U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislave Apostolović, predsednika veća, Katarine Manojlović Andrić i Branislava Bosiljkovića, članova veća, u parnici tužilaca AA iz ..., BB iz ... i VV iz ..., čiji je punomoćnik Zoran Stamenković, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstva odbrane, Vojne pošte ... ..., ... ... i ... ..., čiji je zakonski zastupnik Vojno pravobranilaštvo, Odeljenje u Nišu, radi naknade nematerijalne štete, odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž 1764/16 od 31.08.2016. godine, u sednici veća održanoj 30.03.2017. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužene izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž 1764/16 od 31.08.2016. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Vranju P 98/16 od 01.06.2016. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno je da je Zaključkom Vlade Republike Srbije 05 broj 401- 161/2008 od 17.01.2008. godine, kojim su obezbeđena sredstva radi isplate novčane pomoći ratnim vojnim rezervistima sa prebivalištem na teritoriji sedam nerazvijenih opština (Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje), povređeno načelo jednakih prava i obaveza, čime je izvršena diskriminacija na osnovu prebivališta ratnih vojnih rezervista na teritoriji svih ostalih opština koje nisu navedene u navedenom zaključku, a time i ovde tužiocima, kao učesnicima rata 1999. godine. Stavom drugim izreke je obavezana tužena da tužiocima po osnovu nematerijalne štete zbog diskriminacije isplati iznos od po 50.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 01.06.2016. godine, pa do isplate. Stavom trećim izreke, je obavezana tužena da tužiocima na ime troškova parničnnog postupka isplati iznos od 139.200,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude, pa do konačne isplate, dok je odbijen deo zahteva tužilaca za isplatu zakonske zatezne kamate na priznati iznos troškova parničnog postupka počev od dana presuđenja, pa do dana izvršnosti presude, a stavom četvrtim izreke je odbijen zahtev tužilaca za oslobađanje od plaćanja sudskih taksi.

Apelacioni sud u Nišu je presudom Gž 1764/16 od 31.08.2016. godine odbio kao neosnovanu žalbu tužene i potvrdio prvostepenu presudu u delu stava prvog izreke, stavu drugom izreke i usvajajućem delu stava trećeg izreke.

Protiv pravnosnažne presude donesene u drugom stepenu, tužena je izjavila reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tužioci su podneli odgovor na reviziju.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11, 55/14) i utvrdio da revizija nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

U pravnosnažno okončanom postupku je utvrđeno da su tužioci bili učesnici u ratu tokom 1999. godine. Vlada Republike Srbije je 17.01.2008. godine donela Zaključak kojim je prihvaćena informacija o potrebi obezbeđenja sredstava ostvarenih u postupku privatizacije za isplatu pomoći nerazvijenim opštinama, a da se deo sredstava ostvarenih u postupku privatizacije 2007. godine u iznosu od 2.000.000,00 dinara prenese u šest mesečnih rata počev od januara 2008. godine na posebne račune nerazvijenih opština Kuršumlije, Blaca, Bojnika, Lebana, Žitorađe, Doljevca i Prokuplja, s tim što pravo na dobijanje novčane pomoći stiče svaki ratni vojni rezervista iz ovih opština koji dostavi pravnosnažnu presudu donetu na osnovu odricanja od tužbenog zahteva pred nadležnim sudovima protiv Republike Srbije, radi isplate naknade, kao i pismenu izjavu da nema daljih potraživanja po tom osnovu prema Republici Srbiji. Tužbom u ovom sporu, tužioci, koji su u vreme učestvovanja u ratu primali tzv. vojničku platu u malom iznosu, istakli su zahtev da se utvrdi da je na ovaj način izvršena diskriminacija na osnovu prebivališta ratnih vojnih rezervista, zbog čega imaju pravo na naknadu nematerijalne štete po osnovu učinjene diskriminacije, jer je učesnik u ratu iz Topličkog okruga po istom osnovu primio iznos od 250.000,00 do 260.000,00 dinara, o čemu su saznali preko medija u septembru 2012. godine. Tužioci nisu tužili za dnevnice i tek 13.02.2015. godine su podneli tužbu u ovom sporu.

Kod tako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev i utvrdili da je navedenim Zaključkom Vlade Republike Srbije povređeno načelo jednakih prava i obaveza, čime je izvršena diskriminacija na osnovu prebivališta ratnih vojnih rezervista na teritoriji svih ostalih opština koje nisu navedene u Zaključku, te obavezali tuženu na isplatu dosuđenog iznosa tužiocima po osnovu nematerijalne štete zbog diskriminacije.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pravilno utvrđena pasivna legitimacija u ovoj pravnoj stvari, s obzirom da je kao tužena označena Republika Srbija, preko koje bilo koji organ ovako označene tužene dobija pravni subjektivitet, a tuženi organ (koji je bio u obavezi da izvrši isplatu ratnih dnevnica) svoja ovlašćenja vrši preko Vlade Republike Srbije, koja je navedeni zaključak donela i zaključila Sporazum sa štrajkačkim odborom ratnih vojnih rezervista navedenih nerazvijenih opština.

Zakon o zabrani diskriminacije („Sl. glasnik RS“, broj 22/09), je stupio na snagu 07.04.2009. godine, odnosno nakon podnošenja tužbe sudu, pa su sudovi postojanje osnova za naknadu nematerijalne štete i postojanje diskriminatorskog ponašanja tužene prema tužiocu, pravilno cenili neposrednom primenom člana 21. Ustava Republike Srbije. Na ovaj način, iako pravljenje razlike u postupanju prema nekom licu u odnosu na druga lica koja su u istoj ili sličnoj situaciji, ne predstavlja uvek akt diskriminacije, sudovi osnovano nalaze da u konkretnom slučaju, navedena radnja tužene, isplata ratnih dnevnica samo rezervistima iz navedenih sedam opština, predstavlja diskriminatorsko ponašanje prema tužiocu, jer tužena nije dokazala da je za ovakvo - nejednako postupanje, postojalo objektivno i razumno opravdanje.

Naime, iz sadržine Sporazuma od 11.01. i Zaključka Vlade RS od 17.08.2008. godine, proizilazi da je finansijska pomoć koja je uplaćena na poseban račun sedam opština navedenih u Sporazumu, uplaćena radi isplate ratnih dnevnica ratnim vojnim invalidima i vojnim rezervistima koji su učestvovali u odbrani zemlje u toku NATO bombardovanja 1999. godine. Tačno je da opštine: Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađe, Doljevac, Prokuplje i Blace, imaju status nerazvijenih opština, ali to nužno ne znači da i svi rezervisti sa prebivalištem na teritoriji ovih opština spadaju u kategoriju socijalno ugroženih lica, niti da rezervisti sa teritorije drugih opština (van opština navedenih u Sporazumu), ne spadaju u tu kategoriju lica, jer se status socijalne ugroženosti dokazuje na zakonom propisani način. Dakle, na osnovu Sporazuma od 11.01.2008. godine i Zaključka Vlade RS od 17.01.2008. godine, izvršena je isplata ratnih dnevnica svim vojnim rezervistima sa teritorije opština Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, samo po osnovu njihovog prebivališta na teritoriji tih opština, bez prethodne provere, odnosno utvrđenja njihovog socijalnog statusa. Imajući ovo u vidu, sudovi osnovano nalaze da nije postojalo objektivno prihvatljivo opravdanje za različito postupanje tužene, prilikom isplate ratnih dnevnica vojnim rezervistima, samo na osnovu njihovog prebivališta. Iz navedenog proizilazi da ovakvim postupanjem tužene, jeste izvršena diskriminacija u odnosu na vojne rezerviste, koji imaju prebivalište na teritoriji drugih opština, pa između ostalog i u odnosu na tužioca, koji je bio u istoj situaciji kao i rezervisti sa teritorija navedenih 7 opština - učestvovao je u odbrani zemlje u toku NATO bombardovanja 1999. godine i po tom osnovu ostvario pravo na isplatu ratnih dnevnica, koje mu nisu isplaćene.

Diskriminacija predstavlja svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na bilo kom osnovu (rasi, državljanstvu, nacionalnoj ili verskoj pripadnosti, jeziku, političkim ubeđenjima, polu, ...). Zaštita od diskriminacije predstavlja pravo ličnosti zagarantovano Ustavom RS (član 21.), ali i Evropskom Konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (član 1. Protokola 12. uz Evropsku Konvenciju), a od 07.04.2009. godine i Zakonom o zabrani diskriminacije. Povreda bilo kog prava ličnosti, pa samim tim i vršenje diskriminacije u odnosu na neko lice ili grupu lica, predstavlja vid nematerijalne štete, jer kod diskriminisanih lica izaziva osećaj nepravde, neravnopravnosti u odnosu na druge građane, a često i osećaj podređenosti ili osećaj građana nižeg reda, što kod njih izaziva duševne bolove, a na osnovu čega su i ovlašćeni da zahtevaju zaštitu od diskriminacije pred nadležnim sudom. To dalje znači da su lica, koja ukazuju da je u odnosu na njih izvršena dikriminacija, u obavezi da pred sudom dokažu samo da su nejednako tretirani u odnosu na druga lica koja su u istoj ili sličnoj situaciji, dok je upravo tuženi, odnosno lice na čije se diskriminatorsko ponašanje tužbom ukazuje, dužan da dokaže postojanje objektivnog i opravdanog razloga za različitost u postupanju (prema tim licima).

Neosnovani su i navodi revizije kojima se ističe da se u konkretnom slučaju ne radi o diskriminaciji, primenom člana 21. stav 4. Ustava RS, kojim je propisano da se ne smatraju diskriminacijom posebne mere koje Republika Srbija može uvesti radi postizanja pune ravnopravnosti lica ili grupe lica koja su suštinski u nejednakom položaju sa ostalim građanima. Naime, pomoć nerazvijenim opštinama predstavlja legitiman cilj i posebnu meru koju država može preduzeti u smislu člana 21. stav 4. Ustava RS i kao takva ne predstavlja diskriminatorsko postupanje. Međutim, isplate izvršene na osnovu Sporazuma od 11.01.2008. godine ne predstavljaju „akt pružanja pomoći nerazvijenim opštinama“ kako se to pogrešno navodi u reviziji, s obzirom da tužena ovaj Sporazum nije zaključila sa navedenim nerazvijenim opštinama i u cilju pružanja finansijske pomoći tim opštinama, već je zaključen sa Štrajkačkim odborom ratnih vojnih rezervista tih opština, a samo je isplata vršena preko posebnog računa opština. Pri tom, odredbama postignutog Sporazuma tužena se obavezala da rezervistima iz navedenih opština isplati ratne dnevnice (u više mesečnih rata), pri čemu ni jednom odredbom nije predviđena i obaveza rezervista da dokažu svoj socijalno-ekonomski status, već su bili samo u obavezi da se odreknu svih potraživanja u sporovima koje su vodili pred parničnim sudovima protiv Republike Srbije, radi isplate ove naknade (ratnih dnevnica). Dakle, iz same sadržine Sporazuma od 11.01.2008. godine proizilazi da su neosnovani i netačni navodi revizije da na osnovu Sporazuma nisu isplaćivane ratne dnevnice, već novčana pomoć određenoj grupi lica koja žive na tom području.

Pravilno nižestepeni sudovi zaključuju da je nad tužiocima izvršena diskriminacija i vodeći računa o značaju povređenog dobra i cilju kome naknada služi pravilno su obavezali tuženu da tužiocima po osnovu nematerijalne štete zbog diskriminacije isplati iznos od po 50.000,00 dinara, u skladu sa odredbom člana 200. stav 1.Zakona o obligacionim odnosima.

Sa navedenog, Vrhovni kasacioni sud nalazi da su revizijski navodi tužene o pogrešnoj primeni materijalnog prava kod određivanja visine pravične novčane naknade nematerijalne štete neosnovani, pri čemu je bez značaja što je tužiocima isplaćena određena naknada, kao i činjenica da nisu vodili spor radi isplate tzv. ratnih dnevnica.

Na osnovu iznetog, primenom odredbe člana 414. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Branislava Apostolović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić