Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku - ZPP („Službeni glasnik RS“, broj 72/11 ... 55/14), i utvrdio da je revizija osnovana zbog pogrešno primenjenog materijalnog prava usled čega je činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, parnične stranke su zaključile brak dana ...2001. godine i tokom trajanja bračne zajednice dobili dvoje zajedničke dece maloletne blizance VV i GG, (rođeni ...2007.godine). Odnosi između bračnih drugova su ozbiljno i trajno poremećeni zbog čega je brak stranaka razveden presudom Osnovnog suda u Paraćinu P2 18/13 od 19.11.2013. godine. U toku brakorazvodnog postupka deca su privremenom merom dodeljena ocu i tada su nastali problemi u vezi viđanja tužene i maloletne dece. Presudom Osnovnog suda u Despotovcu P2 14/14 od 28.02.2014. godine, zajednička deca parničnih stranaka poverena su ovde tuženoj kao majci radi samostalnog vršenja roditeljskog prava, a tužilac, kao otac je obavezan da doprinosi izdržavanju maloletne dece u iznosu od po 10.000,00 dinara mesečno po detetu i uređen je način održavanja ličnih odnosa između maloletne dece i oca. Postupak izvršenja ove presude je još u toku, a maloletna deca stranaka počev od 2013. godine žive kod oca- tužioca AA u selu ..., a majka živi sa svojim roditeljima u ... i nije uspostavila kontakte sa decom iako je više puta pokušavala. Presudom Osnovnog suda u Despotovcu K 48/19 od 12.08.2019. godine tužilac je oglašen krivim zbog krivičnog dela oduzimanje maloletnog lica iz čl. 191. stav 1. KZ, i izrečena mu je uslovna osuda. Mal. VV i GG adaptirani su na uslove u očevoj porodici gde se sa ocem, babom i dedom osećaju sigurno i bezbedno. Deca su odlični đaci i imaju puno drugara. Iz nalaza i mišljenja Centra za socijalni rad ... gde tužilac ima prebivalište, utvrđeno je da oba roditelja poseduju kapacitete da vrše roditeljsko pravo, da imaju dobre materijalne i stambene uslove za boravak dece, ali je ovaj Centar predložio da deca budu poverena ocu, poštujući njihove želje.Prema nalazu Centra za socijalni rad ... gde tužena ima prebivalište u najboljem interesu maloletne dece je da budu poverena na samostalno vršenje roditeljskog prava majci. Prema usaglašenom nalazu i mišljenju CSR ... i Gradskog Centra za socijalni rad ...od 28.05.2019. godine, datog posle održane konferencije slučaja na kojoj su prisustvovali predstavnici tih institucija i tužena- majka, jer se otac nije odazvao pozivu, u najboljem interesu maloletne dece je da budu poverena na samostalno vršenje roditeljskog prava majci, odnosno da nema elemenata za eventualnu izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava, s obzirom da otac već duži niz godina ne prepoznaje najbolji interes dece upravo eliminisanjem uloge majke u razvoju dece, da decu izlaže negativnim pričama o majci, što je doprinelo da su maloletna deca pod pritiskom uzrokovanim lošim partnerskim odnosima roditelja. Nižestepeni sudovi su pored ostalih izvedenih dokaza, odluku o poveravanju maloletne dece zasnovali i na mišljenju komisije veštaka psihologa, neuropsihijatra i socijalnog radnika od 20.06.2016. godine iz prethodno vođenog postupka u predmetu sa istim tužbenim zahtevom Osnovnog suda u Despotovcu P2 28/15, koja je procenila da su drastično narušene partnerske relacije u kojima se ne sagledavaju interesi dece. U neposrednom razgovoru mal. VV i mal. GG sa psihologom, ostavili su utisak dečaka nedovoljno zrelih za svoj uzrast, kod kojih je formiran obrazac ponašanja u kome se u potpunosti marginalizuje majčinska figura. Deca ponavljaju naučene rečenice „ ne želim da vidim mamu, ona nas je ostavila“, pa je neophodno obezbediti vremenski kontinuirano viđanje sa majkom, jer želje koje sad pokazuju nisu slobodno formirane. Mišljenja komisije su da maloletnu decu u narednom periodu ne treba izmeštati iz prostora u kome borave i iz okruženja koje im je poznato jer bi dovelo do njihove traumatizacije, ali da je neophodno uspostaviti redovne kontakte sa majkom i to na neutralnom terenu i uz prisustvo tima socijalnih radnika (pedagog, psiholog, socijalni radnik) obavezno i odmah, bez obzira na protivljenja i otpore koji se očekuju, te da odvojeno od dece treba sprovesti psihološku terapiju između AA i BB kako bi se našlo najbolje rešenje za dalji razvoj dece.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da nisu ispunjeni uslovi da se tužilac – otac odredi za roditelja koji će samostalno vršiti roditeljsko pravo, odnosno za izmenu ranije odluke o vršenju roditeljskog prava, jer je u interesu mal. dece da budu poverena majci na osnovu člana 77. stav 3. Porodičnog zakona – PZ, pa zato i u pogledu održavanja ličnih odnosa majke sa maloletnom decom i njihovog izdržavanja.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda nižestepeni sudovi su pogrešno primenili materijalno pravo. Prema članovima 6. i 266. PZ sud je dužan da se uvek rukovodi najboljim interesom deteta kao osnovnim i najvažnijim kriterijumom. Budući da je reč o pravnom standardu, sud koji odlučuje o poveravanju deteta vodi računa o tome da je najviši interes deteta da živi u porodičnoj atmosferi koja je optimalna za njegov sveukupan razvoj, shodno čemu predmet ocene suda treba da budu sve okolnosti koje su od značaja za ovu odluku, između ostalih: uzrast deteta, želja roditelja i želja deteta u vezi sa vršenjem roditeljskog prava, stambene i imovinske prilike oba roditelja, ponašanje i karakterne osobine roditelja, kontinuitet i stabilnost odnosa deteta sa porodicom u kojoj živi. Prema članu 270. PZ sud je u postupku radi vršenja roditeljskog prava dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima. Pre nego što donese odluku sud je dužan da sasluša i mišljenje deteta i da njegovom mišljenju posveti dužnu pažnju vodeći pri tom računa da se ispitivanje deteta obavi na adekvatan način sa svom obazrivošću koju takav razgovor nalaže, a sve uz stručno poznavanje dečije psihe, ponašanje i mogućih reakcija.

U konkretnom slučaju sudovi su doneli odluku na osnovu mišljenja Centara za socijalni rad .... i Grada ... i njihovog usaglašenog mišljenja iz konferencijskog slučaja, na osnovu kojih su zaključili da nisu ispunjeni uslovi za izmenu odluke o poveravanju mal. dece iz presude P2 14/14 od 28.02.2014. godine, odnosno da je najbolji interes dece da se ne menja ova sudska odluka kojom su bila poverena majci, uz konstataciju da tuženi još uvek nije izvršio predaju mal. sinova majci po navedenoj presudi, zbog čega je i krivično osuđivan.

Međutim, pobijena presuda se ne bavi ocenom najboljeg interesa mal. dece kod utvrđene činjenice da se oni još od 2013. godine do danas nalaze kod oca kome su bili povereni privremenom merom donetom u istom postupku. Ne može se doneti pravilna odluka o proceni najboljeg interesa mal. dece, a da se ne utvrde i svestrano ocene sve relevantne okolnosti konkretnog slučaja. Naročito kada se ima u vidu mišljenje Komisije veštaka iz parničnog postupka P2 28/15, (koje su sudovi prihvatili kao dokaz i cenili) kojim je ukazano da bi izmeštanje mal. VV i GG iz okruženja očeve porodice u kojoj borave dovelo do njihove traumatizacije. Zato je neophodno da se preko komisije sudskih veštaka odgovarajuće struke ili odgovarajuće institucije, pouzdano utvrdi i sveobuhvatno oceni koji je najbolji interes mal. dece u konkretnoj situaciji kada se duže vreme nalaze kod oca, kako se odvija njihov život u tim postojećim uslovima i kako bi na njih i njihov dalji razvoj uticalo izmeštanje iz te sredine. Ovo je neophodno jer na zaštitu najboljeg interesa mal. dece ne može uticati samo okolnost što otac nije postupio po presudi iz 2014. godine kojom su povereni majci na samostalno vršenje roditeljskog prava (zbog čega je krivično osuđen), već se moraju sveobuhvatno sagledati sve okolnosti ovog slučaja, pre svega to da se deca od 2013.godine nalaze kod oca, koji o njima brine uz pomoć svojih roditelja, kako bi se procenio najbolji interes dece u smislu članova 6. i 266. PZ.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će detaljno ispitati u čemu se konkreno sastoji najbolji interes dece, koje su to okolnosti koje doprinose njihovom najboljem psihofizičkom razvoju, kakav je emotivni odnos mal.dece i vezanost u odnosu na jednog i drugog roditelja, adaptiranost na sredinu u kojoj se deca sada nalaze i kako bi na njihov razvoj uticala promena životne i porodične sredine, pa će na osnovu tako utvrđenih činjenica ponovo oceniti koji roditelj je podobniji da samostalno vrši roditeljsko pravo, odnosno šta nalaže najbolji interes dece, s obzirom na to da se po čl. 205. PZ po službenoj dužnosti mogu utvrđivati činjenice i izvoditi dokazi nezavisno od predloga stranaka, (određivanjem veštačenja od strane odgovarajuće institucije ili veštaka). Potrebno je takođe pribaviti i mišljenje mal. dece s obzirom na njihov uzrast, jer prema odredbi čl. 65. Porodičnog zakona, dete koje je navršilo 10.godinu života može slobodno i neposredno izraziti svoje mišljenje u sudskom postupku, pri čemu sud mora imati u vidu zrelost deteta da formira takvo mišljenje.

Ukinuta je i odluka o troškovima postupka jer zavisi od konačnog ishoda spora.

Iz iznetih razloga, primenom člana 416. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić