Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu i to u preinačujućem delu, tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Tuženi „Napredak“ AD Stara Pazova (u daljem tekstu: „Napredak“ AD) je podneo odgovor na reviziju tužilaca.

Ispitujući pravilnost pravnosnažne presude u pobijanom delu, u smislu člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 72/11... 18/20), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tužilaca dozvoljena, ali da nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti, a nema ni drugih bitnih odredaba parničnog postupka zbog kojih se revizija može izjaviti. U situaciji kada je prihvatio ocenu dokaza prvostepenog suda i na njoj zasnovano činjenično utvrđenje, drugostepeni sud je imao mogućnost da zbog pogrešne primene materijalnog prava preinači prvostepenu presudu bez otvaranja rasprave, pa nisu osnovani navodi revizije o bitnoj povredi odredaba postupka iz člana 374. stav 1. u vezi članova 383. i 384. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravni prethodnik tužilaca, sada pokojni VV podneo je 19.5.1992. godine Komisiji za vraćanje zemljišta formiranoj pri SO Stara Pazova zahtev za vraćanje oduzetog poljoprivrednog zemljišta parcela broj 2891 i 2991/2 k.o. ... površine od 90 kj, koje je oduzeto tokom 1949. godine njegovom pravnom prethodniku pok. GG zbog neizmirenih obaveza isporuke viška roda pšenice. Na ročištu pred Komisijom održanom 20.11.1992. godine konstatovano je da su, pored VV, GG naslednici i VV sestre DD i ĐĐ, a na narednom ročištu je izvršena identifikacija parcela čije se vraćanje traži i delimičnim rešenjem od 28.9.1993. DD je vraćeno 1/3 dela zemljišta koje je ona tražila. Postupak je nastavljen i na ročištu održanom 5.11.1993. godine VV se složio sa ponuđenom površinom, nakon čega su zakazivana naredna ročišta kada se VV izjasnio da ne prihvata drugo ponuđeno zemljište, već isključivo one parcele koje su bile oduzete pok. GG. Osim VV zahteve za vraćanje zemljišta su podneli i drugi meštani ... (EE, ŽŽ i porodica ZZ) i svim licima koja su zahtevala povraćaj zemlje u okolini zemljišta koje je oduzeto njegovom pravnom prethodniku zemlja je vraćena, dok je VV rečeno da na zemljištu čije vraćanje traži treba da bude izgrađen sistem za navodnjavanje zbog čega mu je ponuđeno drugo zemljište u površini od 39 k.j., koje po klasi nije odgovaralo oduzetom zemljištu, na šta on nije pristao. Dana 12.11.1991. godine između tuženog AD „Napredak“ i DD „Hidro-biro“ zaključen je ugovor o izradi podloge i projektne dokumentacije sistema za navodnjavanje, zbog čega VV nisu vraćene parcele broj 2891 i 2991/2 k.o. ... koje su neposredno oduzete njegovom pravnom prethodniku, jer su bile obuhvaćene navedenim ugovorom. Na osnovu tog ugovora i ugovora o pružanju inženjering usluga od 23.9.1994. godine, zaključenog između tuženog AD „Napredak“ i DD „Hidrozavod“, Opštinsko veće tužene Opštine Stara Pazova donelo je dana 13.10.1994. godine Prostorni plan područja „Istočni Srem“ kojim su bile obuhvaćene te katastarske parcele. Zbog tog prostornog plana, Komisija je donela rešenja 25.7.1995., 13.5.1996. i 01.07.1996. godine da se VV vrati drugo zemljište, koja su po njegovim žalbama ukidana od strane Ministarstva finansija kao drugostepenog organa. U vreme podnošenja zahteva za vraćanje zemljišta (19.5.1992. godine), na parcelama 2981 i 2991/2 k.o. ... nije postojao zalivni sistem. Ove parcele su bile obuhvaćene Fazom 3 Projekta zalivnog sistema „...“, koji je obuhvaćen sistemom „Istočni Srem“, a koja faza nije realizovana, što je utvrđeno veštačenjem na licu mesta. Faza 1 zalivnog sistema je realizovana i ima stacionarni deo koji je ukopan (cevovod) i koji ne predstavlja smetnju za obavljanje poljoprivrednih radova, dok izvodi i hidranti na trasi predstavljaju smetnju i oni se obilaze tokom obrade, ali je površina koju oni zauzimaju mala i zanemarljiva. Parcele koje su vraćene II, JJ, ŽŽ, ZZ i KK su parcele broj 3000/8, 3000/15, 3000/5, 3000/4, 3000/3, 30000/2 i 3000/1 k.o. ... i nalaze se na lokaciji Faze 3 zalivnog sistema za koju je utvrđeno da nije realizovana, tako da zalivni sistem nije postojao ni u vreme podnošenja zahteva, ni danas. Faza 1 Projekta koja je realizovana, udaljena je od parcela tužilaca i drugih lica kojima je vraćeno zemljište oko 800m vazdušnom linijom, dok je udaljenost prvog postojećeg hidranta Faze 1 do prvog planiranog hidranta u Fazi 3 oko 1,5 km u vazdušnoj liniji. Između postojećeg zalivnog sistema i planirane Faze 3 na kojoj su predmetne parcele nalazi se izgrađena farma.

Po isteku roka predviđenog za izgradnju projekta podsistema, Komisija je donela rešenje 22.5.2000. godine kojim je VV vratila sporne parcele 2981 i 2991/2 u potesu „Livade“ ukupne površine 22ha 66a 27m2 sa obrazloženjem da se time ne narušava funkcija podsistema jer radovi nisu ni započeti, kao i da se vraćanjem zemljišta ranijem sopstveniku ne narušava funkcija budućeg zalivnog sistema, ako uopšte bude izgrađen. Nakon toga, tuženi AD „Napredak“ je posejao pšenicu na tim parcelama, koju je VV skinuo. S obzirom na to da se vraćeno zemljište nalazilo u sredini između dve parcele AD „Napretka“, postigli su sporazum da VV dobije drugu parcelu iste veličine na kraju table koju je obrađivao ovaj tuženi. Po osnovu sporazumnog predloga od 10.5.2001. godine, Komisija je dana 25.7.2001. godine donela rešenje kojim je utvrđeno pravo svojine u korist VV na parceli 2991/1 ukupne površine 22ha 66a 27m2. Ovo zemljište nalazi se u istoj tabli i identične je površine kao parcele iz rešenja od 22.5.2000. godine. VV je u posed parcele koju je dobio po osnovu navedenog sporazuma ušao u prvoj polovini jula iste te godine, po skidanju useva od strane tuženog AD „Napredak“.

Ocenom nalaza i mišljenja sudskog veštaka poljoprivredne struke utvrđena je visina izgubljene dobiti tužilaca, utvrđena na osnovu količine merkantilne pšenice u periodu od 10.7.1992. do 18.1.2001. godine, uz umanjenje za troškove ulaganja, u iznosu od 11.391.992,00 dinara. Za period od 1.1.2001. do 25.7.2001. godine (kada ga je pravni prethodnik tužilaca mogao zasejati da je ušao u posed) izgubljena dobit prema prosečnom prinosu kukuruza iznosi 2.614.710,20 dinara. Troškovi ulaganja u proizvodnju kukuruza su 60,00 dinara po hektaru, što za površinu od 22,6627 ha iznosi 1.359.976,00 dinara. Kada se iznosu zarade od prinosa doda iznos subvencije od države od 453.254,00 dinara i od tog zbira oduzme iznos vrednosti ulaganja, dobije se iznos izmakle koristi za merkantilni kukuruz od 1.708.202,20 dinara (na dan veštačenja 17.3.2013. godine).Tužioci su zakonski naslednici sada pokojnog VV.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev u celosti sa obrazloženjem da su tuženi solidarni dužnici obaveze naknade izmakle koristi pravnom prethodniku tužilaca za ceo period računajući od proteka roka od 2 meseca od podnošenja zahteva za vraćanje zemljišta (koji je prema tada važećoj odredbi člana 218. stav Zakona o opštem upravnom postupku, u tom roku morao biti rešen), što znači od 19.7.1992. godine do predaje poseda dobijenog zemljišta 25.7.2001. godine, smatrajući da postojanje zalivnog sistema na oduzetom zemljištu nije razlog koji bi isključio princip naturalne restitucije kao pravilo po Zakonu o načinu i uslovima priznanja prava i vraćanju zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu poljoprivrednog zemljišnog fonda i konfiskacijom zbog neizvršenih obaveza iz obaveznog otkupa poljoprivrednih proizvoda („Službeni glasnik RS“ br. 18/91, 42/98), u daljem tekstu: Zakon. Prema stanovištu suda, ponašanje tuženih je suprotno imperativnim odredbama člana 14. Zakona koje isključuju bilo kakav oblik raspolaganja zemljištem koje je prešlo u društvenu svojinu nakon stupanja na snagu tog zakona 27.3.1991. godine, a sankcija za postupanje protivno toj zabrani je ništavost akta raspolaganja. Kako je tuženi AD „Napredak“ protivno toj zabrani od 12.11.1991. godine inicirao izradu projektne dokumentacije za zalivni sistem, što je nadležni organ tužene opštine prihvatio donošenjem Prostornog plana za zalivni sistem 13.10.1994. godine kojim je obuhvaćeno i sporno zemljište, ovakvo ponašanje tuženih prvostepeni sud smatra zloupotrebom prava koje za posledicu ima to da je tuženi AD „Napredak“ u vremenskom periodu od 19.7.1992. do jula 2001. godine ubirao prihode obradom poljoprivrednog zemljišta koje bi bilo u posedu pravnog prethodnika tužilaca da je po njegovom zahtevu postupljeno u skladu sa Zakonom. Iako je rešenje o vraćanju zemljišta postalo pravnosnažno 28.12.2000. godine, tuženi AD „Napredak“ je odbijao da vrati zemljište, a organ tužene opštine i pored zahteva pravnog prethodnika tužilaca iz marta 2001. godine, nije pristupio prinudnom izvršenju svoje odluke. Zbog svega navedenog, prvostepeni sud je našao da se radi o povredi prava na imovinu iz člana 1. prvog Protokola uz EKLJP, zbog čega je tužiocima dosudio ukupan novčani iznos od 13.100.194,20 dinara, utvrđen nalazom veštaka u visini izgubljene dobiti za prinos meraktilne pšenice za ceo navedeni period i za merkantilni kukuruz u navedenom periodu, sa obrazloženjem da se na taj način tužioci dovode u onu imovinsku situaciju u kojoj bi bili da nije bilo deliktnih radnji tuženih.

Drugostepeni sud je preinačnio prvostepenu presudu tako što je u celosti odbio tužbeni zahtev u odnosu na tuženu opštinu Stara Pazova, zaključivši da nema nezakonitog i nepravilnog rada organa ove tužene u smislu člana 172. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima (ZOO) s obzirom da to što su odluke njenih organa u instancionom postupku ukidane, nije razlog za stanovište o nezakonitom ili nepravilnom radu organa. U odnosu na tuženog AD „Napredak“ našao je da postoji njegova odgovornost za štetu prouzrokovanu pravnom prethodniku tužilaca, ali samo u periodu nakon pravnosnažnosti rešenja o vraćanju oduzetog zemljišta od 28.12.2000. godine do stupanja u posed pok. VV 25.07.2001. godine, u kom periodu je ovaj tuženi bio nesavestan držalac zemljišta jer je znao da drži zemljište koji nije njegovo, pa je prema članu 39. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa (ZOSPO) bio dužan da vlasniku preda stvar sa svim plodovima. Materijalnu štetu u vidu izmakle koristi drugostepeni sud je dosudio tužiocima u visini utvrđenoj na osnovu nalazu veštaka, a prema mogućem prinosu kukuruza u tom periodu (od 01.01.2001. godine do 25.07.2001. godine), kao biljnoj kulturi koju bi tužilac mogao zasejati i ubrati prihode od toga da je tuženi ispunio svoju obavezu predaje poseda zemljišta u roku od 15 dana od pravnosnažnosti rešenja o vraćanju.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, pravilno je drugostepeni sud primenio materijalno pravo.

Neosnovano se revizijom tužilaca ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava iz člana 170. ZOO, budući da je drugostepeni sud pravilno primenio odredbu člana 172. stav 1. ZOO kao relevantno materijalno pravo za odlučivanje o osnovu odgovornosti tužene opštine. Vrhovni kasacioni sud u svemu prihvata stanovište drugostepenog suda da nema nepravilnog i nezakonitog rada Komisije za vraćanje zemljišta kao organa tužene opštine jer se pogrešno tumačenje, odnosno pogrešna primena prava od strane Komisije u upravnom postupku u kojem je odlučivano o zahtevu za vraćanje zemljišta ne može podvesti ni pod nezakonit rad, niti pod nepravilan rad koji bi bio osnov za odgovornost ove tužene kao pravnog lica. Takođe, donošenje Prostornog plana za zalivni sistem na oduzetom poljoprivrednom zemljištu (koje je postalo društvena svojina) od strane tužene opštine nakon stupanja na snagu Zakona 27.03.1991. godine ne može se smatrati postupanjem suprotno imperativnoj odredbi člana 14. tog zakona jer projektovanje i izgradnja zalivnog sistema ne predstavlja ni promet niti drugi oblik raspolaganja zemljištem, a ne predstvlja ni promenu namene zemljišta koje je predmet vraćanja. Radi se o radovima u cilju unaprađenja načina obrade celog poljoprivrednog zemljišta u tom potesu (koje je inače projektovao tuženi AD „Napredak“ kao korisnik zemljišta, a koji nisu realizovani kao faza 3 Projekta). Pogrešno tumačenje Komisije da ovi radovi sprečavaju naturalnu restituciju, odnosno vraćanje zemljišta pravnom prethodniku tužilaca kao prethodnom vlasniku (zbog čega mu je bilo ponuđeno vraćanje drugog zemljišta) ne može smatrati deliktim ponašanjem i zluopotrebom prava kao osnovom za naknadu štete. Na drugačije rezonovanje suda ne utiče činjenica što je drugim vlasnicima u istom potresu vraćeno oduzeto zemljište mnogo pre nego pravnom prethodniku tužilaca.

Nadalje, pravilno je stanovište drugostepenog suda da nema odgovornosti tužene opštine zbog dugog trajanja postupka. Tužioci nisu dokazali nerazumno dugo trajanje upravnog postupka za vraćanje oduzetog zemljište kao osnov za naknadu štete, budući da je činjenično raspravljeno i utvrđeno da je Komisija kao prvostepeni organ uprave postupala ažurno, da je zakazivala ročišta na koja je pozivala pravnog prethodnika tužilaca, donosila delimična i konačna rešenja, pa suprotno navodima revizije nije dokazana njena neefikasnost i neažurnost u postupanju i radu, a koja bi vodila eventualnoj odgovornost tužene opštine kao pravnog lica čiji je ona organ. Shodno navedenom, neosnovano je pozivanje revidenata na Zakona o državnoj upravi i Zakon o lokalnoj samoupravi u revizijskom tumačenju nepravilnog i neefikasnog rada organa tužene opštine.

U pogledu odgovornosti tuženog AD „Napredak“, pravilno je stanovište drugostepenog suda da nema njegove odgovornosti zbog nemogućnosti tužilaca da koriste sporno zemljište u periodu od podnošenja zahteva za vraćanje do pravnosnažnosti rešenja o vraćanju oduzetog zemljišta 28.12.2000. godine.. Tek nakon pravnosnažnosti rešenja postoji odgovornost ovog tuženog za štetu koju trpe tužioci, jer nije postupio po obavezi iz rešenja da u roku od 15 dana od dana pravnosnažnosti preda zemljište u posed pravnom prethodniku tužilaca, koji je tek od tada protivpravno onemogućen u korišćenju svoga zemljišta i ubiranju prihoda sa njega. Pravilan je zaključak drugostepenog suda da tek u momentu pravnosnažnosti rešenja pravni prethodnik tužilaca postaje vlasnik, a tuženi AD „Napredak“ postaje nesavesni držalac zemljišta, koji je prema članu 39. stavovi 1. i 2. ZOSPO dužan da vlasniku vrati sve plodove, odnosno da mu nadoknadi vrednost ubranih plodova koje je potrošio. Kako je u tom periodu do stupanja u posed na spornom zemljištu od strane tuženog AD „Napredak“ bila zasejana pšenica nakon čije vršidbe pravnom prethodniku tužilaca nije isplaćen deo zarade, ali se zahtevom ne traži dosuđenje prihoda koje je ovaj tuženi stekao ubiranjem plodova sa zemljišta već zasejanog pšenicom, već izmakla korist zbog nemogućnosti sejanja kukuruza u istom periodu, pravilno je drugostepeni sud odlučio kada je odbio tužbeni zahtev preko iznosa izmakle korist u visini dosuđenog iznosa od 1.708.202,20 dinara utvrđenog veštačenjem i za zateznu kamatu pre dana presuđenja, na osnovu člana 189. stav 2. ZOO koji propisuje da se visina naknade štete određuje prema cenama u vreme donošenja sudske odluke.

Na osnovu svega iznetog, Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 414. stav 1. ZPP odlučio kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić