.jpg "Sudska praksa")
Republika Srbija
VRHOVNI KASACIONI SUD
Rev 3569/2021
06.10.2021. godina
Beograd
U IME NARODA
Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija Zvezdane Lutovac, predsednika veća, Dragane Marinković i Gordane Komnenić, članova veća, u parnici tužioca – protivtuženog AA iz ..., čiji je punomoćnik Irena Đorđević, advokat iz ..., protiv tužene – protivtužilje BB iz ..., čiji je punomoćnik Snežana Stanković Conić, advokat iz ..., radi vršenja roditeljskog prava, uređenja ličnih odnosa i izdržavanja, po tužbi i protivtužbi, odlučujući o reviziji tužene – protivtužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž2 465/20 od 16.03.2021. godine, u sednici održanoj 06.10.2021. godine, doneo je
P R E S U D U
ODBIJA SE kao neosnovana, revizija tužene - protivtužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž2 465/20 od 16.03.2021. godine.
O b r a z l o ž e nj e
Presudom Osnovnog suda u Nišu P2 1000/16 od 22.09.2020. godine, stavom prvim izreke odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se maloletna deca VV i GG povere njemu, kao ocu, na samostalno vršenje roditeljskog prava, da se kontakti dece sa majkom održavaju bez ograničenja, kao i da se obaveže tužena da doprinosi izdržavanju maloletne dece iznosom od po 15% od zarade koju ostvaruje do 05-og u mesecu za tekući mesec, počev od dana presuđenja pa ubuduće dok za to postoje zakonski razlozi. Stavom drugim izreke usvojen je protivtužbeni zahtev tužene, pa su deca stranaka maloletni VV i GG, rođeni ...2012. godine, povereni na samostalno vršenje roditeljskog prava majci. Stavom trećim izreke odlučeno je da će se lični odnosi maloletne dece sa ocem odvijati prva tri meseca od pravnosnažnosti presude tako što će deca boraviti sa ocem svake druge srede od 16 do 19 časova i svake subote od 10 do 16 časova, po proteku ova tri meseca, deca će naredna tri meseca boraviti sa ocem svake srede od 16 do 19 časova i svakog drugog vikenda počev od subote od 10,00 časova do nedelje do 10,00 časova, a nakon ovog perioda svakog drugog vikenda počev od subote od 10,00 časova do nedelje do 19,00 časova, jedan dan u radnoj nedelji – sredom od 16,00 do 19,00 časova, drugi dan rođendana dece, prvih 15 dana u julu i prvih 15 dana u avgustu (s tim što će drugih 15 dana u julu i drugih 15 dana u avgustu provoditi u kontinuitetu sa majkom), prvu polovinu zimskog raspusta (drugu polovinu zimskog raspusta provodiće u kontinuitetu sa majkom), za vreme verskih i državnih praznika koji se proslavljaju u Republici Srbiji neradno deca će naizmenično provoditi kod roditelja, na dan krsne slave roditelja naizmenično, kao i drugim danima po želji i potrebama dece, sve sa preuzimanjem i vraćanjem dece ispred zgrade u kojoj deca žive sa majkom. Stavom četvrtim izreke obavezan je tužilac – protivtuženi da na ime doprinosa u izdržavanju maloletne dece mesečno plaća za svako dete po 15% od zarade koju ostvaruje, umanjenu za poreze i doprinose za obavezno socijalno osiguranje, uplatom na račun zakonske zastupnice – majke, počev od 18.06.2014. godine pa ubuduće dok za to postoje zakonski uslovi, do 15-og u mesecu za tekući mesec, s tim što se tužilac obavezuje da dospele a neisplaćene iznose izdržavanja plati odjednom, dok je odbijen tužbeni zahtev tužene za veći iznos od dosuđenog do traženog iznosa od 25% od zarade, po odbitku poreza i doprinosa. Stavom petim izreke odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.
Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž2 465/20 od 16.03.2021. godine, odbijene su žalbe tužioca i tužene i prvostepena presuda je potvrđena.
Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužena – protivtužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešne primene materijalnog prava i pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.
Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, broj 72/11, 55/14, 87/18 i 18/20), pa je našao da revizija nije osnovana.
U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Suprotno navodima revizije, drugostepeni sud nije učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP, kao revizijski razlog iz člana 407. stav 1. tačka 3. istog zakona, jer je u postupku odlučivanja o žalbi tužene izjavljenoj na prvostepenu presudu, pravilno primenio odredbe člana 386. stav 1. i 396. stav 1. Zakona o parničnom postupku, ispitujući prvostepenu presudu u onom delu u kome se pobija žalbom i ocenjujući u obrazloženju presude bitne žalbene navode, pa se u tom delu revizijom po oceni Vrhovnog kasacionog suda ne dovodi u sumnju zakonitost i pravilnost pobijane presude. Zbog eventualno učinjenih bitnih povreda odredaba parničnog postupka iz člana 261. i 262. ZPP u postupku pred prvostepenim sudom, revizija se ne može izjaviti u smislu odredbe člana 407. stav 1. tačka 3. ZPP. Revizijsko ukazivanje na bitnu povredu parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP nije relevantno, zato što ta povreda ne predstavlja dozvoljen revizijski razlog u smislu člana 407. ZPP.
Prema utvrđenom činjeničnom stanju, stranke su bile u braku u toku kog su dobili decu, mal. VV i GG, koji su rođeni ...2012. godine. Presudom Osnovnog suda u Nišu P 685/2014 od 22.04.2016. godine razveden je brak stranaka, nakon čega o mal. deci brine majka, ovde tužena. Maloletna deca su blizanci, pohađaju osnovnu školu i (u vreme donošenja drugostepene presude) učenici su drugog razreda, njihove mesečne potrebe utvrđene su u iznosu od po 25.000,00 dinara i obuhvataju potrebe dece i to: za ishranom, garderobom, sredstvima za higijenu, školskim udžbenicima i priborom, da pohađaju produženi boravak koji za oba deteta iznosi oko 10.000,00 dinara, da pohađaju časove gimnastike, odnosno košarke, kao i druge periodične potrebe dece. Tužena sa mal. decom živi u stanu, koji je vlasništvo majke tužioca, nema upisanih nepokretnosti na svoje ime, nema obavezu izdržavanja drugih lica, zaposlena je u ... u ... i ostvaruje zaradu od 80.502,96 dinara. Tužilac živi sam u stanu koji je vlasništvo njegove majke, ne plaća kiriju, a za troškove struje, vode, telefona, interneta i drugih stambeno-komunalnih usluga mesečno plaća oko 20.000,00 dinara, te da pored toga plaća i troškove grejanja i zajedničke troškove za stan u kome živi tužena sa mal. decom. Nema upisanih nepokretnosti na svoje ime, nema obavezu izdržavanja drugih lica, zaposlen je u ... u ... i ostvaruje zaradu od 96.871,85 dinara.
Prema nalazu i mišljenju Centra za socijalni rad u Nišu od 11.09.2014. godine, u najboljem interesu mal. dece stranaka je da se povere majci na vršenje roditeljskog prava, s obzirom na njihov uzrast, razvojne i psihološke potrebe, kao i činjenicu da se majka sve vreme neposredno stara o deci i predložen je model viđanja mal. dece sa ocem. U izveštaju istog Centra za socijalni rad od 08.01.2016. godine, organ starateljstva dao je mišljenje da mal. decu treba poveriti ocu na vršenje roditeljskog prava, da je otac saglasan da se obavi veštačenje, nakon čega je određeno veštačenje putem veštaka medicinske struke, prim. dr Dušice Ranđelović, specijaliste psihijatra, koja je u nalazu i mišljenju od 17.05.2017. godine (datom na osnovu anamnestičkih podataka psihijatrijskog intervjua, eksploracije ličnosti parničnih stranaka i mnogobrojne i opsežne medicinske i sudske dokumentacije, kao i kroz anamnezu hetereopodataka, opservaciju maloletnih dečaka, kliničkog nalaza, te mnogobrojne medicinske i dopunske dijagnostičke metode, bliže navedeno u prvostepenoj presudi) navela da su oba roditelja sposobna za ostvarivanje i obavljanje roditeljskog prava i predložen je model viđanja mal. dece sa roditeljem koji ne vrši roditeljsko pravo. Prema nalazu i mišljenju Centra za socijalni rad u Nišu od 24.09.2018. godine oba roditelja poseduju potrebnu roditeljsku podobnost za vršenje roditeljskog prava, da su oboje motivisani da samostalno vrše roditeljsko pravo i predložen je model viđanja mal. dece sa roditeljem koji ne vrši roditeljsko pravo, a pri ovako datom mišljenju organ starateljstva je ostao i u izveštaju od 21.06.2019. godine, dok je u izveštaju od 28.08.2020. godine predložio model viđanja.
Tokom ovog postupka određivane su privremene mere kojima je bilo uređeno održavanje ličnih odnosa mal.dece sa tužiocem po modelu koji je predložio organ starateljstva.
Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo kada su tuženoj – protivtužilji dodelili samostalno vršenje roditeljskog prava nad zajedničkom maloletnom decom parničnih stranaka i uredili način održavanja ličnih odnosa maloletne dece i tužioca, a tužioca obavezali na izdržavanje. Nižestepeni sudovi su imali u vidu nalaz veštaka medicinske struke, prim. dr Dušice Ranđelović i izveštaje Centra za socijalni rad u Nišu i odluke su doneli rukovodeći se najboljim interesom maloletne dece.
Nisu osnovani revizijski navodi kojima se pobija odluka o načinu održavanja ličnih odnosa maloletne dece i tužioca.
Odredbom člana 3. stav 1. Konvencije o pravima deteta, propisano je da u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja su interesi deteta, bez obzira na to da li ga sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. Članom 8. stav 1. Konvencije propisano je da se države članice obavezuju da poštuju pravo deteta na očuvanje svog identiteta, uključujući državljanstvo, ime i porodične veze, kako je to priznato zakonom, bez nezakonitog mešanja, a članom 9. stav 3. propisano je pravo deteta odvojenog od jednog ili oba roditelja da redovno održava lične odnose i neposredne kontakte sa oba roditelja, osim ako je to u suprotnosti sa najboljim interesom deteta.
Porodičnim zakonom je propisano da dete ima pravo da održava lične odnose i sa roditeljem sa kojim ne živi (član 61. stav 1), kao i da u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje, odnosno lišenje roditeljskog prava, sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta (član 266. stav 1).
Saglasno navedenom, najbolji interes deteta je pravni standard koji se ceni prema okolnostima svakog konkretnog slučaja, a elementi za procenu su, između ostalog, uzrast i pol deteta, želje i osećanja deteta s obzirom na uzrast i zrelost, potrebe deteta i to: vaspitne, zatim potrebe stanovanja, ishrane, odevanja, zdravstvene brige i drugo, kao i sposobnost roditelja da zadovolji utvrđene potrebe.
Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, nižestepeni sudovi su pravilno cenili elemente za procenu najboljeg interesa deteta. U konkretnom slučaju, po mišljenju veštaka psihijatra dr Dušice Ranđelović od 17.05.2017. godine i mišljenja organa starateljstva Centra za socijalni rad (od 24.09.2018. godine, 21.06.2019. godine i 28.08.2020. godine) oba roditelja poseduju potrebnu roditeljsku podobnost za vršenje roditeljskog prava, da su oboje motivisani da samostalno vrše roditeljsko pravo, ali da je u najboljem interesu mal. dece da nastave životnu organizaciju u domaćinstvu majke, ovde tužene.
Neosnovani su revizijski navodi tužene kojima se osporava pravilnost drugostepene odluke o načinu održavanja ličnih odnosa tužioca sa maloletnom decom, s obzirom na činjenicu da su od veštačenja dr Dušice Ranđelović, maloletna deca pošla u školu, stariji su za tri godine, te su u tom pravcu njihove razvojne potrebe kao i zdravstveni problemi dobili drugačiju spoljašnju manifestaciju. Naime, pobijanom odlukom je pravilnom primenom članova 6, 61. i 266. stav 1. Porodičnog zakona uređen način održavanja kontakata tužioca sa mal. VV i GG, koji model omogućava održavanje i dalje razvijanje adekvatnih ličnih odnosa između maloletne dece i oca, posebno imajući u vidu uzrast, pol, zdravstveno stanje, emocionalne i razvojne potrebe dece. U konkretnom slučaju, a vodeći računa upravo o dobrobiti mal. dece stranaka i njihovom najboljem interesu određen je širok model održavanja ličnih odnosa dece sa ocem, kao roditeljem kome nisu poverena, a s obzirom na njihov kalendarski uzrast i obaveze koje imaju u školi, ali i potreban period prilagođavanja (6 meseci) zbog svih relevantnih okolnosti konkretnog slučaja, s obzirom na činjenicu da je nesumnjivo potreban period prilagođavanja, radi uspostavljanja stabilnog odnosa mal. dece sa ocem. Najbolji interes deteta je uvek prioritetan kada se odlučuje o zaštiti prava i interesa deteta i ceni se prema okolnostima svakog konkretnog slučaja, što su nižestepeni sudovi pravilno učinili, nakon pribavljanja nalaza Centra za socijalni rad (od 24.09.2018. godine, 21.06.2019. godine i 28.08.2020. godine) primenom člana 270. Porodičnog zakona i njihove pravilne ocene. Stoga su neosnovani navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava.
Suprotno navodima revizije, po oceni Vrhovnog kasacionog suda način na koji je uređen način održavanja ličnih odnosa između tužioca i maloletne dece je u najboljem interesu maloletne dece, budući da će usvojeni model omogućiti razvijanje bliskog i emotivnog odnosa oca i sinova, nesumnjivo potrebnog za pravilan psihofizički razvoj dece i u isto vreme obezbediti tužiocu (kao roditelju koji ne vrši roditeljsko pravo i koji je podoban za vršenje roditeljskog prava) da učestvuje u čuvanju, podizanju i vaspitanju mal. dece i da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život dece. Otac je u obavezi da isplanira i da kvalitetno provodi vreme sa svojom decom, sve u cilju eleminisanja negativnih posledica narušenih roditeljskih odnosa. Takođe, majka ima obavezu da pripremi decu za kontakte sa ocem u smislu podsticanja dece da se sa ocem vide i provode vreme.
Sudovi su pravilno primenili materijalno pravo kada su obavezali tužioca da doprinosi izdržavanju maloletne dece, u visini dosuđenog iznosa, na osnovu člana 154. stav 1. u vezi člana 160. do 162. Porodičnog zakona. Prilikom određivanja visine izdržavanja cenjene su potrebe maloletne dece i mogućnosti svakog od roditelja, pri čemu je sud vodio računa o minimalnoj sumi izdržavanja. Utvrđenim doprinosom za izdržavanje, uz doprinos majke, koja svakodnevno vodi brigu i stara se o deci, potrebe dece će na adekvatan način biti zadovoljene.
Iz navedenih razloga, primenom člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.
Predsednik veća – sudija
Zvezdana Lutovac,s.r.
Za tačnost otpravka
Upravitelj pisarnice
Marina Antonić
