Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 181/2022 od 12.05.2022. godine. stavom prvim izreke, odbijena je žalba tužioca, kao neosnovana i potvrđena presuda Trećeg osnovnog suda u Beogradu P2 1422/17 od 29.11.2021. godine u stavovima prvom, delu stava drugog, kojim je obavezan AA da na ime svog doprinosa za izdržavanje mal. VV plaća mesečno iznos od 19.000,00 dinara, svakog prvog do desetog u mesecu za tekući mesec, počev od 21.06.2019. godine pa ubuduće, dok za to postoje zakonski uslovi ili dok se ova odluka ne izmeni putem poštanske uputnice zakonskom zastupniku maloletnog VV, BB, delu stava trećeg izreke kojim je obavezan AA da na ime svog doprinosa za izdržavanje mal. GG plaća mesečno iznos od 17.520,00 dinara, svakog prvog do desetog u mesecu za tekući mesec, počev od 20.11.2018. godine, pa ubuduće dok za to postoje zakonski uslovi ili dok se ova odluka ne izmeni, putem poštanske uputnice zakonskom zastupniku mal. GG BB, stavu četvrtom i petom izreke. Stavom drugim izreke odbijena je, kao neosnovana žalba tužene BB iz ... i potvrđeno rešenje o troškovima postupka sadržano u stavu šestom izreke prvostepene presude. Stavom trećim izreke odbijen je zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11...18/20) u vezi člana 202. Porodičnog zakona, pa je ocenio da je revizija tužioca delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju se u revizijskom postupku pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, u vanbračnoj zajednici parničnih stranaka zasnovanoj 2014. godine, prekinutoj 2017. godine, rođeni su mal. VV ... godine i mal. GG ... godine. Porodica je u evidenciji Centra za socijalni rad Pećinci od 2015. godine, kada je rađen postupak zaštite BB, kao žrtve nasilja u porodici od strane vanbračnog partnera AA. Nakon prekida vanbračne zajednice, tužena se sa mal. GG vratila u roditeljsku kuću u ... 15.09.2017. godine, a mal. VV je ostao kod oca.

U postupku je pribavljeno mišljenje Centra za socijalni rad u Surčinu od 03.11.2017. godine, a zatim još pet nalaza i mišljenja, da bi na osnovu konačnog nalaza i mišljenja tog Centra od 20.07.2021. godine utvrđeno da kod majke postoji autentična zainteresovanost za najbolji interes maloletne dece, kao i sposobnost da prepozna potrebu dece za prisustvom oba roditelja tokom odrastanja, kako bi se emotivni razvoj dece odvijao neometano. Otac, AA, je svojim činjenjem ili nečinjenjem onemogućavao međusobne kontakte između dece i mal. VV sa majkom i nezainteresovano se ponašao u odnosu na održavanje ličnih odnosa sa mal. GG, a primećena je kod mal. VV instrumentalizacija deteta od strane oca i članova njegove primarne porodice, u smislu formiranja mišljenja mal. VV protiv majke. Kod oca je uočen nerazvijen kapacitet za empatiju kao i usmerenost na zadovoljavanje sopstvenih potreba, što ga pored ostalog onemogućava da shvati značaj prisustva oba roditelja u odrastanju dece, iz čega proizlazi nezainteresovanost za kontakte sa mal. GG i instrumentalizacija mal. VV kod koga je prisutan visok stepen otuđenosti od majke. Zbog celokupnog ponašanja tužioca, kao oca, Centar za socijalni rad smatra da je otac grubo kršio prava deteta na kontate sa majkom, prava dece na međusobne kontakte i na taj način vršio emotivno ali i psihičko nasilje nad mal. VV koje će ostaviti neizbrisiv trag u emocionalnom i psihičkom razvoju deteta. Instrumentalizacija deteta protiv majke, zastrašivanje majkom od strane oca i njegove primarne porodice, onemogućavanje kontakata mal. VV sa majkom, ukazuje na zloupotrebu prava i grubo kršenje dužnosti roditelja iz sadržine roditeljskog prava tj. prisustvo emocionalnog i psihičkog zanemarivanja i zlostavljanja mal. VV, a sa druge strane nezainteresovanost za ostvarivanje ličnih odnosa sa mal. GG ukazuje na grubo zanemarivanje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, što je osnov za lišenje roditeljskog prava u odnosu na oba deteta. Mišljenje organa starateljstava je da je u najboljem interesu mal. dece da budu poverena majci na samostalnpo vršenje roditeljskog prava, a da je oca potrebno lišiti roditeljskog prava.

Potrebe mal. dece su utvrđene na iznos od 37.750,00 dinara za mal. VV i 35.000,00 dinara za mal. GG, a struktura potreba je bliže navedena u obrazloženju pobijane presude. Tužilac je starosti ... godine, zaposlen je u firmi „...“ kao ... i ostvaruje primanja od 36.000,00 dinara mesečno i dodatna primanja u firmi u ... „...“ čiji je vlasnik DD od 70.000,00 dinara mesečno. Nema u svom vlasništvu nepokretnosti, niti pokretne stvari većih vrednosti, a stanuje u kući površine 560- 570 m2 sa roditeljima i mal. VV, koja je u vlasništvu njegovog oca i za koju ukupni režijski troškovi na mesečnom nivou iznose 40.000,00 dinara. Majka mal. dece je starosti ... godina, zaposlena je u ... „...“ i njena ukupna mesečna primanja iznose 90.000,00 dinara. Nema u vlasništvu nepokretnosti niti pokretne stvari veće vrednosti, a stanuje u iznajmljenom stanu sa svojom majkom i mal. GG za koji mesečni zakup i svi režijski troškovi iznose oko 21.240,00 dinara.

Imajući u vidu ovako utvrđeno činjenično stanje nižestepeni sudovi su zaključili da maloletnu decu parničnih stranaka treba poveriti majci koja će roditeljsko pravo vršiti samostalno, da se potrebe mal. VV mogu zadovoljiti iznosom od 37.750,00 dinara a mal. GG iznosom od 35.000,00 dinara pa su obavezali tužioca da doprinosi izdržavanju mal. dece u iznosu od 19.000,00 dinara za mal. VV i 17.500,00 dinara za mal. GG mesečno, dok su u preostalom delu do traženih iznosa od po 20.000,00 dinara za svako dete mesečno odbili protivtužbeni zahtev. Takođe, nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se maloletna deca povere njemu na samostalno vršenje roditeljskog prava, da se tužena obaveže da na ime svog doprinosa za izdržavanje maloletne dece plaća iznos od po 4.000,00 dinara, te da se urede lični odnosi mal. dece sa majkom na način bliže naveden u stavu petom izreke prvostepene presude.

Prema oceni Vrhovnog kasacionog suda pravilno su nižestepeni sudovi odlučili o vršenju roditeljskog prava i visini kojom tužilac, kao otac, treba da doprinosi izdržavanju svoje mal. dece, a sve imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje na koje je pravilno primenjeno materijalno pravo, i to odredbe. Porodičnog zakona bliže navedene u obrazloženjima nižestepenih presuda. Za takvu odluku dati su dovoljni i jasni razlozi koje u svemu prihvata i Vrhovni kasacioni sud.

Neosnovano se u reviziji ukazuje da je trebalo, u interesu mal. dece, da se izvede dokaz psihološko-psihijatrijskim veštačenjem oba roditelja u cilju procene podobnosti za vršenje roditeljskog prava kao i veštačenje dece od strane psihologa i psihijatra za decu. U postupku je u više navrata pribavljeno mišljenje nadležnog Centra za socijalni rad koji se izjasnio o roditeljskim kapacitetima oba roditelja i o svim ostalim okolnostima koje utiču na odluku o vršenju roditeljskog prava, pa je sud, rukovodeći se najboljim interesom deteta, u smislu člana 6. stav 1. i člana 266. Porodičnog zakona, kao i odredbi iz Konvencije za zaštitu prava deteta, pravilno utvrdio da je u najboljem intresu mal. dece da budu poverena majci, koja će vršiti samostalno roditeljsko pravo.

Suprotno navodima revizje sudovi su pravilno odlučili o visini doprinosa za izdržavanje mal. dece od strane tužoica, imajući u vidu potrebe mal. dece i mogućnosti tužioca, sve u smislu člana 160. Porodičnog zakona. Navodi revizije koji se odnose na nezaposlenost tužioca nemaju uticaja na drugačiju odluku s obzirom da je dokaz – uverenje Nacionalne službe za zapošljavanje dostavljeno sudu nakon donošenja prvostepene presude. Tužilac je mlad, zdrav i radno sposoban, pa treba da upotrebi sve svoje mogućnosti radi sticanja sredstava od kojih će doprinositi izdržavanju svoje mal. dece, a kojima će obezbediti i svoju egzistenciju.

Vrhovni kasacioni sud je cenio i ostale navode revizije koji se odnose na odluku o vršenju roditeljskog prava i doprinosu za izdržavanje mal. dece parničnih stranaka, kojima se ne dovodi u sumnju pravilnost i zakonitost pobijane presude, zbog čega ti navodi nisu posebno obrazloženi. Zato je odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Međutim, prema oceni Vrhovnog kasacionog suda odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava tužioca – oca mal. deteta parničnih stranaka se za sada ne može prihvatiti.

Odredbom člana 81. Porodičnog zakona propisano je da roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava, a odredbom člana 82. istog Zakona propisano je da roditelj koji nesavesno vrši prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava. Iz navedenih zakonskih odredbi proizlazi da lišenje roditeljskog prava predstavlja pravno sredstvo kojim se nesavesni roditelji lišavaju nekog, ili svih prava i obaveza koje imaju. Roditeljsko pravo je izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta, kako je propisano članom 67. Porodičnog zakona. U tom smislu, lišenje roditeljskog prava predstavlja meru zaštite deteta od nesavesnog postupanja roditelja, a u zavisnosti od stepena zanemarivanja dužnosti roditelja, roditelj može biti lišen roditeljskog prava potpuno ili delimično.

Sud je u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta, a pre donošenja odluke o zaštiti prava deteta, odnosno vršenju ili lišenju roditeljskog prava sud ima obavezu da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva i druge specijalizovane ustanove, sve u smislu člana 6, člana 266. stav 1. i člana 270. Porodičnog zakona, što je u konkretnom slučaju i učinjeno. Takođe, sud je dužan da pribavi i mišljenje maloletnog deteta u smislu člana 65. Porodičnog zakona. Prilikom donošenja odluke o lišenju roditeljskog prava potrebno je ispitati ispunjenje uslova iz navedenih zakonskih odredbi i proceniti da li je takva odluka u najboljem interesu deteta. Sud je dužan da se rukovodi najboljem interesu deteta, a ne potrebama njegovih roditelja. U proceni najboljeg interesa deteta (uzrast, pol, bezbednost, želje i egzistencijalne potrebe deteta, sposobnost roditelja da prepozna razvojne potrebe deteta, očekivani uticaj promenjenih okolnosti i dr.) potrebno je uzeti mišljenje deteta preko stručne ustanove, s tim što mišljenje deteta ne mora da se podudari sa njegovim najboljim interesom, pri čemu je najbolji interes deteta odlučujući faktor za odlučivanje suda o načinu ostvarivanja prava koje detetu pripada u postupku, pa i u slučaju odluke o lišenju roditeljskog prava.

Roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da izdržava dete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koje lično utiču na život deteta odlučuje zajenički, sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo, u smislu člana 78. stav 3. Porodičnog zakona. Pitanjima koji bitno utiču na život deteta, u smislu ovog zakona, smatraju se naročito: obrazovanje deteta, preduzimanje većih medicinskih zahvata nad detetom, promena prebivališta deteta i raspolaganje imovinom deteta velike vrednosti. Prema odredbi člana 82. Porodičnog zakona roditelj koji nesavesno vrši prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava, između ostalog i prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta.

U konkretnom slučaju, nižestepeni sudovi nisu na pouzdan način utvrdili najbolji interes deteta u smislu potpunog lišenja tužioca, kao oca, roditeljskog prava nad maloletnom decom. Potpuno lišenje roditeljskog prava podrazumeva i lišenje prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom, a nižestepeni sudovi nisu na pouzdan način utvrdili, s obzirom na sve okolnosti, kako bi potpuno lišenje roditeljskog prava uticalo na odnos mal. dece i tužioca, kao oca, posebno imajući u vidu da majka u potpunosti shvata značaj održavanja ličnih odnosa mal. dece sa ocem. Zato je potrebno da sudovi ponovo ocene da li je potpuno lišenje roditeljskog prava tužioca, kao oca, u najboljem interesu mal. dece i da pre donošenja odluke pribave mišljenje mal. dece, ukoliko su sposobna da daju mišljenje u tom smislu. Pri tome, prvostepeni sud će imati u vidu i da zahtev za potpuno lišenje roditeljskog prava sadrži u sebi i zahtev za delimično lišenje roditeljskog prava, pa će oceniti da li ima osnova da tužilac bude delimično lišen roditeljskog prava, u domenu pojedinih prava iz korpusa prava deteta propisanih Porodičnim zakonom.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će postupiti po primedbama iz ove presude, te će nakon toga ponovo odlučiti o zahtevu za potpuno lišenje roditeljskog prava tužioca-protivtuženog.

Iz navedeih razloga odlučeno je kao u izreci presude, na osnovu člana 414. stav 1. i člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća - sudija

Vesna Subić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić