Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, parnične stranke su blagovremeno izjavile revizije i to tužilac iz svih zakonom propisanih razloga, a tužene zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu odredbe člana 408. u vezi sa članom 403. stav 2. tačka 3. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11i 55/14), pa je našao da revizija tužioca nije osnovana, a da je revizija tuženih osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužene su vlasnice sa ½ udela KP .., .. i .. upisane u LN .. KO ... . Te tri parcele se sa severa graniče sa parcelama tužioca KP .. i .. obe KO ..., dok se sa juga graniče sa asfaltnim putem označenim kao KP .. upisanim u LN .. KO ... . Tužene su vlasnice sa ½ udela i KP .. upisane u LN .. KO ... koja predstavlja njihovu okućnicu na kojoj se nalaze dva objekta – porodična stambena zgrada i pomoćna zgrada. Tužilac nema prilaz pešice, motornim vozilima, poljoprivrednim mašinama na put označen kao KP .. KO ... . Da bi došao do svojih katastarskih parcela predlaže konstituisanje službenosti prolaza preko katastarske parcele tuženih KP .. u opisanim merama i granicama, što je postavio kao primarni tužbeni zahtev, ili preko KP .. u opisanim merama i granicama, što je postavio kao eventualni tužbeni zahtev. Na osnovu nalaza i mišljenja veštaka geometra utvrđeno je da ukoliko bi se službenost prolaza konstituisala ivicom istočne strane KP .. u širini od 4 metra površina opisanog dela za konstituisanje službenosti iznosila bi 70 m2, a ukoliko bi se službenost konstituisala pored severoistočne granice KP .. površina opisanog dela za konstituisanje službenosti iznosila bi 61 m2, što ujedno predstavlja i najkraći put do asfaltnog puta. Parcele tuženih KP .., .., .. i .. predstavljjau na terenu jednu celinu, pa ukoliko bi se konstituisala službenost preko KP .. parcela tuženih kao poslužno dobro bila bi najmanje opterećena, bez obzira što je neophodno da se ukloni orah koji se na tom delu nalazi, sa čim su se tužene saglasile, ali pod uslovom da to učini tužilac o svom trošku. Bandera i postojeći betonski stub na navedenoj KP .. ne predstavlja smetnju za konstituisanje tražene službenosti preko navedene parcele eventualnim tužbenim zahtevom, a tužilac bi imao prilaz obema svojim parcelama tako što bi direktno sa poslužne parcele tuženih .. ulazio u svoju KP .., a potom u KP .. jer se nalaze jedna pored druge, graniče se i nema drugih parcela između njih.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja drugostepeni sud je primenom odredbi člana 49. stav 1, člana 50. stav 1, člana 51. i člana 53. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa odlučio kao u stavu jedan tačka jedan i dva izreke, tako što je usvojio eventualni tužbeni zahtev tužioca i konstituisao pravo službenosti prolaza u korist tužiočevih povlasnih KP .. i .. preko poslužne parcele tuženih KP .. u merama i granicama opisanim eventualnim tužbenim zahtevom, a odbio je kao neosnovan primarni tužbeni zahtev zato što je suprotan članu 50. stav 1. navedenog Zakona, jer se zasnivanjem tražene službenosti ne može uzeti u obzir samo ekonomičnost za tužioca kao vlasnika povlasnog dobra, već i restrikcija poslužnog dobra, s obzirom da se stvarna službenost vrši na način koji najmanje opretećuje poslužno dobro, a ako postoji više načina za korišćenje službenosti treba izabrati onaj način koji će za poslužno dobro biti najlakši.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda drugostepeni sud je pravilnom primenom materijalnog prava odlučio o primarnom tužbenom zahtevu tužioca, kao u stavu prvom tačka jedan izreke pobijane presude.

Odredbom člana 50. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa („Službeni list SFRJ“ broj 6/80, 36/90, „Službeni list SRJ“ broj 29/96 i(„Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 115/05) propisano je da se stvarna službenost vrši na način kojim se najmanje opterećuje poslužno dobro, dok je odredbom člana 53. stav 1. istog Zakona propisano da odlukom suda ili drugog državnog organa stvarna službenost ustanovljava se kada vlasnik povlasnog dobra u celini ili delimično ne može koristiti to dobro bez odgovarajućeg korišćenja poslužnog dobra kao u drugim slučajevima određenim Zakonom.

Pravo službenosti predstavlja ograničenje prava svojine vlasnika odnosno korisnika na poslužnom dobru, ali službenost nije prenos prava svojine na nepokretnosti, nego teret na nepokretnosti. Stoga nužna službenost prolaza jednog vlasnika u korist zemljišta drugog vlasnika se može ustanoviti odlukom suda samo u slučaju ako se to zemljište bez ustanovljenja službenosti ne može koristiti ili ako bi troškovi korišćenja bili u nesrazmeri sa prihodima. Kod ustanovljenja takve nužne službenosti prolaza (puta) važi načelo poštede – restrikcije poslužnog dobra, po kome se ceni koji od mogućih pristupnih puteva predstavlja najmanje opterećenje za poslužno dobro, pri čemu se uzimaju u obzir sve okolnosti kao što je veličina, konfiguracija, kultura zemljišta i sl., što je u konkretnom slučaju drugostepeni sud pravilno cenio. Naime, utvrđeno je da je tužiocu neophodno korišćenje povlasnog dobra tuženih, ali ne na način i preko KP .. kako je to tužilac tražio primarnim tužbenim zahtevom, obzirom da isti nije u skladu sa odredbom člana 50. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, jer bi na taj način bilo povređeno načelo poštede poslužnog dobra tuženih.

Sa iznetih razloga revizija tužioca odbijena je kao neosnovana, pa je odlučeno kao u stavu prvom izreke ove presude.

Međutim, osnovano se izjavljenom revizijom tuženih ukazuje da drugostepeni sud u žalbenom postupku nije mogao odlučivati o eventualnom tužbenom zahtevu tužioca o kome nije odlučio prvostepeni sud, zbog čega je pobijana drugostepena presuda morala biti ukinuta u delu izreke pod stavom jedan tačka dva, pa je odlučeno kao u stavu drugom izreke ove presude.

Naime po oceni Vrhovnog kasacionog suda drugostepeni sud je učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP, jer je povredio načelo dvostepenosti postupka kada je odlučivao o eventualnom tužbenom zahtevu o kome nije odlučio prvostepeni sud, a povredio je i odredbu člana 32. Ustava Republike Srbije kojom je propisano pravo na pravično suđenje i odredbu člana 36. stav 2. Ustava Republike Srbije kojom je propisano pravo na jednaku pravnu zaštitu prava i na pravno sredstvo.

Dakle, drugostepeni sud kada je postupio po članu 383. stav 3. i 4. ZPP i odlučio o primarnom tužbenom zahtevu tužioca, morao je u odnosu na odlučivanje o eventualnom tužbenom zahtevu tužioca spise predmeta da vrati prvostepenom sudu kako bi on o istom odlučio i na taj način omogućio strankama dvostepenost postupanja i poštovanje zajemčenog prava na pravično suđenje i pravno sredstvo.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će odlučiti o eventualnom tužbenom zahtevu tužioca vodeći računa o pravilnoj primeni odredbe člana 53, člana 50. stav 1. i stav 2. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa.

Ukinuta je i odluka o troškovima parničnog postupka u stavu jedan tačka tri izreke drugostepene presude, jer ista zavisi od konačnog ishoda parnice, pri čemu će prvostepeni sud voditi računa o specifičnosti odlučivanja o troškovima parničnog postupka u sporu radi konstituisanja prava stvarne službenosti prolaza, koji je osnov spora u ovoj parnici.

Sa iznetih razloga, primenom odredbe člana 414. stav 1. ZPP odlučeno je kao u stavu prvom izreke, a primenom člana 416. stav 2. ZPP odlučeno je kao u stavu drugom izreke presude.

Predsednik veća-sudija,

Slađana Nakić Momirović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić