Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 302/23 od 31.05.2023. godine, odbijene su kao neosnovane žalbe parničnih stranaka i potvrđena prvostepena presuda.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je podnela reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, broj 72/11 ... 10/23 – drugi zakon) i našao da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a u postupku pred drugostepenim sudom nije došlo ni do povrede člana 374. stav 1. u vezi člana 396. ZPP, jer je drugostepeni sud ocenio žalbene navode tužilje koji su bili od značaja za pravilnu odluku o izjavljenoj žalbi.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužiljina ćerka i tuženi, su sa svoje troje dece, još od 2008. godine živeli u stambenom objektu - kući u Beogradu (...), u ulici ... br. .. (koji se formalno pravno vodi na ime supruga tužilje), u kome su nastavili da žive i nakon razvoda braka 2013. godine, a tuženi (sa decom) i nakon odlaska bivše supruge 2019. godine na rad u inostranstvo radi zaposlenja. Tuženi na ovoj adresi ima prijavljeno prebivalište i aktuelno živi u njemu. Tužilja i njen suprug od 1995. godine žive na adresi u ulici ... . Dolazili su kod ćerke i zeta u posete sve do oktobra 2021. godine. Tužilja 18.01.2022. godine menja prijavu prebivališta sa prethodne adrese na adresu u ulici ... br. .. . Nakon toga, 21.10.2021. godine tužilja je samoinicijativno, bez prethodnog dogovora sa tuženim, došla u kuću gde tuženi živi sa decom (promenivši posteljinu u krevetu gde tuženi spava) i ostala u kući tog i narednih dana. U periodu od 21.10.2021. godine do 30.01.2022. godine tužilja je boravila u kući po 3-4 dana, a od 30.01.2022. godine po par dana, bez prenošenja svojih ličnih stvari, dok suprug tužilje od oktobra 2021. godine boravi neprekidno u ovoj kući. Kuća je predmet sudskih sporava između između supruga tužilje i ovde tuženog (radi utvrđenja prava svojine i iseljenja).

Prema izveštaju policijske stanice u periodu od 21.10.2021. godine do 03.02.2022. godine protiv tuženog je podneto više prijava (deset od strane tužilje, jedna od strane bivše supruge i dve od strane bivšeg tasta). Povodom prijave tužilje od 21.10.2021. godine tuženi je udaljen iz stana u trajanju od 48 sati (nakon toga odlukom suda udaljen je iz stana na 30 dana), a za preostalih 9 prijava ocenjeno je od strane policijskih služenika da nema narušavanja javnog reda i mira, kao ni drugih oblika krivičnih dela, već se radi o nerešenim imovinsko-pravnim odnosima. Dana 21.10.2021. godine tuženi je prema tužilji ispoljio nasilje u kući u ... ulici br. .. najpre tako što je puštao glasnu muziku, pevao i galamio, obrativši joj se rečima: „P... li ti materina, sve ću vas pobiti, ćerka ti je ku.va“, a 30.10.2021. godine tako što je galamio i kroz viku, ne obraćajući joj se, rekao da napusti kuću, uputivši joj par psovki.

Prema stručnom mišljenju Gradskog centra za socijalni rad – Odeljenje Surčin (osnovnom i dopunskom), uključujući i izjašnjenje predstavnika centra, koje je prvostepeni sud u potpunosti prihvatio kao stručno i objektivno (osim u delu da tuženi prema tužilji vrši i ekonomsko nasilje), između stranaka postoje hronično poremećeni porodični odnosi koji su posledica nerešenih imovinskih odnosa, oko prava vlasništva nad kućom u ulici ... br. .., sa elementima psihičkog nasilja koje tuženi sprovodi u odnosu na tužilju (vređanjem, omalovažavanjem, ignorisanjem i na druge načine), odnosno pasivno-agresivnim načinom uspostavljanja dominacije i kontrole, što tuženi pravda impulsivnim reagovanjem, smatrajući to svojom greškom. Nije utvrđeno da je tuženi zavisnik od alkohola. Kako je nasilje do sada polazilo od tuženog, procenjen je kao osoba koja može u provocirajućim situacijama da izvrši nasilje i da postoji rizik od ponavljanja nasilja koje je u direktnoj vezi sa ishodom parničnih postupaka koji su u toku, i koji mogu predstavljati okidač za eventualno nasilje (ukoliko odluka ne bude u interesu tuženog) prema mišljenju ovog organa treba produžiti izrečenu meru zaštite od nasilja na još godinu dana odnosno odrediti mere zaštite od nasilja preventivno odnosno kako bi se tužilji pružila zaštita od eventualnog nasilja, dok rizik od nastavljenja nasilja tuženog nije takvog intenziteta da bi opravdalo izricanje mere nalaganjem iseljenja iz kuće imajući u vidu i da tuženi nije imao nove prijave o postojanju nasilja (a da su prethodne učestale prijave tužilje bile posledica ženje na se tuženi iseli iz kuće).

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su, pozivajući se na odredbe članova 197. i 198. Porodičnog zakona, zaključili da ponašanje tuženog prema tužilji predstavlja psihičko nasilje u porodici u vidu uznemiravanja, ignorisanja i omalovažavanja, jer se tuženi na drzak i bezobziran način ophodio prema tužilji, ceneći posledice koje ovo nasilje ostavlja na nju u vidu uznemirenosti i straha od eventualnog ponašanja tuženog koje bi imalo elemenata nasilja i ugrozilo njeno spokojstvo. Prema stavu nižestepenih sudova, ispunjeni su uslovi za produženje ranije izrečene mere zaštite od nasilja u porodici (koja je određenom presudom ovog suda P2 1540/21 od 23.03.2022. godine) koja se odnosi na zabranu tuženom da na bilo koji način uznemirava tužilju i nalaganje tuženom da se uzdržava od svakog drskog, zlonamernog i bezobzirnom ponašanja kojim ugrožava njen telesni integritet, duševno zdravlje i spokojstvo, koja mera zaštite od nasilja u porodici se produžava u trajanju od godinu dana (1 godina) od 24.11.2022. godine, a ista se može produžavati sve dok ne prestanu razlozi zbog kojih je određena, imajući u vidu da je prema stručnom mišljenju organa starateljstva istu potrebno produžiti na još godinu dana i to iz preventivnog razloga, s obzirom na rizik od ponavljanja nasilja usled nerešenih imovinskih odnosa i postojanja parničnih postupaka oko imovine. Pored toga, ispunjeni su uslovi i za određivanje mere zaštite od nasilja u porodici zabranom tuženom da se približava tužilji na udaljenosti manjoj od tri metara, uz nalaganje da se uzdržava od prilaska tužilji na navedenoj udaljenosti, u trajanju od godinu dana (1 godina) od dana određivanja 18.11.2022. godine, sa mogućnošću produžavanja sve dok ne prestanu razlozi zbog kojih je određena, bez obzira što tuženi nije bio fizički nasilan prema tužilji i ne prilazi joj, imajući u vidu oblike ispoljavanja nasilja (vređanje i omalovažavanje), kao i činjenicu da tužilja povremeno boravi u kući na adresi ulica ... da bi pomogla svojim unucima koji su povereni njenoj ćerki presudom o razvodu braka (a koja se nalazi u inostranstvu) i svom suprugu koji takođe boravi na ovoj adresi, koja kuća nije fizički podeljena, tako da parnične stranke zajedinički koriste kuhinju i dnevnu sobu, uvažavajući procenu organa starateljstva o riziku ponavljanja nasilja, do čega može doći u zavisnosti od ishoda sudskih postupaka.

Nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev tužilje da se tuženom odredbi mera zaštite od nasilja u porodici nalaganjem iseljenja tuženog iz kuće na adresi u ..., u ulici ... broj .. . Ovo stoga što nalaganje iseljenja tuženog iz predmetnog stana, po oceni, predstavlja neadekvatnu meru koja ne odgovara ispoljenom stepenu nasilja i stepenu straha koji tužilja pretrpela, naročito imajući u vidu stručno mišljenje organa starateljstva da rizik od nastavljanja nasilja nije takvog intenziteta da bi opravdalo izricanje i ove mere.

Po oceni Vrhovnog suda, nižestepeni su polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilno primenili materijalno pravo produžili meru zaštite od nasilja u porodici prema tuženom zabranom uznemiravanja tužilje i odredili meru zaštite od nasilja u porodici zabranom približavanja tužilji, a odbili određivanje mere zaštite od nasilja u porodici nalaganjem iseljenja.

Nasilje u porodici definisano je članom 197. Porodičnog zakona, tako što je u stavu 1. propisano da se pod nasiljem u porodici podrazumeva ponašanje kojim jedan član porodice ugrožava telesni integritet, duševno stanje i spokojstvo drugog člana porodice, dok su u stavu 2. navedeni karakteristični vidovi nasilja u porodici koji se u praksi najčešće ispoljavaju, uz određenje da se nasiljem u porodici smatra svako drsko, bezobzirno i zlonamerno ponašanje koje jedan član porodice ispoljava prema drugom članu porodice. Prema članu 198. stav 1. ovog zakona, protiv člana porodice koji vrši nasilje sud može odrediti jednu ili više mera zaštite od nasilja u porodici kojim se privremeno zabranjuje ili ograničava održavanje ličnih odnosa sa drugim članovima porodice, a po članu 287. stavov 1. i 2. sud nije vezan granicama tužbenog zahteva i predloženim merama.

Svrha određivanja mere zaštite od nasilja u porodici je da se pruži zaštita žrtvi, i to određivanjem one mere koja odgovara stepenu nasilja koje je izvršeno.

U konkretnom slučaju, i po oceni Vrhovnog suda, ispoljeno ponašanje tuženog prema tužilji dana 21.10.2021. i 30.12.2021. godine predstavlja psihičko nasilje u vidu uznemiravanja, ignorisanja i omalovažavanja jer se tuženi na drzak i bezobziran način ophodio prema tužilji upućujući joj različite uvrede, pretnje i psovke (tokom njenih povremenih boravaka u kući u ovom periodu, u kojoj tuženi živi sa decom). U takvoj situaciji, imajući u vidu i mišljenje Centra za socijalni rad da treba produžiti izrečenu meru zaštite od nasilja na još godinu dana, odnosno odrediti mere zaštite od nasilja preventivno kako bi se tužilji pružila zaštita od eventualnog nasilja, bilo je opravdano produženje izrečene mere zaštite od nasilja zabrane uznemiravanja na još godinu dana i određivanje mere zaštite od nasilja zabrane približavanja.

Pored toga, imajući u vidu da prema mišljenju Centra za socijalni rad rizik od nastavljenja nasilja tuženog nije takvog intenziteta da bi opravdalo izricanje mere nalaganjem iseljenja tuženog iz predmetne kuće u kojoj živi, to i po oceni Vrhovnog suda nisu bili ispunjeni uslovi za određivanje ove mere zaštite od nasilja u porodici. Između stranaka postoje hronično poremećeni porodični odnosi koji su posledica nerešenih imovinskih odnosa, oko prava vlasništva nad kućom u ulici ... br. .. (u kojoj tuženi živi), u vezi sa čime se vodi sudski spor između supruga tužilje i tuženog. Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužiljina ćerka i tuženi su, sa svoje troje maloletne dece, još od 2008. godine živeli u ovom objektu (koji se formalno pravno vodi na ime supruga tužilje), u kome su nastavili da žive i nakon razvoda braka 2013. godine, a tuženi (sa troje dece) i nakon odlaska bivše supruge 2019. godine na rad u inostranstvo (u međuvremenu dve starije ćerke iselile su se iz kuće, dok najmlađe dete uzrasta 13 godina i dalje živi u kući), dok od oktobra 2021. godine tužilja provodi u kući po nekoliko dana, a njen suprug boravi u kući sve vreme, pri čemu se u vezi kuće vodi spor između supruga tužilje i tuženog. Kada sud utvrdi da određeni vid nasilja u porodici postoji potrebno je odrediti adekvatnu meru zaštite u skladu sa odredbama člana 198. Porodičnog zakona vodeći računa da ona bude delotvorna i svrsishodna. U konkretnom slučaju, imajući u vidu stepen nasilja i posledice po spokojstvo i psihičko stanje tužilje, kao i procenu organa starateljstva da rizik od ponavljanja nasilja nije takvog intenziteta da bi opravdao izricanje ove mere, to i po oceni Vrhovnog suda nije opravdano izricanje mere zaštite od nasilja u porodici iseljenjem tuženog iz predmetnog stambenog objekta u kojem živi, a tužilja povremeno boravi, jer je zaštita tužilje obezbeđena kroz druge određene, odnosno izrečene mere zaštite od nasilja u porodici.

Navodima revizije osporava se pravilna primena materijalnog prava, a zapravo se navodi revizije odnose posredno ili neposredno na činjenično stanje koje po mišljenju revidenta nije pravilno ili potpuno utvrđeno u sprovednom postupku. Međutim, ovi navodi nisu osnovani i ne dovode u sumnju pravilnost pobijane presude, u pogledu primene materijalnog prava sadržanog u navedenim odredbama Porodičnog zakona, koje su nižestepeni sudovi pravilno primenili odlučujući o određivanju predloženih mera zaštite od nasilja u porodici. U postupku koji se vodi radi zaštite od nasilja u porodici isključeno je raspravljanje o pravu na imovinu.

Na osnovu člana 414. stav 1. ZPP Vrhovni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković