Vrhovni sud je ispitao pobijano rešenje u smislu odredbi članova 420. stav 1. i 2. i 403. stav 3. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 10/23) i utvrdio da je revizija neosnovana.

Pobijano rešenje nije zahvaćeno bitnom povredom odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti i na koju je navodima revizije ukazano.

Tužilac, fizičko lice sa prebivalištem u Republici Srbiji, je tužbom od 31.08.2023. godine pred Višim sudom u Požarevcu pokrenuo parnicu protiv pravnog lica, sa sedištem u Bosni i Hercegovini, radi naknade vanugovorne štete nastale na teritoriji Bosne i Hercegovine. Vrednost predmeta spora po članu 28. ZPP je 13.429.939,00 dinara. Tuženi je u odgovoru na tužbu osporio nadležnost domaćeg suda.

Prvostepeni sud, pozivom na član 53. Zakona o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja odbija prigovor nenadležnosti domaćeg suda da postupa u ovoj parnici. Po stanovištu tog suda zakonodavac ovim odredbama predviđa mogućnost zasnivanja nadležnosti domaćeg suda u sporovima sa međunarodnim elementom o vanugovornoj odgovornosti za štetu, između ostalog, za slučaj ukoliko je štetna posledica nastupila na teritoriji domaće države. Prema navodima tužbe, tužilac kao posledicu štetnog događaja koji se desio na teritoriji Bosne i Hercegovine trpi materijalnu i nematerijalnu štetu i na teritoriji Republike Srbije, gde mu je prebivalište, pa je ocenio da je Viši sud u Požarevcu stvarno i mesno nadležan da postupa po tužbi.

Drugostepeni sud ne prihvata zaključak prvostepenog suda da je zakonodavac za konkretan slučaj predvideo mogućnost zasnivanja nadležnosti domaćeg suda. Odredbom člana 46. stav 1. Zakona o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja, propisano je da nadležnost suda Savezne Republike Jugoslavije postoji ako tuženi ima prebivalište, odnosno sedište u Saveznoj Republici Jugoslaviji, a stavom drugim da ako tuženi nema prebivalište u Saveznoj Republici Jugoslaviji, niti u kojoj drugoj državi, nadležnost suda Savezne Republike Jugoslavije postoji ako tuženi ima boravište u Saveznoj Republici Jugoslaviji. Članom 50. tog zakona propisano je kada nadležnost suda Savezne Republike Jugoslavije zavisi od pristanka tuženog da sudi sud Savezne Republike Jugoslavije, smatra se da je tuženi dao pristanak podnošenjem odgovora na tužbu, odnosno prigovora na platni nalog, a nije osporio nadležnost, ili se upustio u raspravljanje, a članom 53. stav 3. tog zakona propisano je da u sporovima o vanugovornoj odgovornosti za štetu nadležnost suda Savezne Republike Jugoslavije postoji ako ta nadležnost postoji po odredbama člana 46. i člana 50. – 52. tog zakona, ili ako je šteta nastala na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije (Republika Srbija je pravni sukcesor Savezne Republike Jugoslavije). U konkretnom slučaju, tuženi je u odgovoru na tužbu osporio nadležnost suda Republike Srbije, on nema sedište u Republici Srbiji, šteta nije nastala na teritoriji Republike Srbije već na teritoriji druge države, a mogućnost zasnivanje nadležnosti domaćeg suda iz razloga što tužilac - oštećeno lice štetnu posledicu trpi i u mestu svog prebivališta ne proizilazi iz sadržine citiranih zakonskih odredbi.

Po stanovištu Vrhovnog suda, pravilno je drugostepeni sud ocenio da ne postoje zakonski uslovi za zasnivanje nadležnosti domaćeg suda za postupanje u predmetnoj parnici.

Odredbom člana 16. stav 3. ZPP propisano je da će sud po službenoj dužnosti da se oglasi nenadležnim, ukine sprovedene radnje u postupku i odbaci tužbu, ako u toku postupka utvrdi da za rešavanje spora nije nadležan sud Republike Srbije (u daljem tekstu: domaći sud), osim ako nadležnost domaćeg suda zavisi od pristanka tuženog, a tuženi je dao svoj pristanak.

Prema Zakonu o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja („Službeni list SFRJ“ br. 43/82 ... „Službeni glasnik RS“ br. 46/2006), na čijim odredbama je pravilno zasnovano pobijano rešenje, nadležnost suda Savezne Republike Jugoslavije postoji ako tuženi ima prebivalište, odnosno sedište u Saveznoj Republici Jugoslaviji (član 46. stav 1.); kada nadležnost suda Savezne Republike Jugoslavije zavisi od pristanka tuženog da sudi sud Savezne Republike Jugoslavije, smatra se da je tuženi dao pristanak podnošenjem odgovora na tužbu, odnosno prigovora na platni nalog, a nije osporio nadležnost, ili se upustio u raspravljanje (član 50.); u sporovima o vanugovornoj odgovornosti za štetu nadležnost suda Savezne Republike Jugoslavije postoji ako ta nadležnost postoji po odredbama člana 46. i člana 50. – 52. ovog zakona ili ako je šteta nastala na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije (član 53. stav 1.).

Sa polazištem na navedene relevantne odredbe, pozivanje tužioca u reviziji na član 2. Ugovora o pravnoj pomoći između Republike Srbije i Bosne i Hercegovine u građanskim i krivičnim stvarima, ne dovodi u pitanje zakonitost i pravilnost drugostepenog rešenja. Po odredbama navedenog člana ugovora, državljani jedne države ugovornice imaju jednaku pravnu zaštitu u postupcima pred sudovima i drugim organima druge države ugovornice kao i njeni državljani (stav 1.); državljani jedne države ugovornice imaju na teritoriji druge države ugovornice slobodan pristup sudovima i drugim organima. Pred ovim organima oni mogu da zastupaju svoje interese, podnose zahteve i preduzimaju radnje pod istim uslovima kao i njeni sopstveni državljani (stav 2.); odredbe stavova 1. i 2. ovog člana primenjiju se i na pravna lica osnovana u skladu sa zakonom države ugovornice na čijoj teritoriji se nalazi njihovo sedište (stav 3.). U konkretnom slučaju, tužilac ne zahteva sudsku zaštitu na teritoriji druge države ugovornice, već na teritoriji države svog prebivališta, pred čijim sudovima zaštitu ne može ostvariti po relevantnim zakonskim odredbama. Tuženi, čiji je domicil u Bosni i Hercegovini nije pristao da mu u predmetnoj parnici sudi sud Republike Srbije, a deo pravne norme „... ako je šteta nastala na teritoriji Savezne Republike Jugoslavije“ ne upućuje na zaključak da je predviđena konkurentna nadležnost domaćeg suda u situaciji kada deo štetnih posledica oštećeno lice trpi u mestu svog prebivališta.

U prilog pravilnosti tumačenja prava od strane drugostepenog suda je i sadržina odredbi člana 44. ZPP, koje regulišu posebnu mesnu nadležnost domaćih sudova u sporovima zbog vanugovorne odgovornosti za štetu. Po ovim odredbama, pored suda opšte mesne nadležnosti, nadležan je sud na čijem je području štetna radnja izvršena, ili sud na čijem je području štetna posledica nastupila. Osim toga, ako je šteta nastala usled smrti ili teške telesne povrede, nadležan je i sud na čijem području tužilac ima prebivalište, odnosno boravište. Iz navedene zakonske formulacije, po kojoj postoji više alternativa za zasnivanje mesne nadležnosti domaćih sudova sledi da nema mesta analogiji, pošto su pravila koja po zakonu važe za ustanovljavanje nadležnosti domaćeg suda u sporovima sa međunarodnim elementom restriktivnija. Po ovim pravilima, u situaciji kada tuženi ima domicil u stranoj državi, u kojoj je šteta i nastala, mogućnost zasnivanja nadležnosti suda domaće države, na čijoj teritoriji tužilac ima prebivalište, uslovljena je pristankom tuženog. U odsustvu ovog pristanka, za suđenje je nadležan sud sedišta tuženog, odnosno sud države na čijoj je teritoriji šteta nastala.

Navodi odgovora na reviziju nisu bili potrebni za donošenje odluke po reviziji, pa je na osnovu odredbi članova 165. stav 1. i 154. ZPP odbijen zahtev tuženog za naknadu troškova revizijskog postupka.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 414. stav 1. i 420. stav 6. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Jelica Bojanić Kerkez,s.r.

Za tačnost otpravka

zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković