Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dragane Marinković, predsednika veća, Marine Milanović i Zorice Bulajić, članova veća, u pravnoj stvari tužilaca AA i BB, obojica iz ..., čiji je punomoćnik Damir Perić, advokat iz ..., protiv tuženog Grada Novog Sada, koga zastupa Pravobranilaštvo Grada Novog Sada, radi isplate, odlučujući o reviziji tužilaca, izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2337/21 od 16.12.2021. godine, u sednici održanoj dana 25.01.2024. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2337/21 od 16.12.2021. godine u preinačujućem delu stava prvog izreke, tačka jedan, dva i četiri i u stavu drugom izreke i u ukinutim delovima predmet VRAĆA istom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P 5449/2020 od 09.06.2021. godine, usvojen je tužbeni zahtev tužilaca pa je stavom prvim i drugim izreke tuženi obavezan da tužiocima isplati iznos od po 3.465.800,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 09.06.2021. godine do konačne isplate, na ime naknade za faktički eksproprisanu nepokretnost po 17/203 dela kp br. .., površine 203 m2, upisana u LN br. .. KO Veternik i po 1/2 dela kp br. .. površine 772 m2 upisana u LN br. .. KO Veternik; stavom trećim izreke, utvrđeno je da je tuženi nosilac javne svojine na 34/203 dela kp br. .. površine 203 m2 upisano u LN br. .. KO Veternik i na kp br. .. površine 772 m2 koja je upisana u LN br. .. KO Veretnik, pa je obavezan tuženi da u roku od 15 dana od dana pravnosnažnosti presude o svom trošku izvrši pred nadležnim RGZ SKN Novi Sad 1 upis prava vlasništva javne svojine na navedenoj nepokretnosti; stavom četvrtim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima na ime pribavljanja pismene dokumentacije isplati iznos od 7.375,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 09.06.2021. godine pa do konačne isplate; stavom petim izreke, obavezan je tuženi da tužiocu AA na ime pribavljanja dva list nepokretnosti isplati novčani iznos od 2.180,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 09.06.2021. godine pa do konačne isplate; stavom šestim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 519.425,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od izvršnosti presude do konačne isplate.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2337/21 od 16.12.2021. godine, delimično je usvojena žalba tuženog, pa je presuda Osnovnog suda u Novom Sadu P 5449/20 od 09.06.2021. godine preinačena tako što je odbijen tužbeni zahev tužilaca za isplatu naknade za faktički eksproprisanu nepokretnost preko iznosa od po 1.292.924,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 09.06.2021. godine do isplate; za utvrđenje da je tuženi nosilac javne svojine preko 5,68 m2 kp br. .. upisane u LN br. .. KO Veternik (što predstavlja suvlasnički udeo od 568/20300 dela na ovoj kp) i preko 295 m2 kp br. .. upisane u LN br. .. KO Veternik (što predstavlja suvlasnički udeo od 295/772 dela na ovoj parceli); za isplatu zakonske zatezne kamate na troškove pribavljanja pismene dokumentacije tužiocima na novčani iznos od 7.375,00 dinara i tužiocu AA na novčani iznos od 2.180,00 dinara za period od 09.06.2021. godine do izvršnosti presude; troškove parničnog postupka snižava za iznos od 408.550,00 dinara; dok u preostalom pobijanom usvajajućem a nepreinačenom delu žalba je odbijena i prvostepena presuda potvrđena. Stavom drugim izreke, obavezani su tužioci da tuženom naknade troškove žalbenog postupka u iznosu od 33.000,00 dinara.

Protiv navedene presude u preinačujućem delu stava prvog izreke i u stavu drugom izreke, tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona parničnom postupku („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/11 ... 18/20), Vrhovni sud je ocenio da je revizija tužilaca osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci su suvlasnici na kp br. .. ukupne površine 203 m2 upisane u LN br. .. KO Veternik, svaki sa po 17/203 dela. Na kp br. .. ukupne površine 772 m2 suvlasnici su sa po 1/2 dela. Navedene katastarske parcele su po informaciji o lokaciji Grada Novog Sada, Gradske uprave za urbanizam i građevinske poslove br. V-353-903/19 od 21.02.2020. godine na osnovu plana regulacije naseljenog mesta Veternik („Službeni list Grada Novog Sada“ br. 27/15, 14/17, 55/18, 22/19 i 35/19) namenjene u celosti za javnu površinu – regulaciju ulice ... i regulaciju produžetka ulice ... . Katastarska parcela br. .. u površini od 34 m2 koristi se kao javna i saobraćajna površina – ulica ... i u tom delu je prema planskom dokumentu privedena nameni, dok se preostali deo te katastarske parcele površine 169 m2 i dalje koristi kao dvorište i nije priveden urbanističkoj nameni. Katastarska parcela .. u površini od 295 m2 je privedena nameni kao javna i saobraćajna površina – ulica ..., dok se deo od 477 m2 koristi kao dvorište i nije priveden urbanističkoj nameni. Na osnovu nalaza i mišljenja veštaka utvrđena je tržišna vrednost predmetnih kp koji po m2 iznosi 8.600,00 dinara/m2.

Na osnovu utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je zaključio da je tuženi povredio pravo tužilaca na mirno korišćenje imovine zbog čega tužioci imaju pravo na naknadu u visini tržišne vrednosti predmetnih nepokretnosti u njihovom suvlasničkom udelu; utvrđeno je i da je tuženi nosilac prava svojine na predmetnim katastarskim parcelama, shodno suvlasničkim udelima tužilaca.

Drugostepeni sud je potvrdio prvostepenu presudu u delu za površinu predmetnih katastarskih parcela koje su faktički privedene nameni u skladu sa planskim aktom, a u preostalom delu je preinačio i odbio tužbeni zahtev, zauzimajući pravni stav da tužiocima ne pripada novčana naknada i za delove katastarskih parcela koji nisu privedeni nameni, te su još uvek u posedu i državini tužilaca koji ih koriste kao dvorište, bez obzira što su planskim aktom obe katastarske parcele u celokupnoj površini namenjene za javnu površinu.

Vrhovni sud nalazi da se osnovano revizijom tužilaca ukazuje da je pobijana drugostepena odluka u preinačujućem delu doneta uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Primenom člana 42. Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 53/95, „Službeni glasnik SRJ“ broj 16/01, „Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 23/01 ... 106/16) naknada za eksproprisano poljoprivredno i građevinsko zemljište određuje se u novcu prema tržišnoj ceni takvog zemljišta. Pritom, prema odredbi člana 41. stav 2. ovog Zakona visina naknade u novcu za eksproprisane nepokretnosti određuje se po tržišnoj vrednosti prema okolnostima u momentu zaključenja sporazuma o visini naknade, a ako sporazum nije postignut, prema okolnostima u momentu donošenja prvostepene odluke o naknadi.

U konkretnom slučaju, deo kp .. u površini od 34 m2 i deo kp .. u površini od 295 m2 izuzeti su iz poseda i prava svojine tužilaca i pretvoreni u ulicu, sada u javnoj svojini, dakle u javno dobro u smislu člana 2. stav 2. Zakona o putevima, a da prethodno nije sproveden postupak eksproprijacije. Na taj način izvršena je faktička eksproprijacija koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastrukturni ili drugi objekti od javnog ili opšteg interesa iako ne postoji odluka – rešenje o oduzimanju zemljišta. Izgradnjom objekata u opštoj upotrebi – ulice sa potrebnom komunalnom infrastrukturom, promenjen je karakter zemljišta koga čine navedene parcele, pa se više ne radi o privatnom, već o javnom dobru u opštoj upotrebi, koji deo postaje svojina jedinice lokalne samouprave na čijoj teritoriji se nalazi.

Urbanističkim planom i planom regulacije Grada Novog Sada predmetne parcele su u celosti namenjene za izgradnju javne i saobraćajne površine radi regulacija ulica ... i ..., što predstavlja tek uslov za utvrđenje javnog interesa za eksproprijaciju u smislu člana 20. stav 1. i 4. Zakona o eksproprijaciji. Međutim, u situaciji kada tužioci nisu lišeni imovinskog prava na preostalim delovima spornih katastarskih parcela – delovima koji nisu privedeni nameni u skladu sa planskim aktom, a koje tužioci koriste kao dvorište, nižestepeni sudovi su bili dužni da cene osnovanost njihovog zahteva zasnovanog na tvrdnji da tim katastarskim parcelama ne mogu da raspolažu, zbog čega im je povređeno pravo na imovinu zbog smanjene mogućnosti korišćenja zemljišta usled njegovog dugogodišnjeg neprivođenja nameni, utvrđujući njihovu stvarnu mogućnost korišćenja nepokretnosti.

Činjenica je da se mešanje države u pravo na imovinu ne odnosi samo na lišavanje imovine, već i na ograničenje prava na mirno korišćenje imovine do kog je došlo zbog smanjene mogućnosti raspolaganja zemljištem usled dugogodišnjeg neprivođenja nameni. Mešanje države u pravo tužilaca na mirno uživanje imovine jeste suprotno članu 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju, ali onda kada nije postignuta pravična ravnoteža između zahteva opšteg interesa i zaštite prava na mirno uživanje imovine, kada tužioci zbog nesigurnosti svog položaja i nepostojanja delotvornog pravnog sredstva trpe prekomerni teret (stavivi izraženi u odlukama Evropskog suda za ljudska prava i odlukama Ustavnog suda na koje se pozivaju nižestepeni sudovi i revizija).

U konkretnom slučaju nije utvrđeno da li je na navedeni način postignuta, odnosno povređena pravična ravnoteža između zahteva opšteg interesa i zaštite prava na mirno uživanje imovine, ili ne, te da li zbog navedenog tužioci trpe prekomerni teret, odnosno da li je tužiocima onemogućeno da i dalje koriste svoje nepokretnosti na način na koji su ih i ranije koristili. Od utvrđenja navedenog zavisi i osnovanost i visina tražene naknade za delove nepokretnosti koji nisu privedeni nameni, pri čemu je potrebno ceniti i da li se naknada za povredu prava na imovinu zbog smanjene mogućnosti korišćenja zemljišta usled dugogodišnjeg neprivođenja nameni (ukoliko se utvrdi da postoji) može izjednačiti sa naknadom za faktički eksproprisano zemljište koje je privedeno nameni, a koja se dosuđuje vlasniku koji je lišen svoje imovine.

Iz navedenih razloga drugostepena presuda je morala biti ukinuta, jer je zbog pogrešne primene materijalnog prava, činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će ponovo odlučiti o žalbi tuženog uz pravilnu primenu materijalnog prava, imajući pritom u vidu primedbe iz ovog rešenja, a potom doneti novu i zakonitu odluku.

Ukinuta je i odluka o troškovima parničnog postupka jer ista zavisi od konačnog ishoda parnice.

Sa iznetih razloga odlučeno je kao u izreci primenom člana 416. stav 2. Zakona parničnom postupku.

Predsednik veća-sudija,

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić