Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je izjavio blagovremenu reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpunu utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom odredbe člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br 72/11 ... 18/20) i utvrdio da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a ni povrede iz stava 1. tog člana Zakona pred drugostepenim sudom, koje bi mogle da utiču na donošenje pravilne i zakonite odluke.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je suvlasnik parcele broj .. ukupne površine 6.245 m2 i parcele broj .. ukupne površine 3.291 m2, obe upisane u LN br .. K.O. Novi Sad IV, i to svake sa po 13401/31815 idealnih delova. Na parceli .., tužilja je upisana kao suvlasnik sa udelom od 5993/22353 idealnih delova, prema podacima iz lista nepokretnosti broj .. K.O. Novi Sad IV. Osnovna parcela .. ranije je bila površine 1 ha, 06 a, 05 m2 i bila je u vlasništvu BB, od koje je majka tužilje kupila navedenu parcelu kupoprodajnim ugovorom od 12.12.1994. godine a tužilji je poklonila 4627/10605 delova te parcele ugovorom o poklonu od 20.04.1998. godine. Prema podacima iz zemljišno-knjižnog uloška broj .. K.O. Novi Sad IV, parcelu .. površine 74 a, 51 m2, otac tužilje je stakao na osnovu ugovora o zameni zaključenim 09.05.1990. godine sa VV i GG a tužilja je tu parcelu nasledila od oca. Parcele .. i .. su jedna pored druge a na njima su postojali letnji putevi sa obe krajnje bočne strane koje je koristio isključivo otac tužilje za prilaz parcelama. Deobom iz 2016. godine, od parcele .. površine 10353 m2, nastala je parcela .. površine 6245 m2, parcela .. površine 817 m2 i parcela .. površine 3291 m2. Parcele .., .. i .., prema Planu generalne regulacije prostora za mešovitu namenu, zapadno od ... bulevara i severno od Bulevara ... u Novom Sadu i prema Planu detaljne regulacije prostora severno od Bulevara ..., namenjene su delom za javnu površinu – ulice ... i ..., koje funkcionalno povezuju delove Novog Sada. Parcela .. je planskom dokumentacijom, delom površine od 670 m2 ušla u sastavu ulica ... i ... i u prirodi predstavlja saobraćajnu i javnu površinu – ulicu. Parcela .. je planskom dokumentacijom ušla u sastav ulice ... delom površine od 1029 m2 i u toj površini predstavlja javnu saobraćajnu površinu ulice ... . Planskom dokumentacijom, parcela .. je ušla u sastav ulice ... u delu površine od 16 m2 i u prirodi predstavlja saobraćajnu i javnu površinu, a parcela .., kao deo celine ulice ... i ... je delimično opremljena infrastrukturom i to vodnom i elektroenergetskom, dok je saobraćajna površina izgrađena od konglomerata građevinskih materijala. Parcela .., kao deo celine ulice ..., je delimično opremljena infrastrukturom i to vodnom i elektroenergetskom, a saobraćajna površina je izgrađena od betonskih kocki. Tužilja je upisana kao suvlasnik 13401/31815 delova parcela .. i .. i kao suvlasnik parcele .. u delu od 5993/22353. S obrzirom na suvlasnički udeo tužilje, deo koji je priveden nameni na parceli .. iznosi 2208/31815 (što odgovara površini od 433,4 m2) na parceli .. iznosi 65/31815 (što odgovara površini od 6,7 m2), a na parceli .. iznosi 529/22353 idealnih delova (što odgovara površini od 179,6 m2). Tržišna vrednost 1 m2 građevinskog zemljišta iznosi 7.869,20 dinara za 1 m2, što za površinu parcela koje su privedene nameni od ukupno 619,7 m2 (433,4 m2 + 6,7 m2 + 179,6 m2), iznosi 4.876.543,24 dinara. Postupak eksproprijacije u vezi sa predmetnim parcelama nikada nije vođen niti je tužilji, odnosno njenim pravnim prethodnicima, isplaćena bilo kakva naknada za predmetne parcele koje u prirodi predstavljaju javne saobraćajnice jer ih neometano koristi neograničeni broj lica.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su pravilnom primenom materijalnog prava tuženog obavezali da tužilji isplati novčanu naknadu zbog izvršene faktičke eksproprijacije zemljišta, u iznosu tržišne vrednosti utvrđene veštačenjem, a prema suvlasničkom udelu tužilje na predmetnim parcelama.

Odredbom člana 58. Ustava Republike Srbije propisano je da se jemči mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona (stav 1.), a da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu na osnovu zakona i da je učinjeno uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne (stav 2.).

Dakle, dozvoljeno oduzimanje prava svojine, koje ne predstavlja povredu prava na imovinu, postoji samo kada su kumulativno ispunjena dva uslova: da je učinjeno u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona; da je učinjenu uz naknadu koja ne može da bude niža od tržišne.

Odredbom člana 9. stav 1. Zakona o građevinskom zemljištu („Službeni glasnik RS“ br 44/95 ... 46/98), koji je bio na snazi u vreme usvajanja regulacionog plana naselja („Službeni list Grada Novog Sada“ broj 3/01 .... 17/03), propisano je da se građevinsko zemljište privodi nameni izgradnjom objekata odnosno izvođenjem drugih radova u skladu sa propisima o planiranju i uređenju prostora.

Zakon o javnoj svojini („Službeni glasnik RS“ br 72/11 ... 105/144), u odredbi člana 10. stav 2. propisuje da se dobrima u opštoj upotrebi u javnoj svojini smatraju one stvari koje su zbog svoje prirode namenjene korišćenju svih i koje su, kao takve, određene zakonom (javni putevi, javne pruge, most i tunel na javnom putu, pruzi ili ulici, ulice, trgovi, javni parkovi, granični prelazi i td.). U smislu odredbe člana 7. istog člana Zakona, dobra u opštoj upotrebi su u svojini Republike Srbije izuzev puteva drugog reda koji su u svojini autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalaze, kao i izuzev nekategorisanih puteva, opštinskih puteva i ulica (koje nisu deo auto puta ili državnog puta prvog i drugog reda) i trgova, javnih površina koje su u svojini jedinice lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze.

U konkretnom slučaju, predmetno zemljište u vlasništvu tužilje, prema Urbanističkom planu predstavlja ulice ... i ..., što znači da je postalo dobro u opštoj upotrebi, odnosno javna svojina tuženog, kao jedinice lokalne samouprave. Tuženi je bio dužan da predmetno zemljište ekspropriše od tužilje, radi privođenja njegovoj nameni predviđenoj Planom generalne regulacije naseljenog mesta i da joj isplati odgovarajuću naknadu u upravnom postupku, a nije tako postupio. Međutim, predmetno zemljište faktički je privedno nameni predviđenoj planskim aktom jer se koristi kao ulice – javni putevi u naselju, koji saobraćajno povezuju delove naselja (član 2. tačka 12. Zakona o javnim putevima), čime je izvršena takozvana faktička eksproprijacija koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastrukturni i drugi objekti u javnom interesu, iako ne postoji rešenje o eksproprijaciji zemljišta, odnosno njegovom izuzimanju iz poseda. Tuženi je obveznik isplate tužilji predmetne naknade, pošto se parcele u njenom suvlasništvu koriste kao ulice – dobra u opštoj upotrebi – javnoj svojini, na kojima tuženi ima pravo svojine u smislu odredbe člana 10. stav 7. Zakona o javnoj svojini. Visina naknade koja tužilji pripada, na osnovu njenih suvlasničkih udela na predmetnim parcelama, u smislu odredbe člana 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, u vezi odredbe člana 58. Ustava Republike Srbije, pravilno je određena prema tržišnoj vrednosti zemljišta i suvlasničkom udelu tužilje na tom zemljištu, a u delu u kom je ono ušlo u sastav formiranih ulica.

Neosnovani su navodi revizije tuženog o pogrešnoj primeni materijalnog prava zasnovanoj na stavu revidenta da nije obveznik naknade jer nijednom svojom radnjom nije deposedirao tužilju. Suprotno tome, tuženi je odgovoran i pasivno legitimisan u ovoj parnici na osnovu odredbe člana 10. stav 2. tačka 7. Zakona o javnoj svojini, jer je utvrđeno da se predmetne katastarske parcele koriste kao ulice koje su javno dobro u opštoj upotrebi i u svojini jedinice lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze.

Navodima revizije revident o tome da planovi generalne i detaljne regulacije predstavljaju planske dokumente a ne akte faktičkog zauzeća zemljišta, te da, donošenjem istih, tužilja nije onemogućena da koristi svoje parcele, ne dovodi se u sumnju pravilnost pobijane presude. Naime, samim tim što su parcele na kojima je tužilja suvlasnik predviđene za izgradnju ulica i kao takve ušle u Urbanistički plan – planske dokumente tuženog, što je na terenu i izvršeno, nastala je obaveza tuženog da tužilji isplati naknadu pošto je ona onemogućena da svoje parcele koristi u bilo koju svrhu. Bez obzira što zakon ne poznaje pojam faktičke eksproprijacije, ona uvek postoji kada se na zemljištu, koje nije formalno eksproprisano, grade putevi, infrastrukturni i drugi objekti od javnog i opšteg interesa, iako ne postoji odluka – rešenje o oduzimanju zemljišta. Takav stav zasnovan je na dugogodišnjoj praksi Evropskog suda za ljudska prava u primeni Protokola 1. uz član 1. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda po kojoj „gubitak svake mogućnosti da raspolaže svojom imovinom kao i neuspeh pokušaja preduzetih da se situacija popravi, doveli su do ozbiljnih posledica da bi se ova situacija smatrala slučajem de facto eksproprijacije na način koji nije u skladu sa pravom na mirno uživanje imovine. Otuda se tu radi o povredi prava iz člana 1. Protokola 1. Ta povreda traje sve do momenta uspostavljanja ravnoteže interesa, a to će nastupiti kada se vlasnik adekvatno obešteti“ (odluka Papičalopulos protiv Grče iz 1988. godine). U konkretnom slučaju, gradnjom ulica promenjena je namena predmetnih parcela koje više nisu privatno već javno dobro – saobraćajne površine koje su, po sili zakona, postale javna svojina jer ih koristi neograničeni broj ljudi, zbog čega njihov povraćaj u sudržavinu tužilje nije moguć iako je formalno ona, u javnim knjigama, upisana kao suvlasnik predmetnih parcela.

O troškovima postupka je odlučeno pravilnom primenom odredbe člana 153. stav 1. i 154. Zakona o parničnom postupku.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odluku kao u izreci doneo primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća – sudija

Dobrila Strajina, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić