O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 77/21 od 20.05.2022. godine stavom prvim izreke odbijen je prigovor apsolutne nenadležnosti suda. Stavovima drugim i trećim izreke, usvojen je tužbeni zahtev i utvrđeno da je tuženi nosilac prava svojine na parceli br. ... površine od 366 m2 i parceli broj ... površine od 344 m2, kao i nosilac prava državine na porodičnoj stambenoj zgradi broj ... u površini od 156 m2, koje su upisane u list nepokretnosti broj ... KO ... što su tužioci dužni priznati i trpeti. Stavom četvrtim izrkeke, obavezan je tuženi da na ime vrednosti ½ dela kat.parcela br. ... i broj ..., kao i na ime vrednosti porodične stambenej zgrade broj 1 izgrađene na parceli broj ... sve upisano u LN br. ... KO ... isplati tužiocu AA iznos od 14.179.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 20.05.2022. godine do isplate. Stavom petim izreke, obavezan je tuženi da na ime vrednosti ½ dela kat.parcela br. ... i broj ... upisane u LN br. ... KO ... tužilji BB isplati iznos od 8.875.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 20.05.2022. godine do isplate. Stavom šestim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima na ime troškova pribavljanja pismene dokumentacije isplati iznos od 10.505,00 dinara sa kamatom od dana izvršnosti do isplate, dok je odbijen zahtev za isplatu kamate od dana presuđenja do dana izvršnosti. Stavom sedmiim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima na ime troškova postupka isplati 749.275,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2091/22 od 06.10.2022. godine, odbijena je žalba tužene i potvrđena presuda Višeg suda u Novom Sadu P 77/21 od 20.05.2022. godine. Stavom drugim izreke odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova postupka po žalbi.

Protiv pravosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tužilac AA je podneo odgovor na reviziju, zahtevajući naknadu troškova sastava istog.

Ispitujući pobijanu presudu primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11...10/23- u daljem tekstu: ZPP) Vrhovni sud je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci su u listu nepokretnosti broj ... KO ..., upisani kao nosioci prava privatne svojine sa po 1/2 dela na kat.parceli br. ... površine od 366 m2 i kat.parceli broj ... površine od 344 m2, a tužilac AA i kao nosilac prava državine na porodičnoj stambenoj zgradi broj ... izgrađenoj na parceli broj ... bez odobrenja za izgranju. Tužioci su predmetne parcele kupili kupoprodajnim ugovorom od 06.09.1999. godine, na kojima se u to vreme nalazio jedan objekat koji je bio u lošem stanju i sklon rušenju. Tužilac AA je taj objekat srušio i na istom mestu, na kat.parceli broj ..., bez građevinske dozvole započeo izgradnju kuće koja nije u potpunosti završena, s tim što postupak po njegovom zahtev za legalizaciju objekta nije okončan. Ove parcele predstavljaju gradsko građevinsko zemljište. Prema Regulacionom planu područja Telepa u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ br. 4/2000 i 17/2003), Planu detaljne regulacije područja Telepa u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“ br. 29/07...9/17) i Informaciji o lokaciji, parcele ... i ... KO ... su planirane u potpunosti za površine javne namene-komunalne površine (zaštitno zelenilo uz primarni nasip za odbranu od poplave Dunava), saobraćajne površine (regulacija nove trase ulice Sime Matavulja) i javne službe-doma za stara lica i srodne zdravstvene ustanove. Predmetne parcele su ograđene prema susednim katastarskim parcelama, dok međusobno nisu ograđene. Parcela broj ... se prema faktičkom stanju koristi kao dvorište uz navedeni objekat. Na osnovu nalaza veštaka utvrđena je tržišna vrednost parcela broj ... i ..., ukupne površine 710 m2 u iznosu od 17.750.000,00 dinara. Kako je porodična stambena zgrada na parceli broj ... građena bez odobrenja za gradnju i nije završena, utvrđena je njena građevinska vrednost u iznosu od 5.304.000,00. Prema proceni Poreske uprave prosečna vrednost parifikata-gradskog građevinskog zemljišta iznosi 15.601,10 dinara/m2 koja je umanjena za 10%, na koji način je iskazana tržišnu vrednost od 14.040,99 dinara/m2, odnosno 119,43 era/m2, uzimajući u obzir srednji kurs evra na dan 14.07.2021. godine. Tužioci su 21.08.2019. godine radi pribavljanja informacije o lokaciji uplatili iznos od 3.100,00 dinara na ime gradske admninistrativne takse, iznos od 3.130,00 dinara na ime republičke administrativne takse i iznos od 4.275,00 dinara JP „Urbanizam“ Novi Sad. Postupak eksproprijacije predmetnih parcela nije vođen, nisu privedene nameni, niti su faktički oduzete od tužilaca, jer su i dalje u njihovom posedu. Tužba u ovoj pravnoj stvari podneta je 19.02.2021. godine.

Na osnovu utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su primenom člana 58. stav 2. Ustava Republike Srbije, Protokola 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i odredaba Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa ocenili da je osnovan tužbeni zahtev nalazeći da su tužioci kao vlasnici, nečinjenjem nadležnih organa tužene u dužem vremenskom periodu u realizaciji donetih planskih akata, onemogućeni da u punom obimu ostvaruju svojinska ovlašćenja na predmetnim parcelama i to zabranom gradnje na tim parcelama, što je dovelo do ograničenja prava svojine i povrede prava na mirno uživanje imovine zajemčeno Ustavom RS. Osim toga, na osnovu člana 3. stav 1. Zakona o osnovama svojinsko-pravnih odnosa vlasnik ima pravo da svoju stvar drži, da je koristi i da njome raspolaže u granicasma određenim zakonom. Zbog toga je usvojen tužbeni zahtev za isplatu novčane naknade tužiocima u visini tržišne vrednosti predmetnih nepokretnosti (kao za zemljište oduzeto po osnovu tzv. faktičke eksproprijacije) i građevinske vrednosti nezavršene porodične stambene zgrade na parceli broj ..., a sledom toga je utvrđeno pravo svojine na navedenim katastarskim parcelama u korist tuženog i pravo državine na predmetnoj stambenoj zgradi.

Po oceni Vrhovnog suda stanovište nižestepenih sudova zasnovano je na pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Prema članu 58. Ustava Republike Srbije, ozmeđu ostalog, propisano je da se jemči mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona (stav 1.), kao i da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom iteresu utvrđenom na osnovu zakona i da je učinjeno uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Iz navedene ustavne odredbe proizilazi da do dozvoljenog oduzimanja prava svojine koje ne predstavlja povredu prava na imovinu, može doći pod kumulativno ispunjenim uslovima: da je učinjena u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona i da je učinjeno uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne.

Članom 1. stavom 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, garantuje se zaštita imovine i propisano je da svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine, da niko ne može biti lišen svoje imovine osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Stavom 2. istog člana propisano je da prethodne odredbe ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni.

Odredbom člana 2. stav 6. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS“ br. 72/09), propisano je da je površina javne namene prostor određen planskim dokumentom za uređenje ili izgradnju objekata javne namene ili javnih površina, za koje je predviđeno utvrđivanje javnog interesa u skladu sa posebnim zakonom (ulice, trgovi, parkovi i dr). Shodno odredbi člana 10. stav 2. Zakona o javnoj svojini („Službeni glasnik RS“ br. 72/11), dobrima u opštoj upotrebi u javnoj svojini, u smislu ovog zakona, smatraju se one stvari koje su zbog svoje prirode namenjene korišćenju svih i koje su kao takve određene zakonom (javni putevi, javne pruge, mostovi, tuneli na javnom putu, pruzi ili ulici, ulice, trgovi, javni parkovi, granični prelazi i dr). Prema stavu 7. istog člana, dobra u opštoj upotrebi su u svojini Republike Srbije, izuzev puteva drugog reda koji su u svojini autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalaze, izuzev nekategorisanih puteva, opštinskih puteva i ulica, koji nisu deo auto-puta ili državnog puta prvog i drugog reda i trgova i javnih površina, koji su u svojini jedinica lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze.

U konkretnom slučaju, predmetne parcele na kome su tužioci nosioci prava svojine, prema urbanističkim planskim dokumentima tuženog Grada Novog Sada su predviđene za javnu površinu – delom za saobraćajnicu, odnosno ulicu, zaštitno zelenilo uz primarni nasip za odbranu od poplave Dunava, a delom za izgradnju doma za stara lica i srodne zdravstvene ustanove. Time što su te parcele obuhvaćene planskim dokumentom njihova postojeća namena i promena titulara stvarnog prava se ne menja po automatizmu, niti je zbog činjenice da je planski akt donet, sporno zemljište postalo javna svojina. Postupak oduzimanja zemljišta nije sproveden na način propisan Zakonom o eksproprijaciji, niti je zemljište faktički oduzeto od tužilaca i privedeno nameni predviđenoj planskim aktima. U takvoj situaciji, za promenu oblika svojine iz privatne u javnu i isplatu tražene novčane naknade u visini tržišne vrednosti zemljišta kao za oduzeto pravo svojine, nije dovoljno samo da je ono planskim aktima jedinice lokalne samouprave određeno za javnu površinu, već je nužno da je zemljište i oduzeto i da se koristi kao javna površina, čime bi vlasnik bio onemogućen da na njemu ostvaruje vlasnička prava u punom obimu, što ovde nije slučaj.

Predmetno zemljište se ne koristi kao javni put-ulica, zaštitno zelenilo, odnosno kao zemljište namenjeno ustanovama-domu za stara lica i srodne zdravstvene ustanove, pa ono ne predstavlja još uvek površinu javne namene, zbog čega bi tuženi bio u obavezi da isplati tužilji njegovu tržišnu vrednost, jer planski akt koji nije faktički sproveden ne može biti osnov sticanja prava javne svojine tuženog.

Pored toga, u situaciji kada vlasnik nije pre uvođenja zabrane gradnje ishodovao građevinsku dozvolu, što se smatra legitimnim očekivanjem, to sama po sebi činjenica da tužioci poseduju predmetne parcele ne daje im apsolutno pravo gradnje na tom zemljištu. Zabrana gradnje predstavlja kontrolu nad korišćenjem imovine, pa se takvo ograničenje ne može izjednačiti sa lišenjem imovine, niti u konkretnom slučaju zahtev za isplatu tržišne vrednosti predmetnih parcela i građevinske vrednosti objekta predstavlja adekvatnu ravnotežu između javnog interesa i pojedinačnog interesa

Po stanovištu Vrhovnog suda ne može se prihvatiti ocena nižestepenih sudova da propust nadležnih organa tuženog da tokom dužeg vremenskog perioda privedu zemljište nameni i sprovedu postupak eksproprijacije, predstavlja automatski povredu prava na imovinu, odnosno ograničenje mirnog uživanja imovine tužilje. Plan detaljne regulacije područja Telepa u Novom Sadu donet je 2007. godine (sa izmenama plana 2017. godine), što znači da je od tada do podnošenja tužbe 19.02.2021. godine proteklo 15 godina, u kom periodu su tužioci na isti način i pod istim okolnostima ostvarivali svoja svojinka ovlašćenja kao i u prehodnom periodu od dana zaključenja ugovora o kupoprodaji (od 06.09.1999. godine), zbog čega se ne može smatrati da snose nesrazmerno veliki teret koji bi bio neopravdan. Kod utvrđene činjenice da su tužioci u posedu predmetnih parcela, ne radi se o istovetnoj činjeničnoj situaciji kao u odluci Ustavnog suda RS Už 472/14 od 25.02.2016. godine, na koju se poziva drugostepeni sud u pobijanoj presudi, jer je u tom predmetu zahtev za isplatu naknade zasnovan na faktički oduzetom zemljištu koje je privedeno nameni predviđenoj planskim aktima.

Iz navedenih razloga, Vrhovni sud je primenom člana 416. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Tužena je uspela u postupku po reviziji, pa joj na osnovu članova 153. stav 1, 154. i 163. stav 2. ZPP pripadaju troškovi celog postupka prema ostvarenom uspehu u sporu. Visina je odmerena na ime traženih troškova za sastav odgovora na tužbu od 37.500,00 dinara, zastupanja na četiri održana ročišta po 39.000,00 dinara, za sastav žalbe i revizije po 78.000,00 dinara, prema važećoj Advokatskoj tarifi u vreme preduzimanja tih parničnih radnji.

Iz iznetih razloga, na osnovu člana 165. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu drigom izreke.

Primenom člana 165. stava 1. u vezi člana 154. stav 1. ZPP, Vrhovni sud je odbio zahtev tužioca AA za naknadu troškova odgovora na reviziju, jer to nisu troškovi potrebni za vođenje ove parnice.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković