U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dragane Marinković, predsednika veća, Marine Milanović, Zorice Bulajić, Vesne Stanković i Radoslave Mađarov, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Milan Kubat, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstvo pravde, Privredni sud u Beogradu, čiji je zakonski zastupnik Državno pravobranilaštvo, radi naknade štete, odlučujući o reviziji tužene, izjavljenoj protiv presude Višeg suda u Beogradu Gžrr1 117/2023 od 16.03.2023. godine, u sednici veća održanoj dana 04.10.2023. godine, doneo je

P R E S U D U

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Višeg suda u Beogradu Gžrr1 117/2023 od 16.03.2023. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

UKIDAJU SE presuda Višeg suda u Beogradu Gžrr1 117/2023 od 16.03.2023. godine i presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu Prr1 199/2022 od 01.11.2022. godine u delu koji se odnosi na obračunatu kamatu u iznosu od 20.047,00 dinara, kao i u delu kojim je odlučeno o troškovima postupka i predmet VRAĆA prvostepenom sudu na ponovno suđenje u ukinutom delu.

U preostalom delu revizija tužene se ODBIJA, kao neosnovana.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu Prr1 199/2022 od 01.11.2022. godine, usvojen je tužbeni zahtev tužilje, pa je obavezana tužena da tužilji isplati iznos od 58.162,13 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 18.04.2022. godine pa do konačne isplate (stav prvi izreke); odbijen je tužbeni zahtev tužilje u delu kojim je tražila da se obaveže tužena da tužilji isplati na dosuđeni iznos iz stava prvog izreke presude zakonsku zateznu kamatu od 22.09.2015. godine do 18.04.2022. godine, kao neosnovan (stav drugi izreke); obavezana je tužena da tužilji naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 19.500,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana nastupanja uslova za izvršenje do isplate.

Presudom Višeg suda u Beogradu Gžrr1 117/2023 od 16.03.2023. godine, odbijena je kao neosnovana žalba tužene i potvrđena presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu Prr1 199/2022 od 01.11.2022. godine. Odbijen je kao neosnovan zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odluči kao o izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. ZPP.

Odlučujući o dozvoljenosti revizije u smislu člana 404. Zakona parničnom postupku („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/11 ... 18/20), Vrhovni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji tužene, radi ujednačavanja sudske prakse po pitanju pravnog dejstva odluke Ustavnog suda na postupke izvršenja na osnovu izvršne isprave donete primenom neustavnog propisa.

Ispitujući pobijanu presudu primenom člana 408. ZPP, Vrhovni sud je ocenio da je revizija tužene delimično osnovana.

U postupku donošenja pobijane presude nema bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema do sada utvrđenom činjeničnom stanju, rešenjem Privrednog apelacionog suda u Beogradu Rž St 4334/21 od 23.08.2021. godine, usvojena je žalba predlagača i preinačeno rešenje Privrednog suda u Beogradu R4 St 2029/2021 od 01.06.2021. godine, tako što je utvrđeno da predlagaču AA iz ... je povređeno pravo na suđenje u razumnom roku u stečajnom postupku koji se pred Privrednim sudom u Beogradu vodi pod brojem St 125/2018 i naloženo stečajnom sudiji da u roku od 4 meseca od dana prijema rešenja preduzme sve potrebne mere i radnje u cilju okončanja stečajnog postupka i da o preduzetim radnjama obavesti predsednika Privrednog suda u Beogradu u roku od 30 dana od dana preduzimanja radnje. U obrazloženju rešenja navedeno da je stečajni postupak pokrenut rešenjem Privrednog suda u Beogradu St 251/2015 od 22.09.2015. godine, da je rešenje o bankrotstvu doneto 29.12.2015. godine. Rešenjem St 251/2018 od 14.05.2018. godine obustavljen je stečajni postupak nad dužnikom, a nastavljen nad stečajnom masom „IMT“ ad u stečaju pod poslovnim brojem St br. 125/2018. Kada su se za to stekli uslovi, stečajni upravnik je pristupio prodaji stečajnog dužnika kao pravnog lica, ali i pokretnih stvari stečajnog dužnika; još uvek nije bilo deobe jer pretežni deo imovine nije unovčen, a sredstva koja su preostala od prodaje stečajnog dužnika kao pravnog lica nisu dovoljna da se pristupi deobi. Iz izjašnjenja stečajnog upravnika Agencije za licenciranje stečajnog upravnika od 27.06.2022. godine, utvrđeno je da je tužilji po prijavi broj .. priznato stečajno potraživanje u ukupnom iznosu od 58.162,13 dinara i to na ime glavnog duga u iznosu od 38.115,13 dinara i na ime kamate u iznosu od 20.047,00 dinara, a osporeno je u ukupnom iznosu 78.587,87 dinara i to na ime glavnog duga u iznosu od 78.587,87 dinara, sve u trećem isplatnom redu. U stečajnom postupku nije bilo isplata poverilaca do dana izjašnjenja iz razloga što je nacrt za glavnu deobu istaknut na oglasnoj tabili IV veća Privrednog suda u Beogradu dana 02.06.2022. godine i nije postao pravnosnažan do dana izjašnjenja. Potraživanje poverilaca odnosi se na neisplaćene zarade i druga potraživanja po osnovu rada za period oktobar 1998. – jun 1999. godine i za period jul 1999. – decembar 2000. godine, saglasno ugovoru o poravnanju sa pravnim prethodnikom stečajnog dužnika iz 2007. godine. U trenutku nastanka potraživanja preduzeće je bilo organizovano kao akcionarsko društvo u mešovitoj svojini i to učešćem društvenog kapitala u iznosu od 94.051% i akcijskog kapitala u iznosu od 5.499%.

Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja pobijanom presudom usvojen je tužbeni zahtev tužilje u celosti sa zaključkom da tužena odgovara za štetu koju je pretrpela tužilja kao bivši zaposleni kod stečajnog dužnika – privrednog društva sa većinskim društvenim, odnosno državnim kapitalom, neizvršenjem pravnosnažne sudske odluke kojom je dosuđeno novčano potraživanje iz radnog odnosa odnosno u stečaju utvrđenog potraživanja, obzirom da joj je u tom postupku utvrđena povreda prava na suđenje u razumnom roku.

Nižestepeni sudovi su o pravu tužilje na naknadu imovinske štete, uzrokovane povredom prava na suđenje u razumnom roku i odgovornosti tužene za tako nastalu štetu odlučili pravilnom primenom člana 31. Zakona o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 40/15).

Naime, tužena odgovara za štetu kada tužilja, bivši zaposleni kod stečajnog dužnika – privrednog društva sa većinskim društvenim, odnosno državnim kapitalom bez svoje krivice nije naplatila svoje novčano potraživanje iz radnog odnosa, a pravnosnažnim rešenjem je utvrđeno da joj je u tom postupku povređeno pravo na suđenje u razumnom roku. Utvrđenom povredom prava na suđenje u razumnom roku tužilja je stekla pravo da zahteva od tužene naknadu imovinske štete u visini nenaplaćenog potraživanja priznatog u stečajnom postupku u utvrđenom iznosu na ime glavnog duga u visini od 38.115,13 dinara. Isplatom naknade štete tužena stupa u stečajni postupak na mesto tužilje i u tom postupku može naplatiti svoje potraživanje u visini isplaćene naknade imovinske štete.

Međutim, osnovani su navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava pri određivanju visine štete, u delu odluke o kamati koja čini deo glavnog zahteva, a na koji revizijski razlog ovaj sud pazi po službenoj dužnosti na osnovu člana 408. ZPP.

Prema utvrđenom činjeninom stanju, a na osnovu izjašnjenja stečajnog upravnika Agencije za licenciranje stečajnog upravnika od 27.06.2022. godine utvrđeno je da je tužilji po prijavi broj .. priznato stečajno potraživanje u ukupnom iznosu od 58.162,13 dinara i to na ime glavnog duga u iznosu od 38.115,13 dinara i na ime kamate u iznosu od 20.047,00 dinara, a osporeno je u ukupnom iznosu od 78.587,87 dinara i to na ime glavnog duga u iznosu od 78.587,87 dinara, sve u trećem isplatnom redu. Stečajni upravnik se nije izjasnio da li je obračun zakonske zatezne kamate izvršen primenom odredbe člana 3. stav 1. Zakona o visini stope zatezne kamate („Službeni list SRJ“ broj 9/01), važećeg u vreme nastanka potraživanja, a kojom je bilo propisano da se obračun duga uvećanog za zateznu kamatu vrši tako da se fiksna stopa od 0,5% množi iznosom glavnog duga uvećanog za kamatu po stopi iz člana 2. tačka 1. tog Zakona, primenom konformne metode ili je obračun zatezne kamate izvršen primenom proporcionalne metode (prost interesni račun).

Odlukom Ustavnog suda Iuz 82/2009 od 12.07.2012. godine (objavljene u „Službenom glasniku Republike Srbije broj 73 od 27.07.2012. godine) utvrđeno je da odredba člana 3. stav 1. Zakona o visini stope zatezne kamate („Službeni list SRJ“ broj 9/01) u delu koji glasi: „primenom konformne metode“ nije u saglasnosti sa Ustavom.

U konkretnom slučaju prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev i obavezao tuženu da tužilji isplati na ime naknade štete iznos od 58.162,13 dinara utvrđen po prijavi broj .. kao priznato stečajno potraživanje.

Odredbom člana 60. stav 3. Zakona o Ustavom sudu („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 109/07, 99/11, 18/13 – US, 40/15 i 103/15) propisano je da se izvršenje pravnosnažnih pojedinačnih akata donetih na osnovu propisa koji se više ne mogu primenjivati, ne može ni dozvoliti ni sprovesti, a ako je izvršenje započeto, obustaviće se. U konkretnoj situaciji Ustavni sud nije odredio način otklanjanja posledica nastalih primenom neustavne odredbe o načinu obračuna zatezne kamate primenom konfomrne metode.

Prema pravnom stavu Vrhovnog kasacionog suda o sprovođenju izvršenja na osnovu izvršne isprave donete primenom neustavnog propisa, usvojenom na sednici Građanskog odeljenja ovog suda od 02.04.2013. godine, čija je primena u ovom slučaju moguća po analogiji (stečaj je po svojoj prirodi institut kolektivnog namirenja poverilaca generalnim izvršenjem na imovini stečajnog dužnika), ako izvršna isprava glasi na novčani iznos u kome je glavnici pripsana dospela kamata obračunata konformnom metodom po zakonu koji je u tom delu proglašen neustavnim, sud će po službenoj dužnosti, izvršiti razgraničenje i novi obračun kamate izvršiti tako što će do 03.03.2001. godine primeniti konformni metod, a od tada do 17.05.2011. godine metod prostog interesnog računa, a od tada pa nadalje po odredbama člana 2. i 3. Zakona o visini stope zatezne kamate.

Dakle, obračun kamate konformnom metodom predstavlja obračun kamate na kamatu, a što je suprotno načelu zabrane anatocizma, sadržanom u odredbi člana 279. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima – ZOO („Službeni list SFRJ“ broj 29/78, 39/85, 45/89 – USJ i 57/89, „Službeni list SRJ“ broj 31/93 i „Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 18/20) i suštini zakonske zatezne kamate koja se od pretpostavljene štete pretvara u novčanu kaznu, čija visina znatno premašuje pretrpljenu stvarnu štetu, što nije dozvoljeno.

Odredbe o zateznoj kamati su imperativne prirode, što znači da se kod prinudne naplate po službenoj dužnosti primenjuje kamatna stopa propisana Zakonom za ceo period u kome se kamata obračunava. U situaciji kada je glavnici pripisana zatezna kamata, a nije utvrđeno po kojoj metodi je izvršen obračun iste, neophodno je utvrditi da li je u konkretnom slučaju obračun zakonske zatezne kamate izvršen primenom konformne metode ili primenom proporcionalne metode (prost interesni račun). Ukoliko je glavnici pripisana zatezna kamata obračunata po metodi koja je proglašena neustavnom, neophodno je po službenoj dužnosti izvršiti razgraničenje i ponovno obračunati kamatu primenom metode prostog interesnog računa, i to za period od dana dospelosti utvrđenih potraživanja do dana otvaranja postupka stečaja.

Kako zbog pogrešne primene materijalnog prava nije cenjena pravilnost obračuna visine tražene kamate na iznos glavnog duga, to je u konkretnoj situaciji činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

U sporu za naknadu imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku, u zavisnosti od visine postavljenog tužbenog zahteva mogu biti primenjena kako pravila postupka u sporovima male vrednosti, tako i pravila opšteg parničnog postupka.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će postupiti po iznetim primedbama ovog suda, nakon čega će pravilnom primenom materijalnog prava doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Kako je ukinuta odluka o kamati i predmet vraćen na ponovno suđenje prvostepenom sudu, to je ukinuta i odluka o troškovima parničnog postupka, s obzirom na to da će se o troškovima postupka povodom revizije zajedno sa ostalim troškovima odlučiti u konačnoj odluci.

Iz iznetih razloga, Vrhovni sud je na osnovu odredbe člana 404, 416. stav 2. i 163. stav 4. ZPP odlučio kao u izreci.

Predsednik veća-sudija,

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić