Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 327/19 od 14.02.2019. godine odbijene su žalbe tužioca i tuženog i potvrđena je navedena prvostepena presuda. Odbijeni su zahtevi parničnih stranaka za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac i tuženi su izjavili blagovremene i dozvoljene revizije, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Revizije su dozvoljene, prema članu 41. stav 4. Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“, broj 22/2009).

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, broj 72/2011 ... 87/2018), Vrhovni kasacioni sud je ustanovio da je revizija tužioca neosnovana, a revizija tuženog je osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom, tužilac Savez mađarskih učenika Vojvodine sa sedištem u Novom Sadu je udruženje osnovano radi očuvanja kulturne baštine vojvođanskih učenika i studenata mađarske nacionalnosti i radi oživljavanja, organizovanja i informisanja kulturno-naučnog stvaralaštva i motivisanja te ciljne grupe za učešće u izgradnji civilnog društva. Tuženi Pravni fakultet Univerziteta u Novom Sadu je visokoškolska ustanova, sa akreditovanim studijskim programima osnovnih akademskih studija Prava-opšti smer i Prava-smer unutrašnjih poslova, na kojima se nastava izvodi na srpskom jeziku. Osnivač Pravnog fakulteta u Novom Sadu je Autonomna pokrajina Vojvodina. Odlukom Skupštine Autonomne pokrajine Vojvodina („Službeni list APV“ broj 14 od 08.04.2015. godine), utvrđeno je pravo kandidata na polaganje prijemnog ispita odnosno ispita za proveru sklonosti i sposobnosti na jezicima nacionalnih manjina-nacionalnih zajednica, za upis na visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač APV, pod uslovom da je to jedan od jezika koji je u službenoj upotrebi u lokalnoj samoupravi na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine. Doneto je i Uputstvo o sprovođenju navedene skupštinske odluke, objavljeno u Službenom listu APV, broj 27 od 24.06.2015. godine.

Između istih stranaka vođena je i okončana parnica radi zaštite od diskriminacije, u kojoj je pravnosnažnom presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 207/18 od 22.03.2018. godine utvrđeno da je Pravni fakultet u Novom Sadu odbijanjem da održi prijemni ispit za školsku 2015/2016 godinu, 2016/2017 godinu i 2017/2018 godinu na mađarskom jeziku i neodržavanjem tako organizovanog prijemnog ispita, diskriminatorski postupao prema pripadnicima mađarske nacionalne manjine koji su nameravali da upišu ili su bili kandidati za upis, te je zabranjeno ponavljanje opisane radnje diskriminacije za školsku 2018/2019 godinu i ubuduće. Pravni fakultet je obavezan da pripadnicima mađarske nacionalne manjine omogući polaganje prijemnog ispita na mađarskom jeziku. Kao neosnovana odbijena je revizija tuženog protiv te odluke.

Savet Pravnog fakulteta u Novom Sadu doneo je 07.05.2018. godine Pravilnik o polaganju prijemnih ispita i upisu kandidata na studijske programa koje realizuje Pravni fakultet. Ovim Pravilnikom je propisano: u članu 2. da se upis na prvu godinu osnovnih akademskih studija koje realizuje Fakultet vrši u skladu sa Statutom univerziteta, Statutom fakulteta, studijskim programom i uslovima bliže određenim konkursom; u članu 3. da se u prvu godinu osnovnih akademskih studija u okviru broja utvrđenog za upis može upisati lice koje ima završeno srednje obrazovanje u trajanju od 4 godine i koje je položilo prijemni ispit (stav 1.), da se lice može upisati na studijske programe iz stava 1. ovog člana ako poznaje jezik na kome se izvodi nastava (stav 2.), da se poznavanje jezika na kome se izvodi nastava proverava kroz prijemni ispit (stav 3.), da se smatra da poznaju jezik na kome se izvodi nastava svi kandidati koji polože prijemni ispit na srpskom jeziku (stav 4.); u članu 4. da državljani Republike Srbije koji su diplomu srednje škole stekli u inostranstvu imaju pravo upisa u skladu sa odgovarajućim aktom nadležnog ministarstva; u članu 5. da strani državljanin može da se upiše na prvu godinu osnovnih akademskih studija ukoliko ima završeno srednje obrazovanje u trajanju od četiri godine (stav 1.), da strani državljani koji konkurišu za upis na osnovne akademske studije polažu prijemni ispit i mogu se upisati samo u statusu samofinansirajućeg studenta (stav 2.), da strani državljanin može da se upiše na studijski program pod uslovom da poznaje jezik na kome se izvodi nastava u skladu sa Statutom Fakulteta i ukoliko je zdravstveno osiguran (stav 3.). U članu 7. je propisano da se prijemni ispit polaže pismeno, iz predmeta Ustav i prava građana i Istorija (stav 1.). U istom članu je propisano da lica koja su pripadnici nacionalnih manjina mogu polagati prijemni ispit na jeziku nacionalne manjine (stav 7.), kao i da u pisanom obliku podnose zahtev za polaganje prijemnog ispita na jeziku nacionalne manjine prilikom podnošenja prijave na Konkurs (stav 8.). Član 12. u naslovu „Provera poznavanja jezika na kom se izvodi nastava“ uređuje da za lica iz člana 5. i lica iz člana 7. stav 7. organizuje se provera poznavanja jezika na kom se izvodi nastava posle položenog prijemnog ispita, a pre utvrđivanja redosleda kandidata za upis (stav 1.); da provera poznavanja jezika vrši se u formi testa i u usmenom obliku (stav 2.). U članu 13. u naslovu „Ispitivač ili komisija za proveru poznavanja jezika na kom se izvodi nastava“ propisano je da dekan imenuje ispitivača ili komisiju za proveru poznavanja jezika na kom se izvodi nastava. Potrebno znanje srpskog jezika mora biti na nivou B2 (stav 1.); ispitivač ili komisija pregleda testove i usmeno proverava poznavanje jezika na kom se izvodi nastava (stav 2.); nakon položenog testa kandidati pristupaju usmenoj proveri znanja srpskog jezika (stav 3.). U članu 16. propisano je da Fakultet objavljuje rang listu prijavljenih kandidata na određeni način i u roku koji je utvrđen Konkursom (stav1); da kandidat može podneti prigovor na tačnost bodovanja svog testa na preliminarnoj rang listi i na ispravnost obavljanja prijemnog ispita (stav 2.); da nakon odlučivanja o eventualnim prigovorima Fakultet utvrđuje i objavljuje konačnu rang listu svih kandidata sa ukupnim brojem bodova stečenim po svim kriterijumima ( stav 6.); konačna rang lista je osnov za upis kandidata (stav 7.).

Pravni fakultet u Novom Sadu je raspisao konkurs za upis studenata u prvu godinu osnovnih akademskih studija u školskoj 2018/2019 godina, u sadržini koja je utvrđena u delu o opštim uslovima konkurisanja, o prijemnom ispitu kao jedinstvenom testu iz određenih oblasti, o polaganju prijemnog ispita na srpskom jeziku, te da se smatra da kandidati koji polože prijemni ispit na srpskom jeziku poznaju jezik na kome se izvodi nastava, da pripadnik nacionalne manjine čiji je jezik u službenoj upotrebi na teritoriji AP Vojvodine može polagati prijemni ispit na maternjem jeziku na osnovu ličnog zahteva podnetog u pisanom obliku prilikom prijave na konkurs na upis na studijski program, da se proverava poznavanja jezika na kome se izvodi nastava organizuje posle položenog prijemnog ispita, a pre utvrđivanja redosleda kandidata za upis, da se provera vrši u formi testa i u usmenom obliku. Pod tačkom 4. navedeni su konkursni rokovi odnosno vremenski određene konkursne radnje; pod tačkom 8. način i rokovi za podnošenje prigovora na utvrđeni redosled; pod tačkom 9.uslovi za upis stranog državljanina, pored srednjoškolskog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju, da zna srpski jezik i da ima položen prijemni ispit, i dokumentacija koju pri upisu podnosi, a uključuje dokaz o znanju srpskog jezika.

Na osnovu činjenica koje su utvrđene od strane prvostepenog suda, drugostepeni sud je prihvatio ocenu tog suda o osnovanosti tužbenog zahteva za traženo utvrđenje o diskriminatorskom postupanju tuženog uvođenjem obaveze pismene i usmene provere poznavanja jezika na kom se izvodi nastava za kandidate pripadnike mađarske nacionalne manjine koji se opredele da polažu prijemni ispit na mađarskom jeziku, te o osnovanosti akcesornih zahteva zabrane ponavljanja radnje diskriminacije i objavljivanja presude u sredstvima javnog informisanja, a neosnovanosti zahteva da se tuženi obaveže da za školsku 2018/2019 godinu i ubuduće omogući polaganje prijemnog ispita na mađarskom jeziku bez obaveze pismene i usmene provere poznavanja jezika na kom se izvodi nastava, pripadnicima mađarske nacionalne manjine. U okviru merodavne materijalnopravne regulative, pomenut je član 97. Zakona o visokom obrazovanju, kojim je propisano da se lice kandidat može upisati na studijske programe ako poznaje jezik na kome se izvodi nastava (stav 3.); da uslovi, način i postupak provere znanja jezika uređuje se opštim aktom visokoškolske ustanove (stav 4.). Nižestepeni sudovi su zaključili da provera znanja jezika sama po sebi ne predstavlja diskriminaciju. Međutim, kod ocene o srazmernosti, opravdanosti i jednakosti propisanih uslova, načina i provere znanja jezika na kom se izvodi nastava za kandidate pripadnike nacionalne manjine, ocenili su da je tuženi diskriminatorski postupao, jer je način provere znanja jezika za kandidate koji polažu prijemni ispit na srpskom jeziku i za kandidate koji polažu prijemni ispit na nekom od jezika nacionalnih manjina nesrazmeran. Drugostepeni sud je prihvatio stanovište prvostepenog suda da pretpostavka da kandidat koji polaže prijemni ispit na srpskom jeziku zaista i ima znanje iz srpskog jezika na nivou B2 nema objektivno utemeljenje. Pri tom, nižestepeni sudovi nisu ni razmatrali šta podrazumeva zahtevani nivo B2 poznavanja srpskog jezika, odnosno da li je nerealno postavljen u odnosu na prezumpciju poznavanja srpskog jezika koja se vezuje za položen prijemni ispit na srpskom jeziku.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je revizijom tuženog osnovano ukazano na neodrživost razloga na kojima su zasnovane odluke nižestepenih sudova kod ocene o diskriminatorskom postupanju tuženog. Nalazi i da revizija tužioca nije osnovana u pobijanju pravnosnažne presude kojom je odbijen deo tužbenog zahteva kojim je traženo da se obaveže tuženi da za školsku 2018/2019 i ubuduće pod pretnjom izvršenja omogući pripadnicima mađarske nacionalne manjine polaganje prijemnog ispita na mađarskom jeziku, bez obaveze pismene i usmene provere poznavanja jezika na kom se izvodi nastava. Kao očigledno neosnovan takav zahtev je odbijen. Pripadnicima mađarske nacionalne manjine je omogućeno polaganje prijemnog ispita na mađarskom jeziku. Provera poznavanja jezika na kome se izvodi nastava, ne predstavlja uslov polaganja prijemnog ispita na mađarskom jeziku. U pitanju je uslov upisa, nakon položenog prijemnog ispita. Prema iznetom, osnovan ne može biti navedeni deo tužbenog zahteva o kojem je odlučeno pravilnom primenom materijalnog prava, u suprot revizijskog shvatanja tužioca.

U pogledu isticanja o nejednakosti u pristupu obrazovanju na nivou osnovnih akademskih studija kod tuženog, kao ispoljavanja diskriminatorskog postupanja prema kandidatima pripadnicima određene nacionalne manjine koji se opredele da prijemni ispit polažu na jeziku nacionalne manjine, nižestepeni sudovi su propustili da ocene značaj pravno relevantnih činjenica, koje se ne iscrpljuju samo u onim koje su uzete u podlogu ocene o nesrazmernosti, koja se zbog propusta u primeni materijalnog prava ne može prihvatiti.

Diskriminatorsko postupanje predstavlja neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje u odnosu na lica ili grupe, pri čemu ono mora biti zasnovano na nekom stvarnom ili pretpostavljenom ličnom svojstvu (član 2. stav 1. tačka 1. Zakona o diskriminaciji). Zato, u razmatranju o spornom, prvo se polazi od pitanja postojanja razlike ili nejednakog postupanja. Za sve kandidate koji prijemni ispit polože na srpskom jeziku, jednako važi pretpostavka poznavanja srpskog jezika. Uspešnost u položenom testu prijemnog ispita na srpskom jeziku pokazatelj je da kandidat koji je prijemni ispit položio na srpskom jeziku (ne samo polagao, već ispit položio) poznaje jezik na kom se izvodi nastava u tuženoj visokoškolskoj ustanovi, te zadovoljava uslov propisan u članu 97. stav 3. Zakona o visokom obrazovanju („ Službeni glasnik RS“, broj 88/2017...6/2020). Poznavanje jezika na kom se izvodi nastava predstavlja zakonski uslov za upis na akreditovane studijske programe koje organizuje visokoškolska ustanova. Članom 95. stav 1. ovog zakona propisano je da visokoškolska ustanova organizuje i izvodi studije na srpskom jeziku. Prema stavu 3. istog člana visokoškolska ustanova može ostvarivati studijski program na jeziku nacionalne manjine i stranom jeziku ukoliko je takav program odobren, odnosno akreditovan. Studijski programi osnovnih akademskih studija na Pravnom fakultetu u Novom Sadu su akreditovani samo na srpskom jeziku. Poznavanje srpskog jezika je nužan uslov za upis na osnovne akademske studije, za sve kandidate koji polože prijemni ispit. Kandidati koji prijemni ispit polože na srpskom jeziku, ne podležu posebnoj proveri nivoa poznavanja tog jezika, što je i razumljivo s obzirom na ispoljenu uspešnost u testu na srpskom jeziku iz oblasti društvenih nauka. Proveri poznavanja srpskog jezika podležu kandidati koji se, korišćenjem priznatog prava, opredele i prijemni ispit polože na jeziku nacionalne manjine. S ovim u vezi, bitnim se javlja pitanje načina provere i vrednovanja poznanja srpskog jezika za te kandidate, iz ugla prava na jednake uslove i zabrana propisanih u članu 19. Zakona o diskriminaciji. Prvostepeni sud je zapazio da je provera poznavanja jezika zahtevna. Naime, pripadnici nacionalne manjine kao kandidati koji se opredele da na svom jeziku nacionalne manjine polažu prijemni ispit, pored uslova- položenog prijemnog ispita u formi testa, u daljem podležu proveri poznanja srpskog jezika na zahtevanom nivou B2. Provera znanja jezika nije jednako kao i prijemni ispit ograničena na pismenu formu, već je složenija (pismeni, pa usmeni deo). Naime, provera se sprovodi, prvo u formi polaganja testa iz poznavanja srpskog jezika. Tek ako položi test, kandidat pristupa još i usmenoj proveri. Dakle, reč je o dvofaznoj proveri, pri kojoj položen test iz poznavanja srpskog jezika predstavlja uslov za pristupanje usmenoj proveri. Tom pitanju je trebalo posvetiti dužnu pažnju, kao i pitanju da li je nerealno postavljen zahtevani nivo B2 poznavanja srpskog jezika za obrazovanje na akademskim studijama na srpskom jeziku, te pitanju adekvatnih pravnih sredstava za proveru vrednovanja poznavanja srpskog jezika putem testa i u usmenom obliku (koji sledi tek uz uslov da je položen pismeni test iz poznavanja jezika). Sudovi se ovim pitanjima nisu bavili. U situaciji da kriterijumi i način vrednovanja nisu sadržani u priloženom opštem aktu tuženog i da pravno sredstvo prigovora po članu 16. Pravilnika tuženog može se upotrebiti u odnosu na tačnost bodovanja testa na preliminarnoj rang listi i na ispravnost obavljanja prijemnog ispita, kako je i u Konkursu navedeno, za ocenu o spornom isticanju tužioca o diskriminitorskom postupanju tuženog, potrebna je šira analiza od postojeće koju se nižestepeni sudovi dali, uz propuste zbog kojih ona nije prihvaćena od strane revizijskog suda.

Zato, u ponovnom postupku prvostepeni sud treba da ispita i realno oceni da li provera o posedovanju znanja srpskog jezika na nivou B2, kroz pismeni test, a zatim usmenu proveru, predstavlja preteran zahtev u smislu odvraćanja kandidata iz reda pripadnika nacionalne manjine da se koristi pravom polaganja prijemnog ispita na jeziku nacionalne manjine, kao i da razmotri kako je uređeno da se vrši provera i da li uz adekvatne kontrole mehanizme u pogledu vrednovanja, te sa kojih razloga u Konkursu za upis u školskoj 2018/2019 godina pod tačkom 9. stoji da strani državljanin podnosi dokaz o znanju srpskog jezika. Pitanja na koja je Vrhovni kasacioni sud ukazao ovim rešenjem, prvostepeni sud će raspraviti u ponovnom postupku, u cilju temeljne i svestrane ocene da li je vezano za pismenu i usmenu proveru poznavanja jezika na kome se izvodi nastava, nesrazmerno ograničeno pravo na pristup visokom obrazovanju kandidatima koji se opredele da se koriste pravom na polaganje prijemnog ispita na jeziku nacionalne manjine i na tom jeziku prijemni ispit polože kod tuženog. Od navedenog pitanja zavisi da li je tuženi diskriminatorski postupao prema pripadnicima mađarske nacionalne manjine, kao kandidatima za upis na osnovne akademske studije Pravnog fakulteta u Novom Sadu, kao uslovljavajuća za odluku o traženoj zaštiti od diskriminacije, osim u delu kojim je pravnosnažno odbijen deo evidentno neosnovanog tužbenog zahteva.

Iz razloga koji su izneti, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci primenom člana 414. stav 1. i člana 415. stav 1. Zakona o parničnom postupku. U ponovnom postupku prvostepeni sud će, imajući u vidu primedbe iz ovog rešenja, iznova da izvede ocenu o činjenicama i pitanjima na koja je ukazano, pa će doneti zakonitu odluku.

Predsednik veća - sudija

Božidar Vujičić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić