Prema utvrđenom činjeničnom stanju, mal. tužilja je rođena 2015. godine, iz vanbračne zajednice svojih roditelja (koja je prekinuta). Pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Šapcu P2 54/16 od 12.12.2016. godine, poverena je majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, dok je otac, ovde tuženi, obavezan da doprinosi njenom izdržavanju sa iznosom od 7.000,00 dinara mesečno, uz uređenje načina održavanja ličnih odnosa mal. tužilje sa ocem, tako što će je otac viđati svake prve i treće nedelje u mesecu u trajanju od jedan sat u vremenskom intervalu od 10.00 do 18.00 časova preuzimanjem ispred Policijske uprave u Šapcu i vraćanjem majci, što je majka dužna da dozvoli, a istom presudom tuženom su izrečene mere zaštite od nasilja u porodici. Presudom Osnovnog suda u Rumi K 133/20 od 29.09.2020. godine (pravnosnažna 01.01.2021. godine) tuženi je zbog nasilja nad majkom mal. tužilje oglašen krivim za izvršeno krivično delo nasilje u porodici iz člana 194. stav 1. KZ (učinjenog decembra 2015. godine u Rumi, između ostalog, zadavanjem oštećenoj više udaraca rukom – šamara, čupanjem za kosu, udarcem pesnicom u glavu) i krivično delo nasilje u porodici iz člana 194. stav 2. u vezi stava 1. KZ (učinjenog 20.01.2016. godine u Rumi, između ostalog, pretnjama da će je ubiti stavljanjem noža pod grlo i na drugi način) i osuđen na jedinstvenu kaznu zatvora u trajanju od jedne godine.

Prema izveštaju Centra za socijalni rad u Sremskoj Mitrovici, mal. tužilja i njena majka se od ranije nalaze u evidenciji ovog Centra, aktuelno nakon što je dostavljeno obaveštenje Gradskog centra za socijalni rad Šabac (sa kojim je ostvario saradnju) kojem se tuženi obratio sa zahtevom da se njegovim roditeljima omogući viđenje sa maloletnom tužiljom dok se on nalazi na izdržavanju zatvorske kazne. Mal. tužilja je predškolskog uzrasta. Njen psihofizički razvoj protiče uredno u skladu sa uzrastom. Od rođenja je usmerena isključivo na majku, tako da između njih postoji bliska emotivna veza. Majka na prihvatljiv način vrši svoju roditeljsku ulogu u odnosu na mal. tužilju. Tuženi je poslednji put video mal. tužilju početkom marta 2019. godine. Majka mal. tužilje je rođena 1980. godine i ima završen treći stepen stručne spreme. Zaposlena je u firmi „GG“ i ostvaruje mesečnu zaradu od 57.000,00 dinara. Ima još četvoro dece: sina rođenog 2001. godine i ćerku rođenu 2003. godine (iz braka sa DD koji žive sa njim), sina rođenog 2010. godine i sina rođenog 2011. godine (iz vanbračne zajednice sa sada pok. ĐĐ), koji žive sa njom. Ostvaruje pravo na dečiji dodatak za maloletnu decu od oko 9.000,00 dinara. Tokom 2019. godine zaključila je brak sa EE iz ..., od kada sa njima žive i njeno troje maloletne dece, u njegovoj porodičnoj kući (za stanovanje koriste spratni deo kuće koji zadovoljava potrebe porodice), dok u prizemlju žive roditelji njenog supruga Tuženi (rođen 1983. godine) je višestruki učinilac krivičnih dela i višestruki povratnik, od 2007. godine ima ukupno 12 osuda na različite kazne zatvora (bilo je i spajanja kazni), uz mere obaveznog lečenja od narkomanije, osude su bile svake godine po jedna osim kada je boravio u zatvoru (izveštaj iz kaznene evidencije MUP RS). Lečen je u periodu od maja 2016. godine do februara 2019. godine zbog heroinske zavisnosti, sa recidivom, pod dijagnozama F.11.3. mentalni poremećaj i poremećaj ponašanja zbog upotrebe opijata sa apstinencionim sindromom i F.51.insomnija, a 2017. godinie uspostavljena mu je metadonska terapija (izveštaj OB Šabac od 23.08.2021. godine). Više puta je bio u pritvoru (tačnije šest puta), disciplinski je kažnjavan dva puta u toku dosadašnjeg pritvora, koristi supstitucionu terapiju Trodona (izveštaj KPZ Sremska Mitrovica od 14.09.2021. godine). Prema mišljenju Centra za socijalni rad u Sremskoj Mitrovici, majka maloletne tužilje je funkcionalni roditelj i aktuelno na adekvatan način vodi brigu o detetu, ima dominantu ulogu u procesu brige, nege, čuvanja i vaspitavanja deteta od samog rođenja i realan uvid u njegove razvojne potrebe, koje zadovoljava u skladu sa svojim mogućnostima, dok u odnosu na tuženog ima elemenata da se u potpunosti liši roditeljskog prava nad mal. tužiljom.

Prema navodima majke mal. tužilje, tuženog treba lišiti roditeljskog prava jer je tokom trajanja njihove zajednice života fizički i psihički bio nasilan prema njoj, pa i tokom tokom trudnoće, bila je smeštena u sigurnu kuću u Šapcu, bio je zavisnik od psihoaktivnih supstanci – PAS, lečio se u Beogradu, više puta je dolazio u sukob sa zakonom, nije učestvovao u izdržavanju mal. tužilje, a nije pokazivao ni dovoljeno interesovanje za nju, vreme koje je bilo predviđeno za viđenje sa ocem dete uglavnom provodi sa njegovim roditeljima, ona ne brani da porodica tuženog viđa dete, ali da njegovi roditelji ne poštuju dogovor oko njenog vraćanja, te da su po povratku vidljive negativne promene u ponošanju deteta tako što bude besna, bezobrazna i histeriše na majku. Prema navodima tuženog, upoznat je sa postupkom lišenja roditeljskog prava, da mal. tužilja živi u ... sa majkom i očuhom, viđao je po modelu presude iz 2016. godine u trajanju od tri meseca, nakon čega se pomirio sa njenom majkom, živeli su sve do marta 2019. godine, odnosno do njegovog odlaska u pritvor i tada je zajednički učestvovao u izdržavanju deteta, nema pravo na telefonske kontakte u pritvoru, voli mal. tužilju i kupuje joj sve što treba, provodio je vreme i sa njom i sa svojim roditeljima, spreman je da se na sve pravne načine bori da dobije starateljstvo nad detetom, trenutno se nalazi na izdržavanju kazne zatvora u trajanju od šest godina u KPZ Sremska Mitrovica zbog krivičnog dela razbojništvo, tokom izdržavanja kazne zatvora nije učinio ni jedan disciplinski prekršaj, očekuje se da će uskoro dobiti neke pogodnosti i da će biti radno angažovan i sav novac od zarade želi da šalje mal. tužilji i želi da je viđa, a osim nje nema druge dece.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev za potpuno lišenje roditeljskog prava tuženog, nalazeći da za to nisu ispunjeni uslovi iz člana 81. Porodičnog zakona. Imali su u vidu da se radi o licu koje je bilo korisnik PAS i koje je na supstitucionoj terapiji metadonom, višestruki je počinilac krivičnih dela, sa disciplinskim postupcima tokom boravka u pritvoru, koje ima obrazac ponašanja u smislu kršenja zakona i koje kao takvo u narednom periodu vrlo verovatno neće biti u mogućnosti da održava kontakt sa mal. tužiljom, niti da učestvuje u njenom izdržavanju (kao što je to i sada slučaj), te da evidentno postoje elementi da se potpuno liši roditeljskog prava u ovom trenutku, u kom smislu se izjasnio i Centar za socijalni rad. Međutim, prema stavu nižestepenih sudova u konkretnom slučaju na strani tuženog nema elemenata zloupotrebe roditeljskog prava iz člana 81. stav 2. tačke 1-5. Porodičnog zakona (svesno i voljno ponašanje roditelja kojim istrajava u emocionalnom ili drugom vidu ataka na dete i njegovu dobrobit) ili grubog zanemarivanja dužnosti iz sadržine roditeljskog prava iz člana 81. stav 3. tačke 1-5. ovog zakona, pri čemu mišljenje Centra za socijalni rad nije obavezujuće za sud. Tuženi se starao o mal. tužilji dok nije otišao u pritvor, nije izbegavao da je izdržava i održava lične odnose sa njom, niti je na bilo koji drugi način zloupotrebio ili grubo zanemario dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, pa je mišljenja da ne postoje elementi da se tuženi u potpunosti liši roditeljskog prava, a nakon odlaska u pritvoru i na izdržavanje kazne zatvora (gde se i sada nalazi) od marta 2019. godine bio je sprečen da učestvuje u njenom izdržavanju i da održava lične odnose sa njom, pri čemu želi da viđa svoje dete.

Drugostepeni sud je izneo dodatnu argumentaciju da se, u smislu člana 266. stav 1. Porodičnog zakona, najbolji interes deteta ceni prema postojećim prilikama, uzimajući u obzir niz faktora koji su od mogućih uticaja na dalji razvoj ličnosti. U ovoj parnici, neupitno je raspravljena odlučna činjenica koja se u najkraćem svodi na to da tuženi kao otac nije svesno i voljno izbegavao lične odnose sa svojim jedinim detetom - maloletnom tužiljom, niti da doprinosi njenom izdržavanju, pošto je od marta 2019. godine lišen slobode, usled boravaka u pritvoru, aktuelno u zatvoru, pri čemu sve vreme verbalizuje želju da je viđa i da ispunjava obavezu plaćanja za njeno izdržavanje. U prilog navedenom, govori i činjenica da se obraćao organu starateljstva kako bi se omogućilo njegovim roditeljima dok je on lišen slobode da ostvare kontakt sa unukom. Stoga je po oceni drugostepenog suda, prvostepeni sud pravilno prepoznao postojanje zainteresovanosti tuženog kao oca za uspostavljanje kontakata i relacije sa maloletnom ćerkom kada se za to stvore uslovi, pa izricanje najteže porodično pravne sankcije u ovom slučaju ne bi bile u njenom najboljem interesu.

Polazeći od ovako utvrđenog stanja, nižestepeni sudovi su pravilnom primenom materijalnog prava iz odredaba članova 6. stav 1., 12. stav 1. i 81. stavovi 1.,2. i 3. u vezi člana 60. i 266. Porodičnog zakona odbili tužbeni zahteva za potpuno lišenje roditeljskog prava tuženog u odnosu na mal. tužilju.

Porodičnim zakonom, propisano je da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta (član 6. stav 1.); država ima obavezu da preduzima sve potrebne mere za zaštitu deteta od zanemarivanja, od fizičkog, seksualnog i emocionalnog zlostavljanja te od svake vrste eksploatacije (stav 2.). Dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi (član 61.stav 1.), koje pravo može da bude ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta (stav 2.). Sud može doneti odluku o ograničavanju prava deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi ako postoje razlozi da se taj roditelj potpuno ili delimično liši roditeljskog prava ili u slučaju nasilja u porodici (stav 3. istog člana). Roditeljsko pravo izvedeno je iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta (član 67.).

Prema članu 81. stav 1. Porodičnog zakona, roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava. Prema stavu 2. istog člana, roditelj zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava: 1.ako fizički, seksualno ili emocionalno zlostavlja dete; 2. ako izrabljuje dete sileći ga na preterani rad, ili na rad koji ugrožava moral, zdravlje ili obrazovanje deteta, odnosno na rad koji je zabranjen zakonom; 3. ako podstiče dete na vršenje krivičnih dela; 4. ako navikava dete na odavanje rđavim sklonostima; 5. ako na drugi način zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava. Prema stavu 3.istog člana, roditelj grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava: 1.ako je napustio dete; 2. ako se uopšte ne stara o detetu sa kojim živi; 3. ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi; 4. ako s namerom i neopravdano izbegava da stvori uslove za zajednički život sa detetom koje se nalazi u ustanovi socijalne zaštite za smeštaj korisnika;5. ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava.

Prema članu 266. stav 1. Porodičnog zakona, sud je dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta kad odlučuje u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vrrenje odnosno lišenje roditeljskog prava. Pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili u vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava, sud je dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima (član 270.).

Najbolji interes deteta je pravni standard koji se procenjuje na osnovu niza objektivnih i subjektivnih okolnosti, a u svakom slučaju elementi za procenu najboljeg interesa deteta obuhvataju, između ostalog, očuvanje porodične sredine i održavanje odnosa, ali i zdravlje, brigu, zaštitu i sigurnost deteta. Saglasno odredbama Porodičnog zakona i odgovarajućim normama međunarodnog prava, pre svega Konvencijom o pravima deteta, svako dete ima pravo na obezbeđenje najboljih mogućih uslova za pravilan rast i razvoj, pravo na obrazovanje u skladu sa sposobnostima, željama i sklonostima, pravo na odmor i slobodno vreme, kao i na igru i rekreaciju koja odgovara njegovom uzrastu, i ova prava deteta su u korelaciji sa obavezama roditelja da mu, u skladu sa svojim mogućnostima, obezbede uslove za ostvarivanje tih prava.

Kod iznetog, i po oceni Vrhovnog suda, u ovom trenutku ne bi bilo u najboljem interesu mal. tužilje da se njen otac potpuno liši roditeljskog prava u odnosu na nju imajući u vidu njen uzrast, održavanje kontakata s očevom porodicom i da otac kome je ona jedino dete iskazuje prema njoj emocionalni odnos, želju da sa njom održava lične odnose i da ubuduće dopriosi njenom izdržavanju, u čemu je sprečen od marta 2019. godine od kada se nalazio u pritvoru, odnosno izdržavanju kazne zatvora.

Suprotno navodima revizije, Vrhovni sud nalazi da su nižestepeni sudovi odluku o odbijanju tužbenog zahteva za potpuno lišenje roditeljskog prava tuženog u odnosu na mal. tužilju doneli rukovodeći se pre svega njenim najboljim interesom koji se ogleda u tome da ima i neguje lični odnos sa ocem i njegovim roditeljima. Iako način života kojim je tuženi do sada živeo nije pozitivan primer koji roditelj treba da pruži detetu, treba uvažiti trud koji tuženi ulaže (leči se od bolesti zavisnosti od upotrebe psihoaktivnih supstanci) da u budućem periodu (po izlasku sa izdržavanja kazne zatvora) bude u mogućnosti da održava lične odnosa sa detetom, kao i da dete aktuelno održava lične odnose sa njegovim roditeljima, radi čega se obratio Centru za socijalni rad, a svestan je svoje obaveze da doprinosi izdržavanju deteta i voljan je da u budućnosti to čini.

Iz navedenih razloha Vrhovni sud je primenom člana 414. ZPP odlučio kao u izreci ove presude.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac,s.r.

Za tačnost otpravka

zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković