Rev 2559/2022 3.1.1.15; faktička eksproprijacija

Republika Srbija
VRHOVNI SUD
Rev 2559/2022
09.05.2024. godina
Beograd

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Jelice Bojanić Kerkez, predsednika veća, Radoslave Mađarov i Dragane Boljević, članova veća, u parnici tužilaca AA, BB i VV, svi iz ..., čiji je zajednički punomoćnik Jovica Rašeta, advokat iz ..., protiv tuženog Grada Novog Sada, čiji je zastupnik Pravobranilaštvo Grada Novog Sada, radi isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2926/21 od 02.12.2021. godine, u sednici veća održanoj 09.05.2024. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2926/21 od 02.12.2021. godine i predmet vraća tom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P 7338/18 od 28.01.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijen je prigovor apsolutne nenadležnosti suda. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilaca da se utvrdi pravo svojine tuženog na 4468/13682 dela parcele br. .. i na 4468/13682 dela parcele br. .., upisane u LN .. KO ..., i da su tužioci svako u svom delu dužni trpeti i dozvoliti da se na parcelama upiše javna svojina tuženog Grada Novog Sada u evidenciji nepokretnosti kod RGZ Službe za katastar nepokretnosti Novi Sad 3, i obaveže tuženi da isplati tužiocu AA iznos od 3.412.815,12 dinara, tužiocu BB i tužilji VV iznos od po 1.295.298,40 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom od presuđenja do isplate, kao i troškove parničnog postupka sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Stavom trećim izreke, tužioci su obavezani da tuženom naknade troškove postupka u iznosu od 116.250,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Stavom četvrtim izreke, odbijen je zahtev za isplatu zakonske zatezne kamate na dosuđeni iznos troškova postupka za period od presuđenja do izvršnosti presude.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2926/21 od 02.12.2021. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno je da je tuženi povukao žalbu. Stavom drugim izreke, usvojena je žalba tužilaca i prvostepena presuda preinačena tako što se utvrđuje pravo svojine tuženog na po 4468/13682 dela parcele br. .. i parcele br. .., obe upisane u LN broj .. KO ..., što su tužioci svako u svom delu dužni trpeti, priznati i dozvoliti da se kod RGZ Službe za katastar nepokretnosti Novi Sad 3 upiše javna svojina tuženog, i tuženi obavezan da tužiocima isplati i to: AA iznos od 3.412.815,12 dinara, BB i VV iznos od po 1.295.298,40 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom od 28.01.2021. godine do isplate, kao i troškove postupka u iznosu od 752.136,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Stavom trećim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima naknadi troškove drugostepenog postupka u iznosu od 277.634,00 dinara.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijane presude na osnovu člana 408. u vezi sa članom 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...10/23), Vrhovni sud je ocenio da je revizija tuženog osnovana.

U postupku donošenja pobijane presude nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema činjeničnom stanju koje je utvrdio prvostepeni sud, tužioci su od ranije jedinstvene parcele .. KO ... kupovali određene delove po overenim ugovorima o kupoprodaji koje su zaključili: tužioci BB i VV kao kupci sa GG kao prodavacem 24.12.1997. godine koji je za predmet imao kupovinu označenog udela od 964/6841, opisanog da u prirodi čini deo površine 964m² koji se graniči sa susednom parcelom br. .., a tužilac AA kao kupac zaključio sa prodavcem DD 18.10.2001. godine koji je za predmet imao kupovinu vanknjižnog vlasništva prodavca od 635/6841 dela, navedene površine 635m² i ugovora koji je zaključio sa prodavcem ĐĐ 29.10.2002. godine koji je za predmet imao kupovinu vanknjižnog vlasništva od 635/6841 dela, navedene površine 635m2. U zapisniku Komisije za izlaganje podataka o nepokretnostima i pravima na njima za KO ... od 13.05.2011. godine je konstatovano da je izvršen uvid u zk.ul. .. k.o ... (prema priloženom izvodu parcela .. vinograd od 68a 41m2 je bila upisana kao suvlasništvo troje lica, zatim u listu o posedu parcela .. sa podbrojevima od 1 do 6 kao suvlasništvo sedmoro lica, uključujući i troje tužilaca) i upisani su podaci o nepokretnostima, te i za kp br. .. površine 8 ari 88m² i kp br. .. površine 7 ari 57m². Sporne parcele su upisane u LN broj .. KO ..., kao vinograd prve klase, zemljište u gradskom građevinskom području, u privatnoj svojini suvlasnika AA u udelu od 2540/13682 i BB i VV u udelu od po 964/13682. Pred Osnovnim sudom u Novom Sadu vođen je postupak radi razvrgnuća imovinske zajednice, čiji su učesnici bili i tužioci, okončan pravnosnažnim rešenjem R1 12/2019 od 27.02.2019.godine, kojim je prihvaćen sporazum učesnika o razvrgnuću imovinske zajednice na određenim nepokretnostima (parcelama sa izgrađenim objektima) i konstatovano da parcele br. .. i .. na kojima je izgrađena saobraćajnica ostaju u nepromenjenim idealnim delovima svojina osmoro lica, među kojima su tužioci AA sa udelom u 2540/13682 i BB i VV sa udelima u po 964/13682 idealna dela. Ove parcele su već bile obuhvaćene planom detaljne regulacije kao zemljište za javnu namenu, a parcele sa objektima tužilaca broj .. odnosno .. obuhvaćene su razvrgnućem imovinske zajednice po sporazumu osmoro učesnika vanparničnog postupka.

Prema Planu detaljne regulacije Mišeluka II u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“, broj 26/17) parcele .. i .. u celosti su namenjene za javno građevinsko zemljište-saobraćajnice. U prirodi u većem delu svoje površine kp br. .. predstavlja deo ulice ... koja je asfaltirana, a kp. br. .. deo ulice ... na kojoj je tucanički zastor. Obe ulice su opremljene elektroenergetskim instalacijama. Sa leve i desne strane navedenih ulica sagrađeni su stambeno-porodični objekti. Deo ovih parcela koji ne predstavlja javnu površinu, nalazi se u sastavu dvorišta trećih lica (neimenovanih posednika). U postupku je pribavljena procena tržišne vrednosti Poreske uprave i izveden dokaz veštačenjem. Prema nalazu i mišljenju veštaka od 21.01.2021. godine tržišna vrednost 1m² gradskog građevinskog zemljišta u zoni lokacije predmetnih parcela na dan 19.01.2021. godine prosečno iznosi 11.176,00 dinara po m².

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je odbio tužbeni zahtev tužilaca, jer nisu dokazali koji deo parcela se odnosi na javno dobro – ulicu, a koji deo predstavlja ograđena dvorišta trećih lica, s obzirom da su propustili da predlaganjem geodetskog veštačenja pruže sudu dokaz o navedenim činjenicama kao bitnim za ocenu o pravima čiju zaštitu traže.

Odlučujući o žalbi tužilaca drugostepeni sud je prvostepenu presudu preinačio, tako što je usvojio tužbeni zahtev tužilaca, pozivom na odredbe člana 58. Ustava RS i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, sa stanovištem da propust tuženog da sprovede zakonom predviđeni postupak eksproprijacije u krajnjem ishodištu za posledicu ima kako nemogućnost tužilaca da se koriste svojom imovinom, tako i neizvesnost u sferi njihovih imovinskih prava koju je potrebno otkloniti na traženi način. Drugostepeni sud se rukovodio time da su sporne parcele namenjene za javno građevinsko zemljište prema Planu detaljne regulacije Mišeluka II u Novom Sadu i da su na taj način tužioci onemogućeni da se koriste svojim imovinom u punom kapacitetu, da tuženi raspolaže ovlašćenje da sprovede postupak eksproprijacije na spornim parcelama u celosti, pa i na onim delovima koje trenutno predstavljaju ograđena dvorišta trećih lica, kao i da situacija u kojoj delove spornih parcela koriste treća lica može biti isključivo predmet odnosa između tuženog i trećih lica, nikako tužilaca i trećih lica.

Po nalaženju Vrhovnog suda, zaključak drugostepenog suda da propust nadležnih organa da tokom dužeg vremenskog perioda ne privedu zemljište nameni i sprovedu postupak eksproprijacije predstavlja povredu prava na imovinu odnosno ograničenje mirnog uživanja imovine tužilaca, zasada se ne može prihvatiti, zbog izostale ocene o činjenica bitnim za odluku o zahtevima stavljenim u postupku.

Tužioci su u katastru nepokretnopsti upisani kao suvlasnici spornih parcela u alikvotnim delovima. Srazmerno udelima sa kojima su upisani zahtevaju isplatu naknade prema tržišnoj vrednosti zemljišta i utvrđenje o pravu javne svojine tuženog Grada Novog Sada.

Predmetne parcele su planskim aktom određene za javnu površinu, u smislu člana 2. stav 6. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS, broj 72/09...52/21). Tuženi ima funkciju urbanističkog planiranja građevinskog područja i donošenja prostornih planova. Za isplatu naknade po osnovu oduzimanja prava svojine i garantovanog prava na imovinu sama činjenica donošenja planskih akata ne može se smatrati privođenjem zemljišta nameni, jer se tek sprovođenjem zakonske procedure za oduzimanje zemljišta ili neposredinim oduzimanjem i lišavanjem vlasnika da zemljište koristi u punom obimu svojih vlasničkih ovlašćenja, stiču uslovi za isplatu tržišne naknade i obavezu tuženog da upiše pravo javne svojine.

Za ostvarivanje prava na naknadu u visini tržišne vrednosti zemljišta, pored činjenice da su predmetne parcele obuhvaćene Planom generalne regulacije, nužno je dokazati i da su javnoj nameni privedene nakon što su tužioci pravo vlasništva i korišćenja stekli teretnim pravnim poslom. Ukoliko su tužioci pravo vlasništva na zemljištu stekli teretnim pravnim poslom u vreme kada je isto već predstavljalo javnu površinu, oni ne bi imali pravo na novčanu naknadu kao za faktički oduzeto zemljište. To pravo bi imali samo u situaciji da je do faktičkog izuzimanja zemljišta došlo u vreme kada su tužioci već bili vlasnici odnosno korisnici, te na taj način lišeni svojih prava. Kao kupci oni se ne smatraju univerzalnim sukcesorima ranijih vlasnika, da bi na taj način stekli pravo na naknadu, a ni iz priloženih kupoprodajnih ugovora ne proizilazi da im je od strane ranijih vlasnika ustupljeno potraživanje naknade po tom osnovu. Radi ocene o pravu tužilaca na naknadu, nužno je utvrditi činjenice ko je i kada formirao pristupni javni put do parcela na kojima su građeni objekti u označenim ulicama, po čijem zahtevu i kada je izvršena parcelacija koja je za ishod imala upis aktuelnih prava u javnoj evidenciji o nepokretnostima, te činjenice o hronološkom sledu planskih akata kojima je izvršeno urbanističko planiranje na predmetnom lokalitetu i po kom su konkretno planu formirane sporne parcele, kao i kakvo je bilo faktičko stanje u pogledu njihovog korišćenja u vreme kada su predviđene za javnu namenu.

Činjenično je utvrđeno da sporne parcele nisu celom svojom površinom ušle u sastav ulica i postale dobro u opštoj upotrebi, odnosno zemljište nije u celosti privedeno nameni za koju je predviđeno planskim aktima, već se jednim delom parcele nalaze unutar ograđenih dvorišta neimenovanih lica i u tom delu ne koriste kao površina javne namene. U takvoj situaciji, po pitanju da li upisanom suvlasniku pripada pravo na naknadu za suvlasnički udeo na celoj parceli, te i za deo koji je planskim aktom takođe predviđen za javnu površinu- saobraćajnicu ali se nalazi unutar dvorišta, nužno je razmotriti da li postoji adekvatna uzročnost između donošenja planskih akata tuženog i ograničenja prava upisanog suvlasnika.

S iznetim u vezi, stoji i potreba da se razjasne činjenice da li bi suvlasnik sa udelom sa kojim je upisan shodno propisima o eksproprijaciji mogao da zahteva naknadu u smislu člana 10. Zakona o eksproprijaciji, da je taj postupak bio sproveden, što zavisi od veličine suvlasničkog udela, ukupne površine parcele i odnosa površine privedene javnoj nameni i površina u dvorištima trećih lica. Pri tom, treba imati u vidu da naknadom ne bi mogla biti obuhvaćena površina unutar dvorišta tužilaca, ako su zaposeli izvesnu površinu spornih parcela u suvlasništvu sa licima sa kojima su u vanparničnom postupku ishodili deobu za parcele sa objektima koje su izgradili i koriste zajedno sa dvorištima, odnosno ako sa delom površine predmetnih parcela nisu deposedirani aktima javne vlasti.

Zbog potrebe da se rasprave činjenice na koje je ukazano u cilju pravilne primene materijalnog prava, drugostepena presuda je ukinuta i predmet vraćen tom sudu na ponovno odlučivanje o žalbi tužilaca.

Ukinuta je i odluka o troškovima postupka, primenom člana 165. stav 3. ZPP, jer zavisi od konačnog ishoda parnice.

Na osnovu člana 415. stav 1. ZPP, Vrhovni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Jelica Bojanić Kerkez,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković