Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 606/16 od 28.10.2016. godine, preinačena je prvostepena presuda, tako što je zahtev za obavezivanje tuženog da doprinosi izdržavanju mal. dece VV mesečnim iznosom od 8.000,00 dinara i GG mesečnim iznosom od 7.000,00 dinara sa sporednim potraživanjem za vremenski period od podnošenja tužbe 21.12.2016. godine do 08.09.2016. godine odbijen kao neosnovan, dok je prvostepena presuda u preostalom delu kojim je odlučeno o samostalnom vršenju roditeljskog prava nad mal. decom parničnih stranaka, delimičnom lišenju roditeljskog prava tuženog u odnosu na mal. decu, načinu održavanja ličnih odnosa tuženog sa mal. decom, visini izdržavanja mal. dece, privremenoj meri i parničnim troškovima, potvrđena i u tom delu žalba tuženog odbijena kao neosnovana. Određeno je da svaka stranka snosi svoje troškove žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude, u delu kojim je potvrđena prvostepena presuda, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11, 55/14), u vezi sa članom 202. Porodičnog zakona, Vrhovni kasacioni sud je zaključio da je revizija tuženog osnovana.

Prema činjeničnom stanju utvrđenom tokom postupka, bračna zajednica parničnih stranaka u kojoj je rođeno dvoje dece mal. VV (... godine) i mal. GG (.... godine), faktički je prestala da postoji 09.12.2015. godine, tužilja je nastavila da živi sa sinom u iznajmljenom stanu, a tuženi se vratio u roditeljsku kuću zajedno sa njihovom kćerkom VV. Od polovine januara meseca 2006. godine tuženi uskraćuje tužilji kontakt sa decom tako što je mal. GG zadržao kod sebe u kući, vaspitnom osoblju predškolske ustanove zabranio da ga predaju majci, a zatim ga je ispisao iz vrtića, dok je mal. VV nekoliko puta prespavala kod majke, istovremeno ne postupajući po rešenju suda o privremenoj meri od 16.02.2016. godine kojom su deca poverena majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, iako je u postupku izvršenja novčano kažnjavan i u pet navrata pokušana primopredaja dece. Iz nalaza i mišljenja Centra za socijalni rad utvrđeno je da su deca usled sukoba roditelja izložena veoma traumatičnim događajima, koji se u poslednje vreme dešavaju ispred porodične kuće tuženog (što predstavlja obrazac ponašanja gde majka pokušava da vidi decu, a otac je prijavljuje policiji zbog ulaska na posed) zbog čega mal. VV u ranoj adolescenciji ispoljava znake psihološke patnje i sputanosti da izrazi svoja autentična osećanja što može imati nesagledive posledice na njen dalji psihički razvoj, privržena je i ocu i majci, ne želi da ih povredi, ne može da se izjasni po pitanju poveravanja, dok mal. GG, kao dete od ... godine, iako još uvek nema saznajne kapacitete da sagleda težinu situacije, trpi psihološku štetu zbog uskraćenosti majčine ljubavi, a njegovo ponašanje ukazuje na postojanje početnog otpora prilaska majci u prisustvu oca, koji se u potpunosti gubi kada ostane sam sa majkom i sestrom. Majka je procenjena kao adekvatan roditelj za zadovoljavanje razvojnih i uzrastnih potreba dece, celovitije sagledava njihove potrebe i konroliše negativne emocije prema suprotnoj strani, zbog čega bi deca trebalo da budu poverena majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, a otac u cilju nanošenja duševnog bola majci grubo zloupotrebljava roditeljska prava s obzirom da nedostaje empatija za psihološko stanje dece koje svojim ponašanjem izaziva.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su saglasno nalazu i mišljenju Centra za socijalni rad maloletnu decu poverili majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, tuženog delimično lišili roditeljskog prava (osim u pogledu viđanja dece i izdržavanja dece), odredili model viđanja dece u kontrolisanim uslovima i odredili visinu izdržavanja i kao neosnovan odbili protivtužbeni zahtev tuženog.

Osnovano se revizijom tuženog ukazuje da je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Odredbom člana 82. stavom 1. Porodičnog zakona određeno je da roditelj koji nesavesno vrši prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava. Prema stavu 2. tog člana sudska odluka o delimičnom lišenju roditeljskog prava može lišiti roditelja jednog ili više prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti da izdržava dete, a prema stavu 4. tog člana roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo može biti lišen prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta.

Prema članu 78. stav 3. Porodičnog zakona roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da izdržava dete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koja bitnu utiču na život deteta odlučuje zajednički sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo. Prema stavu 4. istog člana, pitanjima koja bitnu utiču na život deteta, u smislu ovog zakona, smatraju se naročito: obrazovanje deteta, preduzimanje većih medicinskih zahvata nad detetom, promena prebivališta deteta i raspolaganje imovinom deteta velike vrednosti.

Članom 20. Ustava Republike Srbije, propisano je da ljudska i manjinska prava zajemčena Ustavom mogu zakonom biti ograničena, ako ograničenje dopušta Ustav, u svrhe radi koji ih Ustav dopušta, u obimu neophodnom da se ustavna svrha ograničenja zadovolji u demokratskom društvu i bez zadiranja u suštinu zajemčenog prava. Stavom 3. tog člana, propisano je da pri ograničavanju ljudskih i manjinskih prava, svi državni organi, a naročito sudovi, dužni su da vode računa o suštini prava koje se ograničava, važnosti svrhe ograničenja, prirodi i obimu ograničenja, odnosu ograničenja sa svrhom ograničenja i o tome da li postoji način da se svrha ograničenja postigne manjim ograničenjem prava.

Dakle, delimično lišenje roditeljskog prava roditelja koji inače ne vrši roditeljsko pravo podrazumeva lišenje prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta (obrazovanje deteta, preduzimanje medicinskih zahvata nad detetom, promena prebivališta deteta i raspolaganjem imovine deteta velike vrednosti). U konkretnom slučaju ne može se sa sigurnošću utvrditi u čemu se ogleda lišenje roditeljskog prava tuženog, odnosno u pogledu kojih roditeljskih prava je tuženi lišen, s obzirom da iz pobijane odluke proizilazi da je u pitanju delimično lišenje, osim u pogledu viđanja i izdržavanja dece, a izostali su razlozi u pogledu lišenja prava tuženog da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta. Pri tome, ako se svrha ograničenja roditeljskih prava tuženog može ostvariti ograničavanjem njegovog prava na viđanje dece, upravo određivanjem modela viđanja dece u kontrolisanim uslovima, to je propušteno da se u smislu člana 20. Ustava Republike Srbije oceni ispunjenost uslova proporcionalnosti između navedenog ograničenja i svrhe koja se želela postići zbog čega se, za sada, ne može prihvatiti zaključak nižestepenih sudova da je u konkretnom slučaju potrebno tuženog lišiti roditeljskog prava.

Kod utvrđenog da su od februara meseca 2016. godine skoro svi kontakti između dece i majke prekinuti i, za sada, nemogućnosti izvršenja privremene mere kojom su deca poverena majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, drugostepeni sud je propustio da oceni kako će izmeštanje dece iz njihove trenutne životne sredine (ukoliko se deca i dalje nalaze kod oca) uticati na njihov psihofizički razvoj. Ovo posebno imajući u vidu da je prema nalazu i mišljenju Centra za socijalni rad kod dece usled traumatičnih događaja i ekstremno visoke kontrole oca nad njima, uočen sindrom otuđenja od majke zbog čega bi bilo neophodno prethodno fizički udaljiti oca od dece, a decu po prelasku kod majke, uključiti u tretman reuspostavljanja odnosa sa majkom.

Takođe, s obzirom da se u postupcima u vezi sa porodičnim odnosima primenjuje istražno načelo u smislu člana 205. Porodičnog zakona, nepohodno je da nesumnjiv način utvrditi da li je krivični postupak koji se vodio protiv tuženog, kao okrivljenog, pred Osnovnim sudom u Bačkoj Palanci K.150-06 zbog izvršenja dva krivična dela oduzimanje maloletnog lica iz člana 191. stav 1. KZ pravnosnažno okončan, te da li je Osnovno javno tužilaštvo u Bačkoj Palanci protiv tuženog iniciralo određivanje mere zaštite od nasilja u porodici prema tužilji i da li je ta mera određena.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će, imajući u vidu iznete primedbe, rukovodeći se najboljim interesom dece, utvrditi podobnost parničnih stranaka za vršenje roditeljskog prava, vodeći računa prilikom donošenja odluke o lišenju roditeljskog prava da li se svrha ograničenja roditeljskog prava može postići manjim ograničenjem prava, a da mal. VV, s obzirom na uzrast, može slobodno i neposredno izraziti svoje mišljenje u ovom postupku, i pravilnom primenom materijalnog prava doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu odredbe člana 416. stav 2. ukinuo drugostepenu presudu u potvrđujućem delu i predmet vratio tom sudu na ponovno suđenje.

Predsednik veća - sudija

Snežana Andrejević, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić