojim je raspolagala svojom imovinom tako što je pravo svojine na spornom stanu, sa celokupnim pokućstvom i svim pokretnim stvarima u njemu, ostavila tužilji AA. GG je preminula 13.06.2017. godine, a ostavinski postupak iza njene smrti pokrenut je po predlogu tužilje. U predmetu Prvog osnovnog suda u Beogradu O 7160/17 dana 10.10.2019. godine proglašeno je pomenuto zaveštanje, a rešenjem istog suda O 7160/17 od 28.01.2020. godine utvrđeno je da zaostavštinu pok. GG, biv. iz ..., sačinjavaju novčana sredstva na računima kod banaka, koja zaostavština je predata na uživanje Republici Srbiji, čiji je zakonski zastupnik Državni pravobranilac, u smislu člana 21. Zakona o nasleđivanju. Nakon smrti sada pok. GG tužilja je bila u državini spornog stana i pokretnih stvari u njemu sve do 15.12.2017. godine, kada je tuženi zamenio bravu od ulaznih vrata stana, na koji način je smetao tužilju u državini stana, što je utvrđeno pravnosnažnim rešenjem Prvog osnovnog suda u Beogradu P 20104/17 od 28.05.2018. godine.

U postupku je utvrđivano koji su se upisnici overe vodili u Prvom opštinskom sudu u Beogradu u vreme kada je overen sporni ugovor o kupoprodaji, ali nije moglo da se na pouzdan način utvrdi i da se pribavi knjiga overe, s obzirom da upisnici overe koji odgovaraju broju Ov. .../... nisu preuzeti od bivšeg Prvog opštinskog suda u Beogradu.

Tokom drugostepenog postupka Apelacioni sud je od Drugog osnovnog suda u Beogradu zatražio spise overe Petog opštinskog suda u Beogradu Ov. 14304/05 u kome je VV dana 01.08.2005. godine overila izjavu, kao i obaveštenje o tome da li je taj sud preuzeo arhivu overe bivšeg Prvog osnovnog suda u Beogradu i da li postoji predmet Prvog opštinskog suda u Beogradu Ov.II/1 br. .../... od 17.12.2017. godine, te da li je taj sud preuzeo arhivu predmeta overe bišeg Prvog opštinskog suda u Beogradu i da li u arhivi postoji predmet overe Prvog opštinskog suda u Beogradu Ov.I I/1 br. .../... od 07.12.1997. godine. Drugi osnovni sud u Beogradu je obavestio Apelacioni sud da nije pruzeo arhivu overe Prvog opštinskog suda u Beogradu, ali je dostavio originalne spise overe Petog opštinskog suda u Beogradu Ov. .../... iz kojih je utvrđeno da je referent overe potvrdio da je VV, čiji je identitet utvrđen na osnovu lične karte, u svojstvu davaoca izjave svojeručno potpisala izjavu kojom je potvrdila da je sa svojom ćerkom GG, dana 17.12.1997. godine, pred Prvim opštinskim sudom u Beogradu zaključila sporni kupoprodajni ugovor i da je kupoprodajna cena u celosti isplaćena, s tim što je u izjavi navedeno da mu nisu prodale parking mesto, te da pomenutom stanu ne pripada nikakvo parking mesto.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja Apelacioni sud je zaključio da tužilja, kao stranka koja je osporavala punovažnost ugovora o kupoprodaji nepokretnosti zaključenog 17.12.1997. godine, a time i tužiočevo pravo svojine na stanu broj ... u ... broj ..., nije dokazala činjenice koje bi vodile zaključku da navedeni ugovor nije punovažan, odnosno da nije ni zaključen.

Za razliku od ovakvog zaključka drugostepenog suda prvostepeni sud je zaključio da tuženi nije nesumnjivo dokazao da je sporni ugovor o kupoprodaji nepokretnosti zaključio sa sada pok. VV i sa pok. GG, kao prodavcima, te je, primenom tereta dokazivanja u smislu odredbe člana 231. Zakona o parničnom postupku odbio tužbeni zahtev.

Po oceni Vrhovnog suda, drugostepeni sud je, odlučujući o žalbi protiv prvostepene presude i ocenjujući izvedene dokaze, utvrdio drugačije činjenično stanje u pogledu zaključenja spornog ugovora i na takvom činjeničnom stanju zasnovao svoju odluku, a da pri tome nije izveo dokaz saslušanjem parničnih stranaka, čije je iskaze drugačije cenio nego prvostepeni sud, čime je povredio načelo neposrednosti.

Da bi preinačio prvostepenu presudu drugostepeni sud je morao da zakaže raspravu, što je i učinio, a da bi, nakon izvođenja dokaza, mogao da izvrši drugačiju ocenu dokaza, ako ne prihvati ocenu dokaza izvedenih pred prvostepenim sudom, nalazeći da je zbog toga činjenično stanje pogrešno i nepotpuno utvrđeno. Znači, radi donošenja pravilne odluke drugostepeni sud ima mogućnost da sam održi raspravu, ponovi izvedene dokaze i izvrši njihovu ocenu.

U ovom slučaju drugostepeni sud jeste zakazao raspravu, ali je utvrdio drugačije činjenično stanje i drugačije ocenio iskaze parničnih stranaka u odnosu na ocenu prvostepenog suda, a da nije saslušao parnične stranke. Drugačija ocena dokaza od one koju je izvršio prvostepeni sud zahteva neposredno izvođenje tih dokaza čime se eliminiše povreda načela neposrednosti. Naime, drugostepeni sud, ako smatra da je prvostepeni sud pogrešno ocenio iskaze parničnih stranaka, zaključak o tome mora da izvede neposrednim izvođenjem tog dokaza – saslušanjem parničnih stranaka. Drugostepeni sud to nije učinio, pa je nepotpuno utvrdio činjenično stanje, zbog čega se pravilna primena materijalnog prava ne može ispitati, je drugostepena presuda morala biti ukinuta.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će postupiti po primedbama iz ovog rešenja i ponovo oceniti potrebu izvođenja dokaza neposrednim saslušanjem parničnih stranaka, kao i potrebu izvođenja ostalih neophodnih dokaza, te će nakon pravilno sprovedenog postupka i potpunog utvrđenja činjeničnog stanja doneti novu odluku.

Iz navedenih razloga odlučeno je kao u izreci rešenja, na osnovu člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća-sudija

Vesna Subić,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković