Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 3145/22 od 19.08.2022. godine, odbijene su žalbe parničnih stranaka i prvostepena presuda potvrđena u stavu drugom, trećem i četvrtom izreke i odbijeni zahtevi parničnih stranaka za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu parnične stranke su blagovremeno izjavile reviziju, i to tužilac zbog pogrešne primene materijalnog prava, a tužena zbog pogrešne primene materijalnog prava u delu odluke o troškovima postupka.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...10/23), Vrhovni sud je ocenio da je revizija tužioca neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, Ugovorom o radu broj .. od 02.03.2009. godine tužena je zasnovala radni odnos na neodređeno vreme kod tužioca, na poslovima doktora medicine – Odeljenje za ..., sa ugovorenim pravom na zaradu. Tužena je kod tužioca stupila na rad 02.03.2009. godine. Aneksima ugovora o radu od 10.08.2009. godine, 12.04.2011. godine, 10.02.2014. godine i 01.10.2014. godine, menjani su poslovi koje je tužena obavljala kod tužioca. Rešenjem direktora tužioca od 21.08.2009. godine tuženoj je, kao doktoru medicine u Službi za ..., odobrena specijalizacija iz ... . Dana 01.10.2009. godine tužilac i tužena zaključili su ugovor kojim su regulisali prava i obaveze povodom upućivanja na specijalizaciju iz ... . Navedenim ugovorom određeno je da se za vreme izvođenja specijalizacije iz ... poslodavac obavezuje da zaposlenom isplaćuje zaradu utvrđenom Uredbom o koeficijentu za obračun i isplatu plata zaposlenih u javnim službama (član 3), da je tužena u obavezi da se javi na rad po isteku vremena koje je dužna da provede na specijalizaciji (član 5) i da je dužna da ostane na radu kod tužioca najmanje dvostruko duže od ukupnog vremena trajanja specijalizacije (član 6). Članom 7. navedenog ugovora određeno je da ukoliko zaposleni posle završetka specijalizacije napusti zdravstvenu ustanovu ili ne ostane na radu u skladu sa članom 6. ugovora, u obavezi je da obešteti zdravstvenu ustanovu, odnosno da isplati: 1. zaradu za pripadajućim porezima i doprinosima koju je ostvario u vreme obavljenog specijalističkog staža, 2. isplaćene putne troškove, 3. ukupne troškove specijalizacije koji obuhvataju: troškove upisane specijalizacije, sprovođenja semestralne nastave, troškove za polaganje specijalističkog ispita i izdavanja specijalističke diplome (stav 1), te da se zaposleni obavezuje da obešteti zdravstvenu ustanovu počev od dana početka specijalizacije do isteka roka trajanja obaveze rada u zdravstvenoj ustanovi (stav 2). Rešenjem direktora Opšte bolnice Sremska Mitrovica broj .. od 04.11.2015. godine tuženoj je otkazan Ugovor o radu od 02.03.2009. godine sa aneksima, zbog povrede radne discipline, sa 04.11.2015. godine, zbog neopravdanog izostajanja sa posla neprekidno dva dana u toku meseca, uz usmeno izjašnjenje tužene da napušta ustanovu i daje otkaz. Tužena je na specijalizaciji bila u periodu od 01.10.2009. godine do 29.01.2014. godine, a nakon toga na radu kod tužioca od 29.01.2014. godine do 04.11.2015. godine. Prema nalazu i mišljenju sudskog veštaka ekonomsko-finansijske struke, visina troškova za upis semestra, polaganja ispita i diploma za vreme specijalizacije tužene, koje je tužilac isplatio za tuženu u periodu od 01.10.2009. godine do 29.01.2014. godine iznosi 282.000,00 dinara. Visina bruto zarade sa doprinosima na teret poslodavca za vreme specijalizacije tužene, koja joj je isplaćena za period od 01.10.2009. godine do 29.01.2014. godine iznosi 4.709.936,78 dinara. Troškovi prevoza za vreme specijalizacije tužene van Opšte bolnice Sremska Mitrovica za navedeni period iznose 1.052.326,00 dinara. Troškovi za vreme specijalizacije tužene, koje joj je tužilac isplatio po osnovu ugovora o specijalizaciji, za navedeni period iznose 6.044.262,80 dinara. Troškovi bruto zarade sa doprinosima na teret poslodavca, koja je isplaćena tuženoj nakon završetka specijalizacije za period od februara 2014. godine do septembra 2015. godine, iznose 2.386.929,16 dinara, dok bruto zarada specijaliste ... sa doprinosima na teret poslodavca za preostali period do potpunog ispunjenja ugovorne obaveze od 76 meseci iznosi 8.856.358,28 dinara.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da je tužbeni zahtev za naknadu štete u visini troškova specijalizacije osnovan, iz razloga što je tužilac u skladu sa ugovorenom odredbom snosio ove troškove, dok je tužena suprotno ugovornoj obavezi ostala na radu znatno kraći period od onog koji je bio ugovoren, zbog čega je takvim postupanjem pričinila štetu tužiocu i u obavezi je da istu naknadi u smislu člana 154. ZOO i 49. Zakona o radu. Tužiocu na dosuđenh 282.000,00 dinara pripada zakonska zatezna kamata od dana podnošenja tužbe do isplate, u skladu sa članom 324. ZOO, dok je zahtev za naknadu kamate na dosuđeni iznos za period od 04.11.2015. godine do dana podnošenja tužbe neosnovan, jer tužilac nije dokazao da se tog dana obratio tuženoj zahtevom za naknadu štete. Neosnovan je i tužbeni zahtev za isplatu iznosa na ime isplaćene zarade tuženoj za vreme specijalizacije i troškova zarade sa doprinosima na teret poslodavca za period kada je tužena radila kod tužioca nakon završene specijalizacije, iz razloga što je specijalizant u radnom odnosu i pripada mu zarada i za vreme dok mu traje specijalizacija, a sve u skladu sa zajemčenim pravom na naknadu za rad iz člana 60. stav 4. Ustava RS i Programom specijalizacije koji obuhvata i neposredno pružanje zdravstvene zaštite. S tim u vezi, neosnovan je i tužbeni zahtev za isplatu troškova prevoza u periodu kada je tužena za vreme trajanja specijalizacije bila u radnom odnosu kod tužioca, jer su bili neophodni radi odlaska na specijalizaciju i dolaska na radno mesto. Osim toga, nižestepen sudovi su kao prethodno pitanje odlučili o ništavosti odredbe člana 7. Ugovora o specijalizaciji , u smislu člana 103. Zakona o obligacionim odnosima, jer je tužena, kao zaposlena, tom odredbom lišena prava na zaradu za vreme trajanja specijalizacije i za obavljeni rad u tom periodu, što je suprotno zajemčenom pravu na naknadu za rad iz člana 60. stav 4. Ustava, a takođe je i neodređena i neodrediva, s obzirom da nije jasno navedeno koje se zarade uzimaju kao parametar za utvrđivanje eventualne naknade. Neosnovan je i tužbeni zahtev u delu za naknadu štete na ime bruto zarade specijaliste ... sa doprinosima u periodu do potpunog ispunjenja ugovorne obaveze, jer tužilac navedene iznose nije isplatio tuženoj, niti je dokazao da je iste isplatio nekom drugom lekaru specijalisti ... . Pored navedenog, kako ugovorom nije ugovorena ugovorna kazna u smislu člana 270. Zakona o obligacionim odnosima, to je tužbeni zahtev za tražene vidove materijalne štete neosnovan.

Po oceni Vrhovnog suda, neosnovano se revizijom tužioca ukazuje da se navedni zaključak nižestepenih sudova zasniva na pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Članom 60. stav 1. i 4. Ustava RS, zajemčeno je pravo na rad u skladu sa zakonom i da svako ima pravo na poštovanje dostojanstva svoje ličnosti na radu, bezbedne i zdrave uslove rada, potrebnu zaštitu na radu, ograničeno radno vreme, dnevni, nedeljni odmor, plaćeni godišnji odmor, pravičnu naknadu za rad i na pravnu zaštitu za slučaj prestanka radnog odnosa, te da se niko tih prava ne može odreći.

Zakonom o radu („Službeni glasnik RS“, broj 24/05...95/18), kojim se kao matičnim zakonom uređuje sadržina prava na rad, saglasno ustavnoj odredbi da se pravo na rad jemči u skladu sa zakonom, propisano je da se prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, odnosno po osnovu rada, uređuju ovim zakonom i posebnim zakonom, u skladu sa ratifikovanim međunarodnim konvencijama, da se prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa uređuju kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu, a pravilnikom o radu, odnosno ugovorom o radu samo kada je to ovim zakonom određeno (član 1); da se odredbe ovog zakona primenjuju i na zaposlene u državnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, ako zakonom nije drukčije određeno (član 2. stav 2), da je poslodavac dužan da zaposlenom omogući obrazovanje, stručno osposobljavanje i usavršavanje kada to zahteva potreba procesa rada i uvođenje novog načina i organizacije rada, da je zaposleni dužan da se u toku rada obrazuje, stručno osposobljava i usavršava za rad. Troškovi obrazovanja, stručnog osposobljavanja i usavršavanja obezbeđuju se iz sredstava poslodavca i drugih izvora, u skladu sa zakonom i opštim aktom. U slučaju da zaposleni prekine obrazovanje, stručno osposobljavanje ili usavršavanje, dužan je da poslodavcu naknadi troškove, osim ako je to učinio iz opravdanih razloga (član 49).

Zakonom o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS“ broj 107/05...113/17) propisano je da se prava, dužnosti i odgovornosti zaposlenih u zdravstvenoj ustanovi, odnosno privatnoj praksi ostvaruju u skladu sa propisima o radu, ako ovim zakonom nije drugačije određeno (član 172), a da se pod stručnim usavršavanjem u smislu ovog zakona podrazumeva sticanje znanja i veština zdravstvenih radnika koje obuhvata specijalizacija i uže specijalizacije i da troškove stručnog usavršavanja zdravstvenih radnika snosi poslodavac (član 181). Članom 184. ovog zakona, propisano je da je zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik dužan da zaključi ugovor sa zdravstvenom ustanovom, odnosno privatnom praksom o pravima, obavezama i odgovornostima za vreme stručnog usavršavanja u toku specijalizacije, odnosno uže specijalizacije (stav 9), da je zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik dužan da u zdravstvenoj ustanovi iz plana mreže provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije odnosno uže specijalizacije, po položenom specijalističkom ispitu (stav 10). Zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik može da obavlja zdravstvenu zaštitu iz oblasti koju specijalizira samo pod nadzorom ovlašćenog zdravstvenog radnika, odnosno zdravstvenog saradnika – mentora (stav 11).

Članom 154. Zakona o obligacionim odnosima („Službeni list SFRJ“ broj 29/78...“Službeni glasnik RS“ broj 18/20), propisano je da ko drugome prouzrokuje štetu dužan je naknaditi je, osim ukoliko ne dokaže da je šteta nastala bez njegove krivice. Članom 270. stav 1. ZOO, propisano je da poverilac i dužnik mogu ugovoriti da će dužnik platiti poveriocu određene novčane iznose ili pribaviti neku drugu materijalnu korist ako ne ispuni svoju obavezu ili ako zadocni sa njenim ispunjenjem (ugovorna kazna).

Imajući u vidu citirane zakonske odredbe, proizlazi da se na prava, obaveze i odgovornosti zdravstvenih radnika i saradnika primenjuju opšti propisi o radu, pre svega Zakon o radu, osim u pogledu onih prava, obaveza i odgovornosti koje su Zakonom o zdravstvenoj zaštiti posebno uređene, kada se primenjuju odredbe tog zakona. Specijalizacija, kao oblik stručnog usavršavanja, uređena je Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, iz kojeg proizlazi da je za vreme specijalizacije zaposleni i dalje u aktivnom radnom odnosu u zdravstvenoj ustanovi koja mu je odobrila specijalizaciju, kao i da pod nadzorom mentora može da obavlja zdravstvenu zaštitu iz oblasti koju specijalizira. Sledom navedenog, specijalizacija je poseban vid stručnog usavršavanja koji podrazumeva i rad sa pacijentima na pružanju zdravstvene zaštite, za vreme koga specijalizant ima pravo na zaradu, budući da Zakonom o zdravstvenoj zaštiti i Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama nije drukčije propisano.

Saglasno navedenom, kako je tužena bila specijalizant u radnom odnosu, da programi specijalizacije obuhvataju i neposredno pružanje zdravstvene zaštite, u skladu sa Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, to joj za vreme trajnja specijalizacije pripada zarada, zbog čega su po oceni Vrhovnog suda, pravilno nižestepeni sudovi zaključili da je neosnovan tužbeni zahtev za vraćanje isplaćenih zarada sa pripadajućim doprinosima za vreme specijalizacije i nakon završene specijalizacije, jer bi time tužena bila lišena prava na zaradu za vreme trajanja specijalizacije i za obavljeni rad u tom periodu, što je protivno odredbi člana 60. Ustava RS. Pravo na naknadu za rad jedno je od osnovnih prava po osnovu rada, koje ne može biti predmet slobodnog raspolaganja, a što je upravo učinjeno ugovorom od 01.10.2009. godine, kojim su tužilac i tužena regulisali prava i obaveze povodom upućivanja na specijalizaciju iz ... . Zbog navedenog, bez uticaja su revizijski navodi tužioca da tužena nije bila primorana da potpiše predmetni ugovor i ode na specijalizaciju.

Osim toga, troškove specijalizacije zaposlenog snosi poslodavac, a zauzvrat, zdravstveni radnik je dužan da po položenom specijalističkom ispitu u zdravstvenoj ustanovi iz Plana mreže provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije. Posledice povrede te obaveze Zakonom o zdravstvenoj zaštiti nisu posebno uređene, već je propisano da se o pravima, obavezama i odgovornostima za vreme stručnog usavršavanja u toku specijalizacije zaključuje ugovor između ustanove i zaposlenog. Takođe, Zakonom o radu je uređena samo situacija kada zaposleni prekine obrazovanje, stručno osposobljavanje ili usavršavanje, te je dužan da poslodavcu naknadi troškove, osim ako je to učinio iz opravdanih razloga. Neosnovani su revizijski navodi tužioca da je tužena u skladu sa navedenom odredbom Zakona o radu u obavezi da naknadi štetu, jer u konkretnom tužena nije prekinula usavršavanje već je, naprotiv, položila specijalistički ispit.

Sledom navedenog, pravilno su nižestepeni sudovi zaključili da tužilac nema pravo ni na povraćaj isplaćenih troškova prevoza tuženoj za vreme trajanja specijalizacije, kao akcesornog potraživanja, koje je vezano za zaradu i obavljanje poslova i radnih zadataka na radnom mestu.

Suprotno revizijskim navodima, pravilna je odluka nižestepenih sudova o odbijanju tužbenog zahteva za naknadu štete na ime bruto zarade specijaliste ... sa doprinosima u periodu do potpunog ispunjenja ugovorne obaveze. Tužilac navedene iznose nije isplatio tuženoj, a nije ni u skladu sa članom 231. ZPP predložio niti priložio dokaze na okolnost da je iste isplatio nekom drugom lekaru specijalisti ... .

Ovaj sud je prilikom donošenja odluke imao u vidu i ostale navode revizije, ali je ocenio da su neosnovani, jer suštinski predstavljaju ponavljanje navoda koji su isticani u žalbi protiv prvostepene presude, a ove navode je drugostepeni sud pravilno ocenio kao neosnovane i za tu ocenu dao jasne i dovoljne razloge, koje u svemu prihvata i ovaj sud.

Iz napred iznetih razloga, primenom člana 414. ZPP, odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Prema odredbi člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br.72/11...18/20), revizija je izuzetno dozvoljena zbog pogrešne primene materijalnog prava i protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom, ako je po oceni Vrhovnog suda potrebno da se razmotre pravna pitanja od opšteg interesa ili pravna pitanja u interesu ravnopravnosti građana, radi ujednačavanja sudske prakse, kao i ako je potrebno novo tumačenje prava (posebna revizija).

Ispitujući dozvoljenost izjavljene revizije tužene, na osnovu člana 404. stav 2. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni sud je ocenio da nisu ispunjeni uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji tužene. Naime, revizijom se pobija odluka koja ne čini glavni zahtev, kojom je odlučeno o troškovima postupka, čiji obračun se vrši u svakoj parnici pojedinačno, na osnovu advokatske tarife, prema uspehu u sporu, uzimajući u obzir samo one troškove koji su bili potrebni radi vođenja parnice. Budući da se osporava sporedna odluka o procesnom pitanju konkretnog spora, ne postoji potreba za razmatranjem pravnih pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, kao ni potreba ujednačavanja sudske prakse ili novog tumačenja prava. Iz navedenih razloga, odlučeno je kao u stavu drugom, primenom člana 404. stav 2. ZPP.

Revizija nije dozvoljena u smislu člana 410. stav 2. tačka 5. u vezi sa članom 420. ZPP.

Odredbom člana 28. ZPP, propisano je da ako je za utvrđivanje stvarne nadležnosti, sastava suda, prava na izjavljivanje revizije i u drugim slučajevima propisanim u ovom zakonu, merodavna vrednost predmeta spora, kao vrednost predmeta spora uzima se samo vrednost glavnog zahteva (stav 1). Kamate, ugovorna kazna i ostala sporedna traženja, kao i parnični troškovi ne uzimaju se u obzir ako ne čine glavni zahtev (stav 2).

Imajući u vidu da je u konkretnom slučaju revizija tužene izjavljena protiv drugostepene odluke o troškovima postupka, dakle protiv rešenja kojim je odlučeno o sporednom traženju, koje ne predstavlja glavno potraživanje, to revizija nije dozvoljena, pa je Vrhovni sud, primenom člana 413. ZPP, odlučio kao u stavu trećem izreke.

Predsednik veća – sudija

Jelica Bojanić Kerkez s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić