U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Dobrile Strajina i Marine Milanović, članova veća, u parnici tužioca Republike Srbije, koju zastupa Državno pravobranilaštvo – Odelenje u Požarevcu i Opštine Petrovac na Mlavi, koju zastupa Pravobranilaštvo opštine Petrovac na Mlavi, protiv tužene AA, sa sedištem u ..., koju zastupa Ivica Čolak, advokat iz ..., radi utvrđenja ništavosti samoupravnog sporazuma, utvrđenja prava svojine i prava korišćenja, odlučujući o reviziji tužioca Opštine Petrovac na Mlavi, izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4118/18 od 11.02.2019. godine, ispravljene rešenjem od 15.04.2009. godine, u sednici veća održanoj dana 23.09.2021. godine doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužioca Opštine Petrovac na Mlavi izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4118/18 od 11.02.2019. godine, ispravljene rešenjem istog suda od 15.04.2019. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Požarevcu P 77/18 (2016) od 18.04.2018. godine u stavu prvom izreke utvrđeno je da je ništav samoupravni sporazum zaključen između Opštine Petrovac na Mlavi i Opštinskog komiteta SKS Petrovac na Mlavi od 08.06.1982. godine i da isti ne proizvodi pravno dejstvo od zaključenja. Istom presudom u stavu drugom izreke, utvrđeno je prema tuženome da tužilac Republika Srbija ima pravo javne svojine na 454/5336 delova na katastarskoj parceli 405 od 53,36 ari u KO Petrovac na Mlavi i da ima pravo javne svojine na objektu broj 3 – zgrada Političkih organizacija, stojeća na katastarskoj parceli br. 405 u KO Petrovac na Mlavi, a koje su nepokretnosti upisane u posedovnom listu broj 2310 KO Petrovac na Mlavi i u listu nepokretnosti privremeni broj 2310 KO Petrovac na Mlavi, što je tužena dužna priznati, te da se na osnovu ove presude tužilac ima upisati kod Službe za katastar nepokretnosti u Petrovcu na Mlavi kao imalac prava javne svojine na navedenim nepokretnostima. Stavom trećim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev Opštine Petrovac na Mlavi u delu kojim je tražio da se utvrdi prema tuženoj da je korisnik sa udelom od 454/5336 delova na katastarskoj parceli 405 od 53,36 ari u KO Petrovac na Mlavi i korisnik na objektu broj 3 – zgrada Političkih organizacija, stojeća na katastarskoj parceli br. 405 u KO Petrovac na Mlavi, a koje su nepokretnosti upisane u posedovnom listu broj 2310 KO Petrovac na Mlavi i u listu nepokretnosti privremeni br. 2310 KO Petrovac na Mlavi, što bi tužena bila dužna da prizna i dozvoli da se tužilac Opština upiše kao korisnik na navedenim nepokretnostima kod SKN Petrovac na Mlavi. Stavom četvrtim izreke, obavezana je tužena da tužiocima na ime troškova parničnog postupka isplati i to: Republici Srbiji iznos od 202.500,00 dinara i Opštini Petrovac na Mlavi iznos od 262.500,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4118/18 od 11.02.2019. godine, ispravljenom rešenjem istog suda od 15.04.2019. godine, u stavu prvom izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužioca Opštine Petrovac na Mlavi i potvrđena navedena prvostepena presuda u stavu drugom i trećem izreke. Istom presudom u stavu drugom izreke, preinačena je navedena prvostepena presuda i pod tačkom 1. odbijen tužbeni zahtev tužilaca kojim su tražili da se utvrdi da je ništav samoupravni sporazum zaključen između Opštine Petrovac na Mlavi i Opštinskog komiteta SKS Petrovac na Mlavi od 08.06.1982. godine i da ne proizvodi pravno dejstvo od zaključenja, a pod tačkom 2. obavezan je tužilac Opština Petrovac na Mlavi da tuženom na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 399.000,00 dinara, sa zakonskom kamatom od izvršnosti presude.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu blagovremeno je izjavio reviziju tužilac Opština Petrovac na Mlavi u delu stava prvog izreke koji se odnosi na pravo korišćenja opštine (stav treći izreke prvostepene presude) i stavu drugom izreke, zbog pogrešne primene materijalnog prava i pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku i nalazi da revizija nije osnovana.

U sprovedenom postupku nema bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju sud u postupku po reviziji vodi računa po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, decembra 1975. godine između Opštine Petrovac na Mlavi i preduzeća PTT Saobraćaja Beograd je zaključen ugovor o zajedničkoj izgradnji poslovne zgrade u Petrovcu na Mlavi, kojim su se ugovorne strane saglasile da zajedničkim sredstvima finansiraju izgradnju poslovnog prostora za potrebe PTT i TT službe, orijentacione površine korisnog prostora od 800 m2, neto površine, predračunske vrednosti 7.000.000,00 dinara, pri čemu će troškove finansiranja zajedničke izgradnje zgrade sa Aneksom PTT finansirati sa 60% i Opština sa 40%. Prema članu 9. ugovorne strane su utvrdile obostranu kupoprodajnu obavezu, kojom će PTT Opštini prodati svoju staru zgradu u Petrovcu, uključujući i stanove koji se u toj zgradi nalaze u kojoj se nalazila Pošta sa svojim službama i svojim PTT postrojenjima, kupoprodajna cena zgrade će se utvrditi od strane zajedničke stručne komisije, na osnovu tržišne vrednosti koja važi u momentu kada nova zgrada Pošte bude zvanično oglašena podobnom za useljenje i korišćenje, a Opština se obavezala da u momentu utvrđivanja kupoprodajne cene iz prethodnog stava na istu doda još 10% od ukupne vrednosti nove zgrade, što će se utvrditi nakon izvršenog konačnog obračuna novogradnje, na taj način, stanovi u staroj zgradi neće biti predmet posebnog utvrđivanja kupoprodajne vrednosti.

Članom 10. ugovora je propisano da Opština stiče pravo useljavanja i raspolaganja starom poštanskom zgradom, ali tek pošto PTT preseli svoj radni personal i TT postrojenja iz stare u novu zgradu. Na isti način Opština stiče pravo uknjižbe ove nepokretnosti u zemljišnim knjigama. SO Petrovac na Mlavi je na sednici Veća udrženog rada 07.06.1982. godine donela zaključak o dodeljivanju na trajno korišćenje sporne poslovne zgrade (stare Pošte) Opštinskom komitetu SKS Petrovac na Mlavi, a 08.06.1982. godine je na osnovu navedenog zaključka između Opštine Petrovac na Mlavi i Opštinskog komiteta SKS Petrovac na Mlavi zaključen samoupravni sporazum kojim je Opština prenela na trajno korišćenje Opštinskom komitetu SKS Petrovac na Mlavi poslovnu zgradu u Ulici Maršala Tita 165 u Petrovcu na Mlavi na katastarskoj parceli br. 405/2 upisana u posedovnom listu br. 2309 KO Petrovac, s tim da navedenu zgradu koriste i OK SSRN, OO SUBNOR, OO Savez sindikata i OO SSOS Petrovac na Mlavi. Ugovoreno je da ukoliko Opština plati neki iznos preduzeću PTT da će Opštinski komitet SKS Petrovac na Mlavi regresirati, isplatiti iznos Opštini prema dostavljenoj dokumentaciji o izvršenoj isplati. Članom 7. je propisano da će na osnovu samoupravnog sporazuma da se izvrši odgovarajuća promena kroz katastarske knjige i elaborat kod Opštinske geodetske uprave u Petrovcu.

SO Petrovac na Mlavi je 30.12.1983. godine donela odluku o proglašenju kompleksa zgrada: Suda, Skupštine opštine i stare Pošte, (za koju je konstatovano da je u društvenoj svojini i da je korisnik PTT Saobraćaja Beograd RZ Pošta, telegraf i telefon Petrovac) za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture na osnovu člana 63. Zakona o zaštiti kulturnih dobara, a odlukom Skupštine opštine Petrovac na Mlavi od 30.12.1983. godine zgrada stare Pošte je proglašena za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture. Dana 29.06.1989. godine u Požarevcu je od strane komisije (Pošte i PTT Saobraćaja) sačinjen zapisnik o utvrđivanju vrednosti stare PTT zgrade u Petrovcu i njeno prenošenje na Opštinu Petrovac. Utvrđena je obaveza Opštine da za ustupljena osnovna sredstva, staru PTT zgradu uplati iznos od 33.009.403,00 dinara, nakon čega je RO PTT Saobraćaj „Požarevac“ doneo odluku 27.10.1989. godine kojom se stara PTT zgrada u Petrovcu na Mlavi prenosi uz novčanu naknadu od 33.009.403,00 dinara na Opštinu Petrovac na Mlavi, nakon čega Opština stiče pravo na uknjižbu u zemljišnim knjigama. Prema računu RO PTT Saobraćaj, OOUR PTT Saobraćaja „Požarevac“ uplaćen je u korist računa navedenog preduzeća iznos od 3.300,00 dinara dana 01.01.1990. godine (nakon denominacije dinara) od strane OK SKS Petrovac na Mlavi na ime stare zgrade Pošte, kao obaveze Opštine Petrovac na Mlavi.

U Petrovcu na Mlavi nisu postojale zemljišne knjige. U postupku obnove premera korišćen je Katastar zemljišta. Katastar nepokretnosti za kat.parc. 405 u KO Petrovac na Mlavi nije stupio na snagu, jer je protiv rešenja Komisije za izlaganje na javni uvid podataka o nepokretnostima i stvarnim pravima na njima od 07.04.2011. godine izjavljena žalba o kojoj nije doneta odluka drugostepenog organa. U prepisu PL.br. 2310 za KO Petrovac na Mlavi od 24.06.2016. godine, parcela 405 sa ukupnom površinom od 53,36 ari (zgrade dvorište) je upisana na ime Republike Srbije, a kao korisnici su upisani AA sa udelom od 454/5336, Opštinski sud Petrovac sa udelom od 1191/5336 i Opština Petrovac sa udelom od 3691/5336. U listu nepokretnosti privremenom broj 2310 za KO Petrovac, parcela 405, ukupne površine 53,36 ari je upisana kao vlasništvo Republike Srbije, kao državna svojina RS, sa pravom korišćenja tuženog sa udelom od 454/5336 delova, Opština Petrovac sa udelom od 3691/5336 i Osnovnog suda u Požarevcu, SJ Petrovac sa udelom od 1191/5336. Zgrada broj 3 na ovoj parceli je upisana kao svojina tuženog. Na dvanaestom vanrednom Kongresu Saveza komunista Srbije dana 12.07.1990. godine doneta je odluka o ujedinjenju Saveza komunista Srbije i Socijalističkog saveza radnog naroda Srbije osnivanjem AA, a sva prava i obaveze Saveza komunista Srbije preneta su na AA.

Na ovako utvrđeno činjenično stanje nižestepenim odlukama je u delu koji nije osporen revizijom, utvrđena javna svojina tužioca Republike Srbije na udelu od 454/5336 na kat.parc. 405 u KO Petrovac na Mlavi i objektu broj 3, zgradi stare Pošte koja je sa zgradom Opštine i Suda, kao kompleks, proglašena spomenikom kulture, a opisani su u posedovnom listu i privremenom listu nepokretnosti.

Prvostepenom presudom je usvojen tužbeni zahtev za utvrđenje ništavosti samoupravnog sporazuma i odbijen tužbeni zahtev za utvrđenje prava korišćenja Opštine Petrovac na Mlavi, ocenom da ugovor o zajedničkoj izgradnji iz 1975. godine ne proizvodi pravno dejstvo, jer suprotno tada važećem Zakonu o prometu nepokretnosti nije overen pred sudom usled čega tužilac Opština Petrovac na Mlavi nije mogla steći pravo korišćenja tražene nepokretnosti, niti je preneti samoupravnim sporazumom na treće lice.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, pravilno je pobijanom odlukom primenjeno materijalno pravo delimičnim preinačenjem prvostepene presude i odbijanjem tužbenog zahteva za utvrđenje ništavosti samoupravnog sporazuma i potvrđivanjem iste odluke u delu kojim je odbijen tužbeni zahtev za utvrđenje prava korišćenja na spornim nepokretnostima. Navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava nisu osnovani.

Prema svojoj sadržini, ugovor zaključen decembra 1975. godine između Opštine Petrovac na Mlavi i Preduzeća PTT Saobraćaja, predstavlja ne samo ugovor o zajedničkoj izgradnji nove poslovne zgrade za potrebe Preduzeća PTT Saobraćaja, kako je to označeno u naslovu ugovora, već istovremeno i ugovor o prenosu prava korišćenja i raspolaganja, odnosno prodaji stare zgrade Pošte, sa definisanim pravima i obavezama i propisanim pravnim dejstvom nakon preseljenja Preduzeća PTT Saobraćaja u novoizgrađeni objekat. Navedeni ugovor je izvršen u celosti. Nova zgrada Pošte je izgrađena, Preduzeće PTT Saobraćaja se preselilo u novoizgrađenu zgradu, a stara zgrada je preneta Opštini Petrovac na Mlavi. Saglasno ugovoru, komisijski je utvrđena vrednost stare zgrade i utvrđena razlika u novcu preostala za uplatu od strane Opštine u korist Preduzeća PTT Saobraćaja, koja je i isplaćena. Punovažnost ugovora nije predmet tužbenog zahteva i nije sporna između stranaka kao ni između ugovornih strana i revizijom se izričito ističe da ugovor proizvodi pravno dejstvo, ali da u vreme zaključenja samoupravnog sporazuma 1982. godine ugovor nije bio realizovan, već 1989. godine kada su okončane novčane obaveze i doneta odluka PTT Saobraćaja o prenosu zgrade na Opštinu. Po oceni ovog suda navedneo je u suprotnosti sa članom 10. zaključenog ugovora.

Odlučujući o punovažnosti samoupravnog sporazuma, kojim je Opština Petrovac na Mlavi prenela pravo trajnog korišćenja na spornoj nepokretnosti, Vrhovni kasacioni sud je prvenstveno imao u vidu da su prema propisima iz perioda zaključenja navedenog sporazuma i to Ustava SFRJ (čl. 120-128), Ustava SRS (čl.133- 141) i Zakona o udruženom radu („Službeni list SFRJ“ 53/76), samoupravni sporazumi definisani kao samoupravni opšti akti kojima se u skladu sa Ustavom i zakonom uređuju društveni, ekonomski i drugi samoupravni odnosi. Samoupravnim sporazumima se pretežno udruživao rad radnika u udruženom radu. Učešće društveno političkih zajednica i njihovih organa je bilo ograničeno. Oni su mogli biti učesnici u samoupravnom sporazumu prema članu 586. stav 4. Zakona o udruženom radu kada, na načelu ravnopravnosti, sredstva kojima raspolažu udružuju međusobno ili sa osnovnim organizacijama ili drugim organizacijama i zajednicama. Prema članu 243. stav 1. Zakona o udruženom radu društveno pravna lica imaju pravo da u pravnom prometu društvenim sredstvima zaključuju samoupravne sporazume i ugovore i vrše druge pravne poslove i radnje u okviru svoje pravne sposobnosti (u daljem tekstu: pravo raspolaganja). Prema članu 598. stav 2. istog zakona u pogledu ništavosti samoupravnog sporazuma, odnosno pojedinog njegovog dela kojim se utvrđuju materijalne obaveze učesnika, kao i u pogledu pravnih posledica ništavosti, shodno se primenjuju načela koja važe za ugovore. Prema članu 4. stav 1. Zakona o prometu nepokretnosti („Sl. glasnik SRS“ br. 43/81) samoupravni sporazum, odnosno ugovor o prenosu nepokretnosti sa jednog na drugo društveno pravno lice i o zameni nepokretnosti u društvenoj svojini, zaključuje se u pismenom obliku. Prema članu 18. stav 1. istog zakona ugovor o pribavljanju, prenosu i otuđenju nepokretnosti kojima raspolaže društveno politička zajednica zaključuje ovlašćeno lice na osnovu akta društveno političke zajednice ili organa koje ona ovlasti.

U ovom slučaju Opština je kao društveno pravno lice – društveno politička zajednica, samoupravnim sporazumom prenela 1982. godine društveno političkoj organizaciji, Opštinskom komitetu SKS Petrovac na Mlavi (kao samostalnoj organizaciji, prema Statutu SKS), pravo trajnog korišćenja sporne nepokretnosti, stečene teretnim pravnim poslom. Sporazum je potpisalo ovlašćeno lice – predsednik Opštine i sporazum je zaključen na osnovu akta Opštine od 07.07.1982. godine, koji nije stavljen van snage. Prema citiranim propisima i propisanoj pisanoj formi samoupravni sporazum nije protivan prinudnim propisima, javnom poretku ili dobrim običajima. Suprotno navodima revizije Opština Petrovac na Mlavi je u vreme zaključenja samoupravnog sporazuma imala pravo raspolaganja spornom nepokretnošću. Naime, odredbom člana 10. stav 1. Ugovora o zajedničkoj izgradnji poslovne zgrade je izričito ugovoreno da na osnovu ovog ugovora Opština stiče pravo useljavanja i raspolaganja starom poštanskom zgradom, ali tek pošto PTT preseli svoj radni personal i TT postrojenja iz stare u novu zgradu i da na isti način Opština stiče pravo uknjižbe ove nepokretnosti u zemljišnim knjigama. Na izneti način izričito je vremenski opredeljeno nastupanje pravnog dejstva ugovora o prometu zgrade. Iz zapisnika komisije od 29.06.1989. godine kojim su finalizovana novčana potraživanja ugovornih strana, što je u domenu obligaciono pravnih zahteva, komisija sačinjena od predstavnika obe ugovorne strane je konstatovala da je useljenje PTT Saobraćaja u novu zgradu izvršeno 1979. godine i 1980. godine. Takođe, odlukom PTT Saobraćaja „Požarevac“ od 27.10.1989. godine je navedeno da je nova PTT zgrada izgrađena i useljena 1979. godine. Kako je pravo useljavanja i raspolaganja starom poštanskom zgradom Opštini Petrovac na Mlavi ugovorom priznato kada se PTT preseli iz stare u novu zgradu, a to je učinjeno pre zaključenja spornog samoupravnog sporazuma i kako je sporna nepokretnost proglašena spomenikom kulture nakon zaključenja samoupravnog sporazuma, pravilno je pobijanom odlukom ocenjena zakonitost raspolaganja Opštine i pravilno je odlučeno odbijanjem tužbenog zahteva za utvrđenje ništavosti samoupravnog sporazuma.

Kod činjenice da je utvrđena zakonitost raspolaganja samoupravnim sporazumom, pravilno je nižestepenim odlukama odlučeno odbijanjem tužbenog zahteva za utvrđenje prava korišćenja Opštine na spornoj nepokretnosti.

Kako se ni ostalim revizijskim navodima ne dovodi u sumnju pravilnost i zakonitost pobijane odluke, odlučeno je kao u izreci presude na osnovu člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća-sudija

Slađana Nakić Momirović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić