Rešenjem Višeg suda u Beogradu Gž 19815/22 od 26.01.2023. godine, stavom prvim izreke, odbijena je, kao neosnovana žalba krajnjeg korisnika PBSZ „Šumadija“ u stečaju i potvrđeno prvostepeno rešenje u stavu prvom i drugom izreke u delu koji se odnosi na njega. Stavom drugim izreke, preinačeno je prvostepeno rešenje u stavu prvom izreke i odbijen predlog predlagača kojim je tražio da se obaveže protivnik predlagača Gradska opština Savski venac da predlagaču na ime naknade za eksproprisanu nepokretnost po osnovu prestanka prava korišćenja na k.p. br. .. KO ..., postojeće na adresi u ul. ... br. .. solidarno sa krajnjim korisnikom PBSZ „Šumadija“ u stečaju, isplati iznos od 75.903.399,92 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana donošenja odluke pa do isplate. Stavom trećim izreke, preinačeno je rešenje o troškovima postupka sadržano u stavu drugom izreke prvostepenog rešenja, tako što je odbijen zahtev predlagača za naknadu troškova vanparničnog postupka u odnosu na protivnika predlagača Gradsku opštinu Savski venac. Stavom četvrtim izreke, odbijena je žalba krajnjeg korisnika i potvrđeno prvostepeno rešenje o troškovima postupka sadržano u stavu petom izreke prvostepenog rešenja. Stavom petim izreke, odbijeni su zahtevi predlagača i krajnjeg korisnika za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažnog rešenja donetog u drugom stepenu, predlagač i krajnji korisnik PBSZ „Šumadija“ u stečaju, blagovremeno su izjavili revizije, zbog bitne povrede odredaba parničnog postuka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Protivnik predlagača Gradska opština Savski venac dostavila je odgovor na reviziju predlagača.

Ispitujući pobijanu odluku na osnovu člana 408. u vezi člana 420. stav 1. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br.72/11 ... 18/20), u vezi sa članom 30. stav 2. Zakona o vanparničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 25/82 i 48/88 i „Službeni glasnik RS“, br. 46/95 ... 14/22), Vrhovni sud je utvrdio da je revizija predlagača osnovana, a revizija krajnjeg korisnika PBSZ „Šumadija“ u stečaju neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, rešenjem Opštinskog sekretarijata za urbanizam, komunalno – stambene i građevinske poslove Opštine Savski venac broj 465-33/89-III-03 od 12.05.1989. godine utvrđen je prestanak prava korišćenja neizgrađenog gradskog građevinskog zemljišta, označenog kao k.p. br. ..., ZKUL – .., ZK telo .., pod rednim brojem .. – voćnjak površine 892 m2 u ul. ... broj .. u Beogradu dotadašnjem korisniku AA u korist Opštine Savski venac, za potrebe krajnjeg korisnika PBSZ „Šumadija“, u cilju privođenja zemljišta nameni određenoj detaljnim urbanističkim planom. U obrazloženju rešenja navedeno je da je PBSZ „Šumadija“ dostavila potvrdu SDK od 25.04.1989. godine, iz koje proizlazi da je na posebnom računu izdvojeno 2.800.000,00 dinara na ime isplate naknade AA. Rešenjem Privrednog suda u Beogradu St. 68/2013 od 20.11.2013. godine otvoren je postupak stečaja nad PBSZ „Šumadija“ i pozvani su poverioci da prijave svoje potraživanje Privrednom sudu u Beogradu u roku od 120 dana od dana objavljivanja oglasa otvaranja postupka stečaja u Službenom glasniku RS. Iz zapisnika o proceni tržišne vrednosti nepokretnosti Poreske uprave, Odeljenja za kontrolu izdvojenih aktivnosti velikih lokacija Centar br. 252–464–08-00343/21 od 05.04.2022. godine sledi da je predmet objekta – građevinsko zemljište u Beogradu, upisano u KO ... u ul. ... broj .. na k.p. br. .. površine 892 m2, da tržišna vrednost građevinskog zemljišta iznosi 96.304,26 dinara po m2, što ukupno iznosi 85.903.399,92 dinara.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je obavezao protivnika predlagača i krajnjeg korisnika da predlagaču isplate naknadu za eksproprisanu nepokretnost u iznosu utvrđenom procenom tržišne vrednosti nepokretnosti Poreske uprave, Odeljenja za kontrolu izdvojenih aktivnosti velikih lokacija Centar od 05.04.2022. godine. Ceneći istaknuti prigovor nedostatka pasivne legitimacije na strani protivnika predlagača Gradske opštine Savski venac, prvostepeni sud je zaključio da isti nije osnovan, imajući u vidu da je protivnik predlagača Gradska opština Savski venac, organ koji je sprovodio postupak eksproprijacije preko svog nadležnog odeljenja i da je rešenjem Opštinskog sekretarijata za urbanizam, komunalno-stambene i građevinske poslove Opštine Savski venac od 12.05.1989. godine utvrđen prestanak prava korišćenja predlagaču za potrebe krajnjeg korsinika PBSZ „Šumadija“ Beograd, kao i da je ista koristila predmetnu nepokretnost od kada je izvršena eksproprijacija.

Drugostepeni sud je odlučujući o žalbama protivnika predlagača i krajnjeg korisnika potvrdio prvostepeno rešenje u odnosu na krajnjeg korisnika, a preinačio u odnosu na protivnika predlagača, tako što je odbio, kao neosnovan predlog predlagača da protivnik predlagača zajedno sa krajnjim korisnikom isplati naknadu za eksproprisanu nepokretnost, primenom člana 42, 56, 61 i 62. Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik RS“, br. 53/95, 106/16). Drugostepeni sud je smatrao da naknadu za eksproprisanu nepokretnost treba da plati krajnji korisnik eksproprijacije, a što je u ovom slučaju PBSZ „Šumadija“ u stečaju, a da protivnik predlagača Gradska opština Savski venac ne može biti obavezana solidarno na isplatu naknade za eksproprisano zemljište sa krajnjim korisnikom eksproprijacije, sa obrazloženjem da iako je rešenjem od 12.05.1989. godine utvrđen prestanak prava korišćenja predmetne nepokretnosti u korist Gradske opštine Savski venac, da u situaciji kada je utvrđen javni interes za oduzimanje svojine, da eksproprijacija nije izvršena za potrebe protivnika predlagača Gradske opštine Savski venac, već za potrebe PBSZ „Šumadija“, kao krajnjeg korisnika, koji je stekao predmetnu nepokretnost za svrhu radi koje je ona i oduzeta predlagaču, da solidarnost dužnika nije pravilo, nego je izuzetak i da ista mora biti posebno utvrđena zakonom ili ugovorom, a što u ovom slučaju nije. U vezi visine naknade za izuzeto zemljište, drugostepeni sud je smatrao da je prvostepeni sud pravilno imao u vidu zapisnik o proceni tržišne vrednosti nepokretnosti Poreske uprave, Odeljenja za kontrolu izdvojenih aktivnosti velikih lokacija Cenar od 05.04.2002. godine i da je pravilno utvrdio tržišnu vrednost građevisnkog zemljišta u iznosu od 96.304,26 dinara po m2, što za predmetnu nepokretnost iznosi 85.903.399,92 dinara. Pri tome su nižestepeni sudovi imali u vidu da je krajnji korisnik PBSZ „Šumadija“ obezbedio sredstva za isplatu naknade predlagaču u iznosu od 2.800.000,00 dinara, koja su izdvojena na posebnom računu, i zaključili da je to bez uticaja, s obzirom na to da krajnji korisnik nije dostavio dokaz da su navedena sredstva iskorišćena, odnosno da je predlagaču iz tih sredstava isplaćena naknada.

Po oceni Vrhovnog suda, nižestepeni sudovi su pravilnom primenom materijalnog prava pravilno odredili visinu naknade za ekspropisano zemljište u iznosu od 85.903.399,92 dinara, zbog čega krajnji korisnik neosnovano u reviziji ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava.

Članom 42. stav 1. Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik RS“, br. 53/95 ... 106/16), propisano je da se naknada za eksproprisano poljoprivredno zemljište i građevinsko zemljište određuje u novcu prema tržišnoj ceni takvog zemljišta, ako zakonom nije drugačije propisano. Procena tržišne cene iz stava 1. ovog člana vrši organ nadležan za utvrđivanje poreza na prenos apsolutnih prava na nepokretnostima (stav 2).

U konkretnom slučaju, tržišna cena zemljišta eksproprisanog predlagaču utvrđena je pravilnom primenom odredbe člana 42. Zakona o eksproprijaciji, tako što su nižestepeni sudovi cenili izveštaj Poreske uprave o proceni tržišne vrednosti predmetne nepokretnosti. Procena tržišne vrednosti nepokretnosti koju vrši Poreska uprava, u smislu odredbe člana 42. stav 2. Zakona o eksproprijaciji, predstavlja najniži iznos naknade za eksproprisanu nepokretnost, zbog čega su neosnovani navodi revizije da nije pravilno utvrđena visina naknade za esproprisanu nepokretnost.

Neosnovani su navodi revizije krajnjeg korisnika kojima se ukazuje da su bila obezbeđena sredstva za isplatu naknade predlagaču u iznosu od 2.800.000,00 dinara, koja su izdvojena na posebnom računu, za šta je dostavljena potvrda SDK od 25.04.1989. godine i da je na ovaj način ispunjena obaveza plaćanja naknade za eksproprisanu nepokretnost. Navodi su neosnovani, jer potvrda SDK je dokaz da predlagač eksproprijacije, odnosno društveno pravno lice za čije potrebe se vrši eksproprijacija, ima obezbeđena sredstva izdvojena na svom posebnom računu depozita, u visini potrebnoj za plaćanje pravične naknade za eksproprisanu nepokretnost i predstavlja ispravu koja se mora priložiti uz predlog za eskproprijaciju, kako bi se, ukoliko do sporazuma dođe, naknada mogla isplatiti. S obzirom da u ovom slučaju sporazum o visini naknade za eksproprisanu nepokretnost nije postignut, to je bez uticaja postojanje obaveze krajnjeg korisnika da ima obezbeđena sredstva izdvojena na svom posebnom računu depozita, u visini potrebnoj za plaćanje pravične naknade za esproprisanu nepokretnost. Osim toga, bez uticaja je to što je krajnji korisnik obezbedio sredstva za isplatu pravične novčane naknade predlagaču, jer predlagač nije stečajni poverilac već izlučni poverilac i kao takav nije obavezan da u određenom roku ostvaruje svoje potraživanje prema stečajnom dužniku u stečajnom postupku, već ima pravo da shodno članu 80. stav 3. Zakona o stečaju svoje potraživanje ostvaruje u sudskom i svim drugim postupcima, što je predlagač i učinio tražeći naknadu u ovom postupku, a što je i u skladu sa članom 48. Zakona o stečaju, kojim je propisano da je stečajni poverilac lice koje na dan pokretanja stečajnog postupka ima neobezbeđeno potraživanje prema dužniku.

Osnovano se revizijom predlagača ukazuje da je drugostepeni sud preinačenjem prvostepenog rešenja pogrešno primenio materijalno pravo. 

Članom 1. stav 1. Zakona o eksproprijaciji ("Službeni glasnik SRS", br. 40/84, 53/87, 22/89), koji se primenjivao u vreme eksproprijacije, propisano je da se nepokretnosti na kojima postoji pravo svojine mogu uz pravičnu naknadu eksproprisati ili se to pravo može ograničiti kada je to potrebno radi izgradnje privrednih, stambenih, komunalnih, zdravstvenih, prosvetnih i kulturnih objekata, objekata narodne odbrane i drugih objekata od opšteg interesa. Član 3. ovog zakona propisuje: da se nepokretnosti na kojima postoji pravo svojine mogu eksproprisati ili se to pravo može ograničiti tek pošto je na način određen zakonom utvrđeno da postoji opšti interes za izgradnju objekta odnosno izvođenje drugih radova (stav 1.); da postojanje opšteg interesa u smislu stava 1. ovog člana utvrđuje skupština društveno-političke zajednice ili drugi organ određen zakonom (stav 2.). Odredbom člana 4. Zakona je propisano da nepokretnost na kojoj postoji pravo svojine danom pravosnažnosti rešenja o eksproprijaciji postaje društvena svojina (potpuna eksproprijacija). Odredbama člana 8. Zakona je predviđeno: da se eksproprijacija može vršiti u korist i za potrebe društveno-političke zajednice, mesne zajednice, organizacije udruženog rada, samoupravne interesne zajednice, društveno-političke organizacije, zakonom određene društvene organizacije i druge samoupravne organizacije i zajednice (korisnik eksproprijacije) (stav 1.); da se u gradovima i naseljima gradskog karaktera eksproprijacija vrši u korist opštine, a za potrebe društveno pravnog lica iz stava 1. ovog člana, kao krajnjeg korisnika (stav 2.). Član 11. Zakona, između ostalog, propisuje: da za eksproprisanu nepokretnost sopstvenik ima pravo na pravičnu naknadu (stav 1.); da se određivanjem pravične naknade ne mogu bitno pogoršavati uslovi života i rada koje je sopstvenik imao na osnovu korišćenja te nepokretnosti (stav 2.); da naknadu za eksproprisanu nepokretnost plaća korisnik eksproprijacije (stav 4.). Prema članu 31. Zakona, između ostalog, postupak po predlogu za eksproprijaciju sprovodi i rešenje donosi organ uprave nadležan za imovinsko-pravne poslove opštine na čijoj se teritoriji nalazi nepokretnost predložena za eksproprijaciju (stav 1.). Prema članu 35. ovog zakona, troškove postupka eksproprijacije snosi korisnik eksproprijacije. Član 38. stav 4. Zakona predviđa da, u slučaju spora, imovinsko-pravne odnose između korisnika eksproprijacije i sopstvenika nepokretnosti rešava sud opšte nadležnosti. U skladu sa članom 44. ovog zakona, visina naknade u novcu za eksproprisane nepokretnosti određuje se po tržišnoj vrednosti, prema okolnostima u momentu zaključenja sporazuma o visini naknade, ako sporazum nije postignut, prema okolnostima u momentu donošenja prvostepene odluke o naknadi (stav 2.). U skladu sa odredbom člana 45. istog zakona, naknada za eksproprisano poljoprivredno i građevinsko zemljište u građevinskom području određuje se u novcu prema tržišnoj vrednosti takvog zemljišta (stav1). Član 67. stav 1. Zakona predviđa da se u postupku pred opštinskim organom uprave nadležnim za imovinsko-pravne poslove ili pred nadležnim sudom stranke mogu sporazumeti: o novčanom iznosu naknade, o davanju druge nepokretnosti odgovarajuće vrednosti u svojinu, a ako je u pitanju stambena zgrada ili stan i u susvojini, umesto eksproprisane nepokretnosti, o međusobnim doplatama razlike u vrednosti nepokretnosti, o premeštanju eksproprisanih objekata na drugo po propisima dozvoljeno mesto, o izgradnji prilaza, prolaza i pristupnih puteva, kao i drugim zakonom dozvoljenim činidbama. Odredbe člana 68. Zakona o eksproprijaciji propisuju da sporazum o novčanoj naknadi izvršava nadležni sud, a sporazum o drugim oblicima naknade izvršava organ uprave nadležan za imovinsko-pravna poslove. Shodno odredbi člana 71. stav 1. Zakona, korisnik eksproprijacije je dužan da navedenu naknadu isplati ranijem sopstveniku u roku određenom sporazumom o naknadi, odnosno u roku od 15 dana od dana pravnosnažnosti odluke o naknadi.

Članom 58. stav 1. Ustava Republike Srbije jemči se mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona, a stavom 2. da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne.

Član 1. Protokola 1. uz Evropsku Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koji garantuje pravo na imovinu, predviđa: da svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine, i da niko ne može biti lišen svoje imovine osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava (stav 1); da prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuju zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbedila naknadu poreza i drugih dažbina ili kazni (stav 2). Ovaj član Protokola 1. sadrži tri jasno naznačena pravila definisana na sledeći način. Prvo pravilo je opšte prirode i izražava princip mirnog uživanja imovine. Drugo pravilo se odnosi na slučajeve oduzimanja imovine i podvrgavanje imovine određenim uslovima. Treće pravilo polazi od prava države da kontroliše korišćenje imovine u skladu sa opštim interesom, putem sprovođenja zakona neophodnog za ovu svrhu. S obzirom na to da je pravo na imovinu zaštićeno članom 1. Protokola 1, to su države dužne da obezbede da svako lice u okviru njihove nadležnosti ima na raspolaganju delotvorno pravno sredstvo za zaštitu tog prava. U većini država potpisnica Konvencije, delotvorno pravno sredstvo predstavlja sudska zaštita.

Po oceni Vrhovnog suda u konkretnom slučaju postoji imovinsko pravo koje spada u okvir odredbi člana 58. Ustava Republike Srbije i da je došlo do mešanja u to pravo, jer je izvršena eksproprijacija nepokretnosti koja je pripadala predlagaču. Priroda tog mešanja je takva da se primenjuju pravila o oduzimanju imovine.

Rešenjem Opštinskog sekretarijata za urbanizam, komunalno – stambene i građevinske poslove Opštine Savski venac od 12.05.1989. godine utvrđen je prestanak prava korišćenja predmetnog neizgrađenog gradskog građevinskog zemljišta dotadašnjem korisniku AA, ovde predlagaču u korist Opštine Savski venac i za potrebe krajnjeg korisnika PBSZ „Šumadija“ Beograd, u cilju privođenja zemljišta nameni određenoj detaljnim urbanističkim planom. Navedenim rešenjem konstatovano je postojanje javnog interesa koji je utvrđen na osnovu zakona, kao i obaveza krajnjeg korisnika da isplati naknadu za izuzetu nepokretnost i biljne zasade, a koja će biti određena u posebnom postupku po pravnosnažnosti ovog rešenja. Sporazum o naknadi za eksproprisanu nepokretnost nije zaključen. Iz navedenog sledi da formalno postoje uslovi iz člana 58. stav 2. Ustava Republike Srbije da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno, a to je da je oduzimanje izvršeno u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne, s tim što u ovom slučaju sporazum o naknadi za eksproprisanu nepokretnost nije zaključen.

U odnosu na uslove propisane članom 1. Protokola 1 uz Konvenciju, mešanje u pravo na mirno uživanje imovine bilo je propisano zakonom i izvršeno je u javnom interesu. Ovo mešanje bilo je neophodno u demokratskom društvu, s tim što je preostalo da se predlagaču isplati naknada, da bi i uslov proporcionalnosti bio do kraja ispunjen, odnosno da bi se uspostavila ravnoteža između zahteva opšteg interesa zajednice i zahteva osnovnih prava pojedinca. Uslovi propisani odredbama člana 58. Ustava Republike srbije i člana 1. Protokola 1 uz Konvenciju, bili bi u konkretnom slučaju ispunjeni u potpunosti da je sporazumom ugovorena pravična naknada, odnosno da je isplaćena tržišna vrednost eksproprisanog zemljišta. Međutim, krajnji korisnik eksproprijacije predlagaču nije isplatio adekvatnu naknadu. Imajući u vidu da je nad krajnjim korisnikom eksproprijacije PBSZ „Šumadija“ Beograd otvoren stečajni postupak, da predlagaču nije isplaćena naknada utvrđena odredbom člana 58. stava 2. Ustava Republike Srbije, to nije ispunjen uslov proporcionalnosti predviđen članom 1. Protokola 1 uz Konvenciju neophodan da bi se uspostavila ravnoteža između zahteva opšteg interesa zajednice i zahteva osnovnih prava pojedinca.

Kada se ima u vidu napred navedeno i utvrđeno činjenično stanje, po oceni Vrhovnog suda, u konkretnom slučaju predlagač je bio izložen pojedinačnom i preteranom opterećenju koje se moglo smatrati zakonitim da je predlagač dobio efikasnu zaštitu i ispunjenje obaveze na naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Pravična ravnoteža koja je trebalo da bude postignuta između zaštite prava na imovinu i potreba opšteg interesa je narušena. Stoga, od organa uprave, kao reprezenta države – garanta prava na imovinu, mogu se zahtevati i pozitivne mere zaštite, jer u konkretnoj situaciji postoji direktna veza između mera koje predlagač opravdano očekuje od vlasti i njegovog delotvornog uživanja svoje imovine. U takvim okolnostima organ uprave ima obavezu da interveniše kako bi regulisao postupanje privatnih lica, s obzirom na to da je oduzimanje imovine izvršeno u javnom (opštem) interesu. Činjenica da je organ uprave ovu svoju obavezu preneo na drugo pravno (privatno) lice, ne oslobađa ga obaveze da preduzme mere koje su potrebne da bi se licu od koga je imovina oduzeta u javnom interesu obezbedila naknada u skladu sa Ustavom Republike Srbije i Zakonom o eksproprijaciji. Stoga, razlozi pravičnosti i potreba uspostavljanja narušene ravnoteže između opšteg interesa i zaštite prava na imovinu upućuju da se Gradska opština Savski venac, kao korisnik eksproprijacije, mora pojaviti kao garant izvršenja obaveza, bez obzira što je opština svoju obavezu na isplatu naknade za eksproprisanu nepokretnost prenela na PBSZ „Šumadija“ Beograd, kao krajnjeg korisnika eksproprijacije, nad kojim je otvoren stečajni postupak i stim u vezi bi predlagaču pripala naknada za ekspropisanu nepokretnost u iznosu daleko nižem od njene tržišne vrednosti, zbog toga je na plaćanje naknade obavezan i protivnik predlagača Gradska opština Savski venac, kao korisnik eksproprijacije, koji je kao takav određen u rešenju o eksproprijaciji, i sa kojih razloga je odlučeno kao u stavu drugom izreke ovog rešenja.

Iz izloženih razloga, Vrhovni sud je odluku kao u stavu prvom izreke doneo primenom člana 414. ZPP, a u stavu drugom, primenom člana 416. stav 1. u vezi člana 420. stav 6. ZPP i člana 30. stav 2. Zakona o vanparničnom postupku.

S obzirom na to da je predlagač uspeo u revizijskom postupku, pripada mu pravo na naknadu troškova koje je imao radi angažovanja svog punomoćnika za sastav revizije u iznosu od 58.800,00 dinara, primenom važeće advokatske tarife prema opredeljenom zahtevu, a u smislu člana 154. i 163. stav 2. ZPP. Iz tih razloga, Vrhovni sud je odluku kao u stavu trećem izreke doneo primenom odredbe člana 165. ZPP.

Predsednik veća - sudija

Dobrila Strajina, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković