Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 255/21 od 24.02.2021. godine, žalba tužioca je odbijena, a presuda Višeg suda u Novom Sadu P 129/2020 od 13.10.2020. godine je potvrđena. Zahtev stranaka za naknadu troškova žalbenog postupka je odbijen.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu drugostepenu presudu na osnovu člana 408. ZPP (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11... 18/20) i člana 41. stav 4. Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“ broj 22/2009) Vrhovni kasacioni sud je našao da je tužiočeva revizija neosnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju ovaj sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je osnovan kao udruženje 27.11.1997. godine radi očuvanja kulturne baštine vojvođanskih učenika i studenata mađarske nacionalnosti, kao i radi oživljavanja organizovanja i informisanja kulturnog naučnog stvaralaštva i motivisanja te ciljne grupe za učešće u izgradnji civilnog društva. Tuženi je visokoškolska ustanova koja se bavi visokoobrazovnom i naučnom delatnošću u oblasti društvenih i pravnih nauka, a osnivač tuženog je AP Vojvodina. Skupština AP Vojvodine je 08.04.2015. godine donela pokrajinsku skupštinsku odluku o polaganju prijemnog ispita odnosno ispita za proveru sklonosti i sposobnosti za upis na visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač AP Vojvodina na jezicima nacionalnih manjina – nacionalnih zajednica („Službeni list APV“ broj 14 od 08.04.2015. godine) kojom je utvrđeno pravo kandidata na polaganje prijemnog ispita odnosno ispita za proveru sklonosti i sposobnosti na jezicima nacionalnih manjina – nacionalnih zajednica za upis na fakultet odnosno umetničku akademiju u Savetu Univerziteta akademskih strukovnih studija i visoku školu i visoku školu strukovnih studija čiji je osnivač AP Vojvodina pod uslovom da je to jedan od jezika koji je u službenoj upotrebi u lokalnoj samoupravi na teritoriji APV. Pokrajinska Vlada je 24.06.2015. godine donela Uputstvo o sprovođenju prethodne odluke kojom je bliže uređeno pružanje stručne pomoći od strane pokrajinskih organa uprave kao i druga pitanja u vezi sa organizovanjem prijemnog ispita na jezicima nacionalnih manjina – nacionalnih zajednica za upis na visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač APV. Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 207/18 od 22.03.2018. godine utvrđeno je da je Pravni fakultet u Novom Sadu odbijanjem da održi prijemni ispit za školsku 2015/16, 2016/17 i 2017/18 godinu na mađarskom jeziku i neodržavanjem tako organizovanog prijemnog ispita diskriminatorski postupao prema pripadnicima mađarske nacionalne manjine koji su nameravali da upišu ili su bili kandidati za upis, te je zabranjeno ponavljanje opisane radnje diskriminacije u školsku 2018/19 i ubuduće a Pravni fakultet je obavezan da pripadnicima mađarske nacionalne manjine omogući polaganje prijemnog ispita na mađarskom jeziku. Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 2161/18 od 30.10.2018. godine, koja je potvrđena presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 327/19 od 14.02.2019. godine utvrđeno je da je Pravni fakultet u Novom Sadu uvođenjem obaveze pismene i usmene provere poznavanja jezika na kome se izvodi nastava za kandidate koji su pripadnici mađarske nacionalne manjine i koji se opredele da polažu prijemni ispit na mađarskom jeziku prilikom upisa u školsku 2018/19 godinu diskriminatorski postupao prema pripadnicima mađarske nacionalne manjine koji su kandidati za upis ili nameravaju da upišu Pravni fakultet u Novom Sadu te je zabranjeno ponavljanje ove radnje. Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 475/19 od 12.12.2019. godine utvrđeno je da je Pravni fakultet u Novom Sadu uvođenjem obaveze provere poznavanja jezika studija na osnovu razgovora sa nastavnicima ili saradnicima na predmetima obuhvaćenim prijemnim ispitom koju sadržinu razgovora čine pitanja na srpskom jeziku iz testa za prijemni ispit i proveru znanja jezika kroz opšti test iz srpskog jezika ukoliko kandidat kroz razgovor ne pokaže da poznaje jezik studija za kandidate koji su pripadnici mađarske nacionalne manjine i koji polažu prijemni ispit na mađarskom jeziku prilikom upisa u školsku 2019/2020 godinu diskriminatorski postupali prema pripadnicima mađarske nacionalne manjine koji su kandidati za upis ili nameravaju upisati Pravni fakultet u Novom Sadu, te je zabranjeno ponavljanje ove radnje diskriminacije.

Savet Pravnog fakulteta u Novom Sadu na sednici održanoj 12.02.2020. godine doneo je Pravilnik o polaganju prijemnih ispita i upisu kandidata na studijske programe koje organizuje Pravni fakultet u Novom Sadu broj 0101-112, a kojim su utvrđeni i uslovi i način upisa studenata na akreditovane studijske programe fakulteta, postupak polaganja prijemnog ispita, postupak utvrđivanja redosleda kandidata za upis, način bodovanja i druga pitanja od značaja za upis na studijske programe koje realizuje fakultet. Članom 3. tog pravilnika propisano je da se u prvu godinu osnovnih studija u okviru broja utvrđenih za upis može upisati lice koje ima završeno srednje obrazovanje u trajanju od četiri godine i koje je položilo prijemni ispit. Članom 7. Pravilnika određeno je da se prijemni ispit polaže pismeno iz predmeta srpski jezik a u stavu 2. tog člana je određeno da prijemni ispit polažu svi kandidati nezavisno od broja prijavljenih kandidata osim u slučajevima iz člana 3. stav 2 (lica sa višim i visokim obrazovanjem nepravne struke može da upiše prvu godinu osnovnih akademskih studija bez polaganja prijemnog ispita u statusu studenta koji se sam finansira). U članu 12. Pravilnika je određeno da kandidat stiče pravo na upis na osnovu mesta na rang listi u okviru broja utvrđeno za upis i u skladu sa utvrđenim minimalnim brojem bodova za upis. Stavom 3. navedenog člana određeno je da se izbor kandidata za upis u prvu godinu osnovnih studija obavlja prema rezultatu postignutom na prijemnom ispitu i prema opštem uspehu iz srednje škole, a takođe je određeno da se rang lista utvrđuje na osnovu opšteg uspeha postignutog u srednješkolskom obrazovanju i rezultata postignutih na prijemnom ispitu tako što kandidat ostvaruje najviše 40 bodova po osnovu uspeha u srednješkolskom obrazovanju i najviše 60 bodova na prijemnom ispitu. Pravilnik dalje propisuje da kandidat može biti upisan na teret budžeta ako se nalazi na jedinstvenoj rang listi do broja odobrenog za upis kandidata na teret budžeta, a ima najmanje 51 bod.

Za polaganje prijemnog ispita 2020. godine izdat je priručnik za pripremu polaganja prijemnog ispita iz srpskog jezika kojim su obuhvaćene oblasti istorije jezika sa dijalektologijom, fonetika i morfologija, morfologija u užem smislu, morfologija u širem smislu, sintakse i pravopisa. Kao literatura navedeni su udžbenici za prvi, drugi, treći i četvrti razred gimnazije i srednjih stručnih škola.

Prema mišljenju Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja od 24.03.2016. godine deo studijskog programa koji se odnosi na utvrđivanje vrste, znanja, sklonosti i sposobnosti koje se proveravaju pri upisu i na način provere znanja, veštine i sposobnosti (prijemni ispit) sastavni je deo akreditovanog studijskog programa. Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, Sektor za razvoj i visoko obrazovanje je 11.06.2015. godine dalo svoje mišljenje u vezi dopisa tuženog od 28.05.2015. godine a povodom zahteva za davanje mišljenja o primeni člana 83. Zakona o visokom obrazovanju u slučaju kada je Skupština Autonomne pokrajine Vojvodine usvojila pokrajinsku skupštinsku odluku o polaganju prijemnog ispita. U navedenom mišljenju ministarstva navodi se da se ustavna prava pripadnika nacionalnih manjina – nacionalnih zajednica ostvaruju u skladu sa evropskim standardima u normativnim okvirima koji su utvrđeni Ustavom i Zakonom o visokom obrazovanju, kao da se mora poštovati autonomija univerziteta i pravo visokoškolske ustanove na raspisivanje konkursa i određivanje uslova za upis imajući pri tome u vidu i odluku o akreditaciji studijskog programa. Takođe, mišljenje ministarstva je da se na ovaj način ne povređuju prava kandidata za upis na studijske programe koji su akreditovani i ostvaruju se na srpskom jeziku.

Zaključkom Ustavnog suda od 28.07.2020. godine obustavljen je postupak za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredaba člana 3. stav 4. i člana 4. i člana 12. Pravilnika Pravnog fakulteta u Novom Sadu o polaganju prijemnih ispita i upisu kandidata na studijske programe koji realizuje Pravni fakultet broj 0101-1/3 od 07.05.2018. godine iz razloga što je pomenuti pravilnik u celosti prestao da važi, a time i pomenute odredbe pravilnika, a da se važećim pravilnikom polaganje prijemnog ispita na isti način reguliše za sve kandidate odnosno da svi kandidati polažu prijemni ispit iz predmeta srpski jezik. U sprovedenom prethodnom postupku Ustavni sud je utvrdio da je navedenim pravilnikom od 07.05.2018. godine bilo propisano da prvu godinu osnovnih akademskih studija u okviru broja utvrđenog za upis može upisati lice koje ima završeno srednje obrazovanje u trajanju od četiri godine i koje je položilo prijemni ispit (član 3. stav 1), da se lice može upisati na studijske programe ako poznaje jezik na kome se izvodi nastava (stav 2), da se poznavanje jezika proverava kroz prijemni ispit (stav 3), da se smatra da poznaju jezik na kome se izvodi nastava svi kandidati koji polože ispit na srpskom jeziku (stav 4), prijemni ispit se polagao iz predmeta Ustav i prava građana i istorije bilo je propisano da lica koja su pripadnici nacionalnih manjina mogu polagati prijemni ispit na jeziku nacionalne manjine, a da se u tom slučaju organizuje provera poznavanja jezika studija na kome se izvodi nastava posle položenog prijemnog ispita, a pre utvrđivanja redosleda kandidata te da se provera vrši u formi testa i u usmenom obliku (član 12) propisano je da poznavanje jezika mora biti na nivou B2.

Tužilac u ovoj parnici navodi da postoji odluka Skupštine Autonomne pokrajine Vojvodine od 08.04.2015. godine o polaganju prijemnog ispita odnosno ispita za proveru sklonosti i sposobnosti za upis na visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač Autonomna pokrajina Vojvodina na jezicima nacionalnih manjina – nacionalnih zajednica i da je tom odlukom utvrđeno pravo kandidata za upis na fakultete čiji je osnivač Autonomna pokrajina Vojvodina polažu prijemni ispit na jezicima nacionalnih manjina, odnosno nacionalnih zajednica, te da je s tim u vezi utvrđena obaveza visokoškolskih ustanova da kandidatima omogući polaganje prijemnog ispita na tim jezicima pod uslovom da se radi o jednom od jezika koji je u službenoj upotrebi u lokalnoj samoupravi i na teritoriji AP Vojvodina. S obzirom da tuženi nije poštovao navedenu odluku u više pravnosnažnih sudskih odluka je utvrđeno da je u periodu od školske 2015/16 godinu, pa nadalje, tuženi diskriminatorski postupao prema pripadnicima mađarske nacionalne manjine koji su nameravali da upišu fakultet, te je zabranjivano tuženom da pomenute radnje diskriminacije ponavlja. Međutim, i pored toga tuženi 12.12.2019. godine donosi Pravilnik o polaganju prijemnih ispita i upisu kandidata na studijske programe koje organizuje Pravni fakultet u Novom Sadu kojim, za razliku od prethodnih godina kada se prijemni ispit za upis kandidata na prvu godinu fakulteta polagao iz istorije i Ustava i prava građana sada predviđa da će se prijemni ispit polagati isključivo iz srpskog jezika, pri čemu prijemni ispit iz srpskog jezika polažu svi kandidati za upis kod tuženog. Iako se propisivanjem iste materije za polaganje prijemnog ispita za sve kandidate prividno postupa na isti način prema svim kandidatima suštinski se vrši diskriminacija jer svi kandidati nisu u istom položaju. Osim toga pravo pripadnika nacionalnih manjina na jednak pristup obrazovanju zajemčeno je brojnim međunarodnim aktima i unutrašnjim propisima počev od Ustava Republike Srbije, preko Zakona o zabrani diskriminacije i međunarodnih akata kao što je Konvencija protiv diskriminacije u obrazovanju itd. Zbog svega toga tužilac je tužbom tražio da se utvrdi da je tuženi onemogućavanjem pripadnicima mađarske nacionalne manjine da polažu prijemni ispit na mađarskom jeziku i uvođenjem obaveze polaganja prijemnog ispita iz predmeta srpski jezik za kandidate koji su pripadnici mađarske nacionalne manjine prilikom upisa u školsku 2020/2021 godinu diskriminatorski postupao prema pripadnicima mađarske nacionalne manjine koji su kandidati za upis ili nameravaju da upišu Pravni fakultet u Novom Sadu i traži da se takvo postupanje tuženog ubuduće zameni.

Nižestepeni sudovi nalaze da je tužbeni zahtev neosnovan jer na navedeni način nije došlo do povrede načela jednakosti odnosno jednakih prava i obaveza, da je cilj zbog koga je srpski jezik predviđen kao predmet koji se polaže na prijemnom ispitu zakonit i legitiman i tiče se provere znanja jezika na kome se odvija nastava i provere sklonosti i sposobnosti u oblasti koja je od značaja za izučavanje studijskog programa. Pri tome, nižestepeni sudovi nalaze da tužilac može biti stranka u parničnom postupku.

Zakon o zabrani diskriminacije u članu 2. stav 1. propisuje da je diskriminatorsko postupanje svako neopravdano pravljenje razlika ili nejednako postupanje odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva) u odnosu na lica ili grupe, kao i na članove njihovih porodica ili njima bliska lica na otvoren ili prikriven način a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu političkim sindikatima, političkim sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Imajući u vidu sporno pitanje u ovoj parnici od značaja je i član 7. Zakona po kome posredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupe lica zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva stavlja u nepovoljni položaj aktom radnjom ili propuštanjem koje je prividno zasnovano na načelu jednakosti i zabrani diskriminacije osim ako je to opravdano zakonitim ciljem a sredstva za postizanje tog cilja su primerena i nužna. Tužilac u ovoj parnici upravo i tvrdi da je tuženi propisivanjem obaveze da svi kandidati polažu prijemni ispit iz srpskog jezika primenio jednak tretman na sve pojedince, ali da se u ovom slučaju ti pojedinci nalaze u bitno različitoj situaciji odnosno da su pripadnici mađarske nacionalne manjine u bitno različitoj situaciji od kandidata kojima je srpski jezik maternji, te da se upravo u tome ogleda posredna diskriminacija.

Kod nesporne činjenice da je opštim aktom tuženog u ovom slučaju propisan jednak tretman svih kandidata za upis na prvu godinu fakulteta (svi polažu srpski jezik) kao i da se pripadnici mađarske nacionalne zajednice nalaze u bitno različitoj situaciji kod polaganja ispita od kandidata kojima je srpski jezik maternji, rešenje konkretnog spora se svodi na pitanje da li je ovakvo postupanje opravdano zakonitim ciljem odnosno da li je to sredstvo bilo primereno i nužno za postizanje određenog legitimnog cilja. Pri tome i sama revizija smatra da je faktički nemoguće prijemni ispit iz srpskog jezika polagati na mađarskom jeziku.

Osnovni razlog za svoje postupanje na navedeni način tuženi ističe u činjenici da se nastava na jedinom akreditovanom studijskom programu koje realizuje tuženi odvija na srpskom jeziku pri čemu se pravo tuženog kao visokoškolske ustanove na takvo organizovanje nastave ne može dovesti u pitanje. Otuda očigledno proizilazi da se u konkretnom slučaju radi o zakonitom cilju odnosno da se može uspostaviti nesumnjiva veza između potrebe da se poznaje jezik na kome se izvodi nastava na određenom fakultetu i same mogućnosti pohađanja te nastave. To dalje dovodi i do zaključka da se može govoriti i o srazmeri između preduzete mere i zakonito postavljenog cilja, odnosno da je polaganje prijemnog ispita iz srpskog jezika u srazmeri sa ciljem da se omogući praćenje nastave na tom fakultetu. Ako se svemu tome doda i nesporna činjenica da su pripadnici nacionalne manjine mađara, kao i drugih u svom osnovnom i srednješkolskom obrazovanju imali predmet srpski jezik i samim tim stekli znanja iz te materije onda time što će oni taj jezik polagati na prijemnom ispitu uz sve što je ostalo navedeno nije u pitanju akt diskriminacije. Samim tim proizilazi da su pravilno nižestepeni sudovi odbili tužiočev tužbeni zahtev, pa je zbog toga i odlučeno kao u izreci na osnovu člana 414. ZPP.

Predsednik veća - sudija

Božidar Vujičić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić