U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Zvezdane Lutovac, predsednika veća, Jelene Borovac i Dragane Marinković, članova veća, u parnici tužioca - protivtuženog AA iz …, čiji je punomoćnik Milan Vujin, advokat iz …, protiv tuženih – protivtužilja BB i VV, obe iz ..., čiji je zajednički punomoćnik Dobrica Stefanović, adv. iz ..., radi naknade štete po tužbi i neosnovanog obogaćenja po protivtužbi, odlučujući o reviziji tuženih – protivtužilja izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 6797/17 od 13.12.2017. godine, u sednici održanoj 21.05.2020. godine, doneo je

P R E S U D U

DELIMIČNO SE ODBIJA kao neosnovana revizija tuženih – protivtužilja izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 6797/17 od 13.12.2017. godine u stavu prvom izreke u pobijanom usvajajućem delu odluke o tužbenom zahtevu.

USVAJA SE revizija tuženih-protivtužilja, UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž 6797/17 od 13.12.2017. godine u preostalom delu stava prvog izreke i presuda Trećeg osnovnog suda u Beogradu P 52096/10 od 23.02.2017. godine u delu odluke o protivtužbenom zahtevu i troškovima postupka i predmet se u tom delu vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 6797/17 od 13.12.2017. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tuženih – protivtužilja i potvrđena presuda Trećeg osnovnog suda u Beogradu P br.52096/10 od 23.02.2017. godine u stavovima prvom, trećem, četvrtom i petom izreke. Stavom drugim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužioca – protivtuženog i prvostepena presuda potvrđena u stavu drugom i petom izreke. Stavom trećim izreke su odbijeni zahtevi parničnih stranaka za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Presudom Trećeg osnovnog suda u Beogradu P br.52096/10 od 23.02.2017. godine, stavom prvim izreke, delimično je usvojen tužbeni zahtev tužioca i tužene obavezane da mu solidarno isplate iznos od 1.432.072,20 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana presuđenja do isplate. Stavom drugim izreke, odbijen je preostali deo tužbenog zahteva tužioca kojim je tražio da mu tužene pored dosuđenog iznosa isplate i iznos od još 10.228.953,80 dinara, kao razliku između traženog iznosa od 11.661.026,03 dinara i dosuđenog iznosa, sa zakonskom zateznom kamatom od dana presuđenja pa do isplate. Stavom trećim izreke, odbijen je kao neosnovan protivtužbeni zahtev tuženih – protivtužilja da im tužilac – protivtuženi solidarno isplati iznos od 8.388.600,00 dinara na ime naknade štete, sa zakonskom zateznom kamatom za svaki mesec u periodu od jula meseca 1982. godine pa zaključno sa novembrom 2010. godine, u pojedinačno označenim mesečnim iznosima, počev od dana dospelosti, pa do konačne isplate. Stavom četvrtim izreke odbijen je kao neosnovan kompenzacioni prigovor kojim je tužilac – protivtuženi tražio da se tužene – protivtužilje obavežu da mu isplate iznos od 11.661.026,03 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana presuđenja pa do isplate, i da se odbije protivtužbeni zahtev preko iznosa od 1.740.671,46 dinara, da se prebiju njihova potraživanja tako da se tužene – protivtužilje obavežu da mu solidarno isplate iznos od 9.920.354,57 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana presuđenja do isplate. Stavom petim izreke, tužene – protivtužilje su obavezane da tužiocu – protivtuženom solidarno naknade troškove parničnog postupka od 72.427,59 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana presuđenja pa do isplate.

Protiv navedene pravnosnažne presude donete u drugom stepenu i to protiv stava prvog izreke u delu kojim su potvrđene odluke o usvajajućem delu tužbenog zahteva i o protivtužbenom zahtevu, tužene – protivtužilje su blagovremeno izjavile reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijane presude u smislu člana 399. ZPP („Sl. glasnik RS“, br.125/04, 111/09), koji se u ovom parničnom postupku primenjuje na osnovu člana 506. stav 1. ZPP („Sl. glasnik RS“, br.72/11, 55/14) Vrhovni kasacioni sud je našao da revizija nije osnovana u delu odluke o tužbenom zahtevu, ali da je osnovana u delu odluke o protivtužbenom zahtevu zbog pogrešne primene materijalnog prava usled čega je činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Donošenjem pobijane presude nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 2. tačka 9. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti a nije učinjena ni bitna povreda iz člana 361. stav 1. u vezi člana 8. ZPP na koju se revizijom ukazuje jer činjenično stanje ono koje je utvrđeno u prvostepenoj presudi, a ne u postupku pred drugostepenim sudom.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac – protivtuženi kao davalac izdržavanja zaključio je sa sada pok. GG, kao primaocem izdržavanja, ugovor o doživotnom izdržavanju 14.06.1982. godine, kojim se ona obavezala da mu ustupa svoju staru kuću zidanu pre rata u ul. … broj .. u … uz korišćenje zemljišta – parcele br. .., a on da će je izdržavati i posle smrti pristojno sahraniti i da će izvršiti njene obaveze koje je imala prema rešenju Četvrtog opštinskog suda u Beogradu I br.1905/82 koje se odnose na povraćaj glavnog duga DD iz ... zajedno sa kamatom, troškovima parničnog i izvršnog postupka, kao i da od svog novca izvrši popravku ove kuće, okreči je i ogradi dvorište, ugradi slivnike, popravi krov kuće, kao i druge popravke potrebne za normalno stanovanje. Tužilac je postupio po svojoj obavezi iz ovog ugovora i vratio GG dug što je utvrđeno iz potvrde od 25.02.1983. na iznos od ukupno 128.000,00 dinara i brinuo je o njoj, pružajući joj izdržavanje sve do njene smrti 15.04.1983. godine. Za njenog života je započeo radove na renoviranju kuće od kojih je neke izveo i posle njene smrti. Zakonske naslednice sada pok. GG, ovde tužene – protivtužilje, pokrenule su parnicu radi utvrđenja ništavosti navedenog ugovora o doživotnom izdržavanju u kojoj je presudom Četvrtog opštinskog suda u Beogradu P br.954/84 od 13.04.1988. godine, koja je postala pravnosnažna 27.02.1989. godine donošenjem presude Okružnog suda u Beogradu Gž br.9775/88, utvrđena ništavost ovog ugovora. Na osnovu ove presude je izvršena uknjižba prava vlasništva na ovoj kući na ime GG jer je prethodno na istoj kao vlasnik bio upisan ovde tužilac – protivtuženi. Pravnosnažnim rešenjem Četvrtog opštinskog suda u Beogradu O br.2529/90 od 05.11.1990. godine za zakonske naslednice sada pokojne GG po osnovu zakonskog reda nasleđivanja, oglašene ovde tužene – protivtužilje a na zaostavštini koju čini navedena kuća. Posle donošenja ovog ostavinskog rešenja, tužilac-protivtuženi je ostao da živi u njoj sve do 14.11.2010. godine kada se iselio i predao je u posed tuženima. Na osnovu nalaza i mišljenja sudskog veštaka građevinske struke utvrđena je vrednost radova koje je tužilac – protivtuženi izvodio na ovoj kući površine od 73,33 m2, u periodu od 1982. godine kada je zaključen ugovor o doživotnom izdržavanju do 1990. godine kada su ovde tužene – protivtužilje postale njene vlasnice po ostavinskom rešenju. Utvrđeno je da vrednost svih radova koji su izvedeni u ovom periodu prema cenama na dan 26.02.2015. godine iznose 15.164.083 evra, što u dinarima iznosi 1.826.755,40 dinara; od čega vrednost investicionih radova predstavlja iznos od 1.029.577,00 dinara, a vrednost radova na tekućem održavanju objekta 359.681,50 dinara. Na osnovu nalaza i mišljenja sudskog veštaka ekonomsko- finansijske struke utvrđeno je da je novčani iznos koji je ovde tužilac – protivtuženi isplatio DD kao dug GG, na dan sačinjavanja nalaza odgovara iznosu od 263.744,84 dinara, a da visina troškova izdržavanja kojima se tužilac – protivtuženi izložio u periodu izvršavanja ugovora o doživotnom izdržavanju pa do GG smrti iznosi 97.340,48 dinara, kao i da valorizovani troškovi sahrane iznose 41.410,00 dinara. Isti veštak je obračunao i zakupninu za navedenu kuću za period od avgusta 1990. pa do novembra 2010. godine kada je predata tuženima, u ukupnom iznosu od 4.509.002,21 dinara. Izjasnivši se da visina zakupnine za ovu kuću (po ličnom saznanju) iznosi 150 evra. Presudom Vrhovnog suda Srbije Rev 2242/06 od 14.12.2006. godine, donetom u ovom parničnom postupku, odbijena je kao neosnovana revizija tužioca izjavljena protiv presude Okružnog suda u Beogradu Gž 16523/05 od 16.05.2006. godine kojom je potvrđena prvostepena presuda kojom je odbijen njegov tužbeni zahtev da se utvrdi da je na osnovu izvršenih ulaganja po osnovu ugovora o doživotnom izdržavanju zaključenim sa sada pok. GG, stekao pravo suvlasništva navedene kuće u …, sa određenim suvlasničkim udelom.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja i činjenice da je ovde tužilac – protivtuženi izvodio radove na investicionom održavanju kuće u periodu važenja i izvršenja ugovora o doživotnom izdržavanju koji je zaključio sa sada pok. GG od 1982 pa do 1989. godine, odnosno u vreme dok je postojala njegova savesnost, budući da je ugovor o doživotnom izdržavanju bio punovažan do 1989. godine kada je presuda kojom je utvrđena ništavost ovog ugovora postala pravnosnažna; prvostepeni sud je zaključio da tužiocu pripada naknada za izvedene investicione radove u utvrđenom iznosu od 1.029.577,00 dinara, kao i nadoknada za namireni dug primaoca izdržavanja prema trećem licu koji je isplatio kao svoju ugovornu obavezu po ovom ugovoru, kao i naknada za troškove sahrane i za iznos stvarnih troškova kojima se izložio na ime izdržavanja sada pok. GG u periodu izvršenja ugovora o doživotnom izdržavanju, utvrđujući taj iznos na ukupno 1.432.072,20 dinara, za koji iznos je (delimično) usvojio tužbeni zahtev na osnovu člana 104. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima (ZOO). Pravilno nalazeći da tužilac ima pravo na povraćaj novčanih iznosa datih na osnovu ugovora o doživotnom izdržavanju za koji je naknadno pravnosnažnom presudom utvrđeno da je ništav.

Odlučujući o protivtužbenom zahtevu tuženih – protivtužilaca prvostepeni sud je zaključio da je neosnovan iz razloga što one nisu dokazale svoju nameru da ovu kuću izdaju u zakup, kao ni mogućnost da to čine jer sama činjenica posedovanja nepokretnosti ne dovodi automatski do zaključka da će oni koji je poseduju i iskoristiti radi izdavanja u zakup, smatrajući da je reč o naknadi štete u smislu članova 154. i 155. ZOO. Kako je odbio protivtužbeni zahtev, odbio je i kompenzacioni prigovor tužioca kao protivtuženog. Drugostepeni sud je u potpunosti prihvatio izloženo pravno stanovište prvostepenog suda.

Po nalaženju ovoga suda, pravilno je pobijanom presudom primenjeno materijalno pravo, u pogledu usvajajućeg dela tužbenog zahteva za 1.432.072,20 dinara, na ime restitucije – povraćaja izdataka tužioca datih na ime investicionog održavanja navedene kuće, kao i na ime duga koji je isplatio trećem licu kao svoju obavezu davaoca izdržavanja, na ime troškova sahrane i troškova izdržavanja, odnosno naknade ukupnih troškova kojima se izložio po osnovu u to vreme punovažnog ugovora o doživotnom izdržavanju.

Neosnovani su revizijski navodi tuženih – protivtužilja u pogledu usvajajuće odluke o tužbenom zahtevu, kojima ističu da je tužilac još u vreme zaključenja ugovora o doživotnom izdržavanju sa sada pok. GG, znao da je ona poslovno nesposobno lice i da je zbog toga bio nesavestan još od vremena zaključenja ovog ugovora, a ne tek od 1989. godine, kada je postala pravnosnažna presuda kojom je utvrđena ništavost ovog ugovora, zbog toga što presuda proizvodi procesno pravno dejstvo od momenta pravnosnažnosti. Osporavanjem da su neki od investicionih radova izvedeni i posle 1989. godine odnosno do 1990. godine i koji su to konkretno radovi, ustvari se napada činjenično stanje kao nepotpuno i pogrešno utvrđeno, ali to ne može biti revizijski razlog u smislu člana 398. stav 2. ZPP.

Iz izloženih razloga, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 405. stav 1. ZPP, odlučio kao u stavu prvom izreke ove presude.

Međutim, osnovano se u reviziji tuženih-protivtužilaca osporava pravilnost odluke o njihovom protivtužbenom zahtevu za isplatu pripadajuće zakupnine zbog nemogućnosti da koriste svoju kuću (u ulici ... broj .. u ..., površine od oko 74 m2), u periodu dužem od 20 godina. Naime, ne može se prihvatiti stanovište nižestepenih sudova da tužene – protivtužilje nisu dokazale svoju nameru da ovu nepokretnost izdaju u zakup, niti su dostavile dokaz o mogućnosti izdavanja i da je zato neosnovan njihov protivtužbeni zahtev za naknadu štete. Ovo iz razloga što je reč o pravnom institutu upotrebe tuđe stvari u svoju korist iz člana 219. ZOO, kojim je propisano da kada neko tuđu stvar upotrebljava u svoju korist, da imalac stvari može nezavisno od prava na naknadu štete zahtevati, da mu ovaj naknadi korist koju je imao od upotrebe. Tako osiromašeno lice ima pravo na restituciju po pravilima pravno neosnovanog obogaćenja iz člana 210. ZOO, koja se sastoji u naknadi vrednosti koristi koju je obogaćeno lice imalo upotrebom tuđe stvari.

Postignuta korist se može ogledati u visini mesečne tržišne zakupnine za navedenu kuću, zbog čega će prvostepeni sud u ponovnom postupku angažovanjem sudskog veštaka odgovarajuće struke koji postupa prema pravilima te struke, pouzdano utvrditi tu visinu.

Kada korišćenjem i upotrebom tuđe stvari u smislu člana 38. stav 2. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa, identitet stvari ostaje očuvan (kao u konkretnom slučaju), savesni držalac nije dužan da plati naknadu za takvo korišćenje stvari za vreme dok je bio savestan. O tome će prvostepeni sud takođe voditi računa donošenjem ponovne odluke u ovoj pravnoj stvari.

Kako odluka o troškovima postupka, zavisi od odluke o glavnoj stvari, to je i ona ukinuta.

Iz izloženih razloga, odlučeno je kao u stavu drugom izreke, na osnovu člana 407. stav 2. ZPP.

Predsednik veća-sudija

Zvezdana Lutovac,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić