U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Marine Milanović, predsednika veća, Jelice Bojanić Kerkez i Vesne Stanković, članova veća, u pravnoj stvari tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Nikola Tadić, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstvo pravde, čiji je zastupnik Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Subotici, radi rehabilitacionog obeštećenja, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 724/19 od 03.10.2019. godine, u sednici održanoj 08.12.2022 godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužioca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 724/19 od 03.10.2019. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Somboru P 75/18 od 24.12.2018. godine, stavom prvim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da mu tužena na ime rehabilitacionog obeštećenja-materijalne i nematerijalne štete isplati ukupan iznos od 88.153.113,26 dinara i to po osnovu: obavljenog, a neplaćenog rada u radno vreme iznos od 10.128.000,00 dinara, obavljenog, a neplaćenog prekovremenog rada iznos od 15.369.000,00 dinara, razlike u visini plate pre i posle štetnog događaja iznos od 28.416.000,00 dinara, gubitka penzije iznos od 3.630.289,12 dinara, razlike u penzijama iznos od 10.609.824,24 dinara, novčane naknade za psihički bol zbog protivpravnog lišenja slobode iznos od 10.000.000,00 dinara i novčane naknade za pretrpljeni strah iznos od 10.000.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od presuđenja do isplate, kao i zahtev za naknadu troškova parničnog postupka. Stavom drugim izreke, tužilac je oslobođen obaveze plaćanja sudskih taksi.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 724/19 od 03.10.2019. godine, odbijena je žalba tužioca i prvostepena presuda potvrđena u stavu prvom izreke.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP, ("Sl. glasnik RS", br.72/11...18/20), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374.stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a revizijom se ne ukazuje na druge povrede postupka zbog kojih se ona može izjaviti, primenom člana 407. stav 1. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, otac tužioca, BB, rođen ...1930. godine u mestu ..., bio je lišen slobode 06.05.1950. godine bez sudske ili administrativne odluke (postupka), kažnjen na dve godine društveno-korisnog rada (zatvora). Tokom izdržavanja kazne ista mu je povećana za još 18 meseci i sa Golok otoka pušten je 25.11.1953. godine. U vreme lišenja slobode imao je 20 godina i nije bio oženjen. Nakon što je izašao iz zatvora, oženio se suprugom VV i iz tog braka dobio je sina, ovde tužioca, dana ...1963. godine. Rešenjem Višeg suda u Novom Sadu Reh 66/11 od 05.10.2012. godine, usvojen je zahtev za rehabilitaciju BB i utvrđeno da je isti bio žrtva progona i nasilja iz političkih i ideoloških razloga. Cela porodica tužioca imala je velike probleme zbog činjenice da je otac boravio u logoru na Golom otoku i imali su utisak da ih stalno prate državne službe.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pobijanom odlukom je, pravilnom primenom materijalnog prava iz člana 21. stav 2. i člana 26. stav 3. u vezi člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji („Sl. glasnik RS“ br. 92/11), tužbeni zahtev odbijen kao neosnovan.

Naime, odredbom člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji, propisano je da zahtev za rehabilitaciju mogu podneti deca lica iz člana 1. stav 1. ovog Zakona (a to su lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga, lišena života, slobode ili drugih prava do dana stupanja na snagu ovog zakona) koja su, za vreme trajanja povrede prava i slobode roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, odnosno koja su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja. Primenom člana 21. stav 1. istog Zakona, lica iz člana 7. tačka 5. imaju pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje, u skladu sa odredbom člana 26. stav 3. ovog zakona, a prema stavu 2. istog člana, ovo pravo imaju i bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća, sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica, u skladu sa odredbom člana 26. stav 4. ovog zakona. Odredbom člana 26. stav 3. i 4. Zakona, propisano je da lice iz člana 7. tačka 5. ovog Zakona ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi (stav 3.), a da lica iz člana 21. stav 2. ovog zakona imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života, takođe u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi (stav 4.).

Imajući ovo u vidu, Vrhovni kasacioni sud nalazi da drugostepeni sud osnovano zaključuje da pravilna primena citiranih zakonskih odredaba podrazumeva da deca rehabilitovanih lica (odnosno lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga, lišena života, slobode ili drugih prava), imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode svojih roditelja, ali samo ako je ispunjen i uslov iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji, odnosno da su za vreme trajanja povrede prava i slobode svojih roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, ili da su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja. To dalje znači da pravo na ovaj vid naknade nematerijalne štete imaju samo deca rehabilitovanih lica koja su rođena pre ili u toku lišenja slobode svojih roditelja.

Kako je BB bio lišen slobode u periodu od 06.05.1950. godine do 25.11.1953. godine, a tužilac je rođen ...1963. godine, dakle posle očevog puštanja na slobodu, to nije ispunjen i drugi uslov iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji, odnosno da je tužilac odrastao bez roditeljskog staranja od strane svog oca za vreme trajanja njegovog lišenja slobode, što tužbeni zahtev u ovom delu čini neosnovanim.

Pravo na naknadu štete za pretpljeni strah, Zakonom o rehabilitaciji nije predviđen kao vid nematerijalne štete ni za rehabilitovana lica, pa samim ni za ostala lica obuhvaćena članom 7. ovog Zakona, pa je pravilno zahtev tužioca odbijen i u ovom delu.

Pobijanom odlukom odbijen je i tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se tužena obaveže da mu naknadi materijalnu štetu (bliže određenu izrekom prvostepene odluke), uz pravilnu primenu člana 21. stav 3. i člana 26. stav 1. do 3. Zakona o rehabilitaciji, s obzirom da pravo na vraćanje konfiskovane ili oduzete imovine, pravo na obeštećenje za tu imovinu, kao i pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda, imaju samo rehabilitovana lica. Pravo na obeštećenje za konfiskovanu imovinu mogu ostvariti i naslednici rehabilitovanog lica, ali samo u slučaju da su rehabilitovana lica za života ostvarila pravo na vraćanje te imovine.

Tužilac jeste zakonski naslednik sada pokojnog BB, ali u ovom postupku ne može osnovano potraživati naknadu tražene materijalne štete ni po osnovu nasleđa iza svog oca, jer prema Zakonu o nasleđivanju, zaostavštinu predstavljaju samo prava podobna za nasleđivanje koja su ostaviocu pripadala u trenutku smrti. Prava podobna za nasleđivanje su samo ona prava koja je ostavilac ostvario, odnosno koja su mu priznata do momenta smrti, što ne podrazumeva i pravo na potraživanje određenog prava umesto njega (ostavioca), osim u slučaju kada je to posebnim zakonom izričito predviđeno, kao što je to u konkretnom slučaju pravo na podnošenje zahteva za rehabilitaciju.

Imajući ovo u vidu, kao i da BB za života nije priznato pravo na naknadu bilo kog vida materijalne štete, koju je trpeo zbog utvrđene povrede prava i ograničenja slobode, to je i zahtev tužioca za naknadu tražene materijalne štete neosnovan, kako to pravilno zaključuju i nižestepeni sudovi.

Na osnovu iznetog, primenom člana 414 stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija
Marina Milanović, s.r.

Za tačnost otpravka
Upravitelj pisarnice
Marina Antonić