Dopunskom presudom Osnovnog suda u Aleksincu P2 215/16 od 12.03.2019. godine odbijen je predlog tužioca za izdavanje privremene mere radi privremenog uređenja ličnih odnosa tužioca sa maloletnim VV i maloletnom GG, na taj način što bi se prvih mesec dana taj kontakt odvijao u kontrolisanim uslovima, u Centru za socijalni rad ..., svakog drugog petka u mesecu u trajanju od po dva sata a nakon tog perioda kontakt bi se odvijao svakog drugog vikenda u porodičnoj kući tužioca u mestu ... .

Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž2 200/2019 od 14.05.2019. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužioca i potvrđena presuda Osnovnog suda u Aleksincu P2 215/16 od 31.01.2019. godine u drugom, usvajajućem delu stava trećeg, petom i šestom stavu izreke, kao i dopunska presuda istog suda od 12.03.2019. godine. Stavom drugim izreke, preinačena je presuda Osnovnog suda u Aleksincu P2 215/16 od 31.01.2019. godine u četvrtom stavu izreke tako što je odbijen protivtužbeni zahtev tužene za uređenje ličnih odnosa između tužioca i maloletne dece.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Tužena je podnela odgovor na reviziju sa zahtevom da se tužilac obaveže da joj nadoknadi troškove postupka po tom vanrednom pravnom leku.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, tužiočeva revizija nije dozvoljena protiv drugostepene presude, u delu kojim je odbijena njegova žalba izjavljena protiv dopunske presude prvostepenog suda.

Odredbom člana 124. Zakona o parničnom postupku (ZPP) propisano je: da sud donosi odluke u obliku presude ili rešenja (stav 1); da o tužbenom zahtevu sud odlučuje presudom, a u postupku zbog smetanja državine rešenjem (stav 2); da kad ne odlučuje presudom, sud odlučuje rešenjem (stav 3). Prema članu 342. stav 1. navedenog zakona, presudom se odlučuje o zahtevu koji se odnosi na glavnu stvar i sporedna traženja, a dopunskom presudom se odlučuje kada je sud propustio da odluči o svim zahtevima o kojima je morao da odluči presudom ili propustio da odluči o delu zahteva (član 356. stav 1. i član 357. stav 1. ZPP).

Dopunskom presudom prvostepeni sud je odbio predlog tužioca da se privremenom merom uredi način održavanja ličnih odnosa sa maloletnom decom. Odluka o takvom tužiočevom predlogu, bez obzira što je doneta u obliku dopunske presude, predstavlja rešenje jer se njome ne odlučuje o tužbenom zahtevu. Zbog toga i odluka o tužiočevoj žalbi protiv dopunske presude, sadržana u prvom stavu izreke drugostepene presude, ima pravnu prirodu rešenja.

Odredbom člana 420. stav 1. ZPP propisano je da stranke mogu da izjave reviziju i protiv rešenja drugostepenog suda kojim je postupak pravnosnažno okončan. Rešenjem o predlogu tužioca za određivanje privremene mere postupak u ovom sporu se pravnosnažno ne okončava, zbog čega tužiočeva revizija u tom delu nije dozvoljena.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 410. stav 2. tačka 5. i člana 413. u vezi sa članom 420. stav 1. i 6. ZPP, odlučeno je kao u prvom stavu izreke.

Odlučujući o reviziji izjavljenoj protiv odluke o glavnoj stvari - vršenju roditeljskog prava, izdržavanju dece i održavanju ličnih odnosa dece i tuženog, na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tuženog delimično osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti. Izjavljenom revizijom se posebno ne ukazuje na druge bitne povrede odredaba parničnog postupka koje su članom 407. stav 1. tačka 2. ZPP predviđene kao razlog za ovaj vanredni pravni lek. Navodima revizije da obrazloženje drugostepene presude ne sadrži izjašnjenje o žalbenim navodima, neosnovano se ukazuje na bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP učinjenu u drugostepenom postupku. Drugostepeni sud nema obavezu da oceni sve žalbene navode već samo one koji su bitni (član 396. stav 1. ZPP), a u ovom slučaju je to i učinjeno.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, stranke su roditelji dvoje maloletne dece rođene u njihovom braku – sina VV, rođen ... godine i ćerke GG, rođene ... godine. Tužilac od 2007. godine radi u ... gde ima boravište, dok je tužena sa decom do polovine 2016. godine živela u Srbiji. Od tada stranke sa decom žive u Sloveniji. Njihova bračna zajednica prekinuta je tokom septembra 2016. godine zbog učestalih sukoba i svađa. Pravnosnažnom odlukom Osnovnog suda u Celju od 29.09.2016. godine tužiocu je izrečena mera zaštite od nasilja u porodici - zabrana prilaska i komunikacije sa tuženom i zajedničkom decom, koja je trajala do 22.05.2017. godine. Protiv tužioca je u Sloveniji vođen i krivični postupak zbog krivičnog dela nasilja u porodici, koji je obustavljen zbog odustanka javnog tužioca od krivičnog gonjenja. Tužena je, nakon izvršenog nasilja, izvesno vreme sa decom boravila u Materinskom domu u mestu ... . Deca stranaka u ... pohađaju školu, dobro su se adaptirali na sadašnje životno okruženje i školu koju pohađaju, a imaju i prijatelje među vršnjacima. O ocu - tuženom nisu želeli da pričaju pred organom starateljstva u ..., odbijajući svaki kontakt i mogućnost susreta sa njim. Obe stranke imaju sposobnost za vršenje roditeljskog prava. Tužilac je zaposlen kao ... u međunarodnom transportu i njegova prosečna mesečna zarada iznosi 560 evra. Tužena je određeno vreme radila kao ... i ostvarivala mesečnu zaradu u iznosu od 810 evra. Deca stranaka su u ... ostvarila pravo na dečiji dodatak u iznosu od 200 evra, a za zadovoljenje njihovih potreba mesečno je neophodno 250 evra. Lični odnosi tuženog i dece su duže vreme bili prekinuti, zbog čega su organi starateljstva u Sloveniji i Srbiji predložili da se ponovno uspostavljanje odnosa vrši postepeno, u prvo vreme u prostorijama organa starateljstva.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su pravilnom primenom materijalnog prava odlučili o vršenju roditeljskog prava i izdržavanju maloletne dece.

Odluka o tuženoj kao roditelju koji će samostalno vršiti roditeljsko pravo doneta je na osnovu člana 77. stav 3. Porodičnog zakona, nakon mišljenja organa starateljstva u Srbiji i Sloveniji pribavljenih u skladu sa članom 270. navedenog zakona, i uz vođenje računa o najboljem interesu maloletne dece u smislu člana 6. i člana 266. tog zakona, u situaciji kada obe stranke imaju sposobnost za vršenje roditeljskog prava, nižestepeni sudovi su pravilno zaključili da okolnosti slučaja, naročito činjenica da deca od prestanka bračne zajednice stranaka žive sa tuženom i da su njihovi odnosi sa tužiocem narušeni nakon izvršenog nasilja u porodici, u meri da deca odbijaju svaki kontakt i mogućnost susreta sa njim, opravdavaju odluku o tuženoj kao roditelju koji će samostalno vršiti roditeljsko pravo. Prilikom ocena najboljeg interesa dece pribavljeno je i njihovo mišljenje (član 65. Porodičnog zakona), jer je reč o deci koja su navršila ... godinu života - maloletni VV je navršio ... godinu života i sposoban je za rasuđivanje, tako da može i odlučiti sa kojim roditeljem će živeti (član 60. stav 4. Porodičnog zakona). Ceneći izraženo mišljenje dece da im je sa majkom - tužiljom lepo, da žive u miru i da više nema svađa između roditelja, ali i da su deca dobro uključena u sadašnje životno okruženje, adaptirane na školu i da imaju prijatelje među vršnjacima, sudovi su u ovom sporu pravilno procenili da izraženo mišljenje dece nije u suprotnosti sa njihvim najboljim interesom.

Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, nisu osnovani navodi tužiočeve revizije da je o vršenju roditeljskog prava odlučeno pogrešnom primenom materijalnog prava i da zbog toga postoje nedostaci u utvrđenom činjeničnom stanju.

Roditeljska sposobnost tužioca utvrđena je na osnovu stručnog mišljenja domaćeg i stranog organa starateljstva. Prema tim mišljenjima tužilac je podoban za vršenje roditeljskog prava jer iskazuje jaku vezanost za decu i motivisanost za vršenje roditeljskog prava - preduzima sve legalne postupke kako bi uspostavio prekinute odnose sa decom. Činjenica da tužilac ima dobre materijalne i stambene uslove, posmatrana u vezi sa drugim okolnostima slučaja - vezanošću dece za tuženu, njihovu prilagođenost sadašnjim uslovima života i narušenost odnosa sa tužiocem do odbijanja dece da sa njim imaju kontakt, nema značaja za drugačiju odluku u ovom sporu. Iz izveštaja stranog organa starateljstva ne proizilazi da je mišljenje dece o roditelju sa kojim će živeti dato pod uticajem tužene, zbog čega nisu prihvatljivi navodi tužioca o instrumentalizaciji dece i da je zato, pre donošenja odluke o vršenju roditeljskog prava, bilo nužno da sa decom razgovor obavi i stručno lice domaćeg organa starateljstva, odnosno Instituta za mentalno zdravlje, a što je onemogućeno odbijanjem tužene da sa decom dođe u Srbiju.

Tačni su revizijski navodi da je tužena, zbog uvreda i pretnji koje je 13.09.2006. godine putem interneta uputila tužiocu, pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Aleksincu K 264/2017 od 18.01.2018. godine oglašena krivom za izvršeno krivično delo nasilje u porodici i izrečena joj uslovna osuda. Tužena ne ispoljava nasilje u odnosu na decu, a ispoljeno nasilje prema tužiocu ne diskvalifikuje je kao roditelja podobnog za vršenje roditeljskog prava, kao što ni tužiočeva roditeljska podobnost nije dovedena u pitanje zbog pravnosnažne odluke o izrečenoj meri zaštite od nasilja u porodici - zabrane prilaska i kontaktiranja sa tuženom i zajedničkom decom u određenom vremenskom trajanju.

O izdržavanju maloletne dece odlučeno je pravilnom primenom člana 154. stav 1. i članova 160-162 Porodičnog zakona. Tužilac ima zakonsku obavezu izdržavanja maloletne dece, a određeni iznos izdržavanja je adekvatan njegovim mogućnostima i potrebama dece koja ostvaruju primanja i po osnovu priznatog prava na dečiji dodatak. Izdržavanje dosuđeno u stranoj valuti nije u suprotnosti sa prinudnim propisima jer će se pravnosnažna presuda u tom delu izvršavati u stranoj državi, a u toj valuti tužiocu se isplaćuje i zarada. Revizija tužioca ne sadrži posebne navode kojima se osporava pravilnost donete odluke o njegovoj obavezi izdržavanja maloletne dece.

Shodno izloženom, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu u delu kojim je uređen način održavanja ličnih odnosa maloletne dece i tužioca, sa obrazloženjem da se u konkretnom slučaju ne može primeniti član 61. Porodičnog zakona. Po shvatanju tog suda, obe stranke i deca imaju boravište u Sloveniji i zato nema uslova da se lični odnosi dece i tužioca urede odlukom domaćeg suda, već odluku o tome može doneti sud države u kojoj se nalazi njihovo boravište i pred kojim je tužena pokrenula postupak za razvod braka koji je prekinut do pravnosnažnog okončanja ovog postupka.

Preinačenje prvostepene presude, u delu kojim je odlučeno o održavanju ličnih odnosa dece i tužioca, izvršeno je zbog pogrešne primene materijalnog prava - člana 61. Porodičnog zakona. Međutim, iz obrazloženja drugostepene presude proizilazi da ne postoji nadležnost domaćeg suda da o tome odlučuje, što bi značilo da je prvostepeni sud učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP koja bi, u smislu člana 391. stav 2. tog zakona, imala za posledicu ukidanje prvostepene presude i odbacivanje tužbe u tom delu.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, ovakva odluka drugostepenog suda nije pravilna jer je odredbom člana 226. stav 1. Porodičnog zakona propisano da je sud dužan da presudom u bračnom sporu odluči o vršenju roditeljskog prava, dakle i o održavanju ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim ono ne živi. Okolnost da stranke i deca imaju boravište u stranoj državi ne predstavlja smetnju da domaći sud, koji je odlučio o tužbi za razvod braka, donese i odluku o načinu održavanja ličnih odnosa dece stranaka i tužioca. Tako doneta odluka će u državi boravišta stranka i njihove dece biti izvršavana kao strana sudska odluka, nakon sprovedenog postupka njenog priznanja u skladu sa propisima te države.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP odlučeno je kao u trećem stavu izreke - ukinuta presuda drugostepenog suda u delu kojim je odlučeno o žalbi tužioca izjavljenoj protiv prvostepene presude - u pogledu odluke o održavanju ličnih odnosa, i u tom delu predmet vraćen tom sudu na ponovni postupak odlučivanja o žalbi tužioca.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će oceniti žalbene navode tužioca, naročito navod da je odluka prvostepenog suda neprimerena jer između stranaka nije moguće postići dogovor o načinu održavanja ličnih odnosa sa decom.

Ukinuta je i odluka o troškovima postupka jer zavisi od konačnog ishoda spora.

Troškovi tužene za odgovor na žalbu, po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, nisu bili nužni za vođenje ove parnice. Zbog toga je zahtev tužene za naknadu ovih troškova odbijen i primenom člana 154. u vezi sa članom 165. stav 1. ZPP, odlučeno kao u četvrtom stavu izreke.

Predsednik veća - sudija

Branislava Apostolović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić