U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Branke Dražić i Danijele Nikolić, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Ivana Romić, advokat iz ..., protiv tuženog BB iz ..., čiji je punomoćnik Radomir Nešić, advokat iz ..., radi razvoda braka, vršenja i lišenja roditeljskog prava, odlučujući o reviziji tužilje koja je izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 128/21 od 07.04.2021. godine, u sednici veća održanoj dana 26.08.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 128/21 od 07.04.2021. godine – dela stava prvog izreke, odluka o delimičnom lišenju roditeljskog prava u pogledu davanja saglasnosti za izdavanje putne isprave maloletnoj VV za putovanja preko državne granice bez posebne saglasnosti tuženog.

PREINAČUJE SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 128/21 od 07.04.2021. godine u preostalom delu stava prvog izreke – odluka o delimičnom lišenju roditeljskog prava, tako što se žalba tuženog odbija kao neosnovana i POTVRĐUJE presuda Osnovnog suda u Bečeju P2 230/20 od 21.01.2021. godine u preostalom delu stava četvrtog izreke.

Svaka stranka snosi svoje troškove postupka po reviziji.

O b r a z l o ž e nj e

 

Presudom Osnovnog suda u Bečeju P2 230/20 od 21.01.2021. godine, stavom prvim izreke, razveden je brak zaključen dana 23.06.2014. godine pred matičarem u Bečeju, između tužilje i tuženog. Stavom drugim izreke, maloletno dete stranaka VV, rođena ... godine u ... poverena je majci, tužilji u ovoj parnici, na samostalno vršenje roditeljskog prava sa adresom prebivališta maloletnog deteta na adresi prebivališta majke. Stavom trećim izreke, obavezan je tuženi da doprinosi izdržavanju maloletne VV mesečnim iznosom i na način bliže označen u ovom stavu izreke. Stavom četvrtim izreke, tuženi je delimično lišen roditeljskog prava nad maloletnom VV, u pogledu odlučivanja o prebivalištu i boravištu maloletnog deteta, pa je utvrđeno pravo tužilje da može samostalno, bez prisustva i potrebne saglasnosti oca, da pribavi sve potrebne lične, odnosno putne isprave, za zajedničko dete maloletnu VV, da sa maloletnim detetom sama, bez posebne pismene saglasnosti oca, putuje preko državne granice, da u državi u kojoj stekne prebivalište ili boravište sama, bez prisustva oca, obavi prijavu prebivališta, odnosno boravišta za dete, da upiše dete u odgovarajuću vaspitnu ustanovu u skladu sa zdravstvenim stanjem i razvojem deteta, da ga prijavi na zdravstveno i socijalno osiguranje i da za dete reguliše sva socijalna davanja prema zakonima konkretne države, dečiji dodatak, kao i da prima novčane naknade koje pripadaju maloletnom detetu, da samostalno potpiše dokumenta koja se odnose na boravak, školovanje i sva druga prava koja pripadaju detetu u konkretnoj državi. Stavom petim izreke određeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 128/21 od 07.04.2021. godine, stavom prvim izreke, delimično je usvojena žalba tuženog, a delimično odbijena i presuda Osnovnog suda u Bečeju P2 230/20 od 21.01.2021. godine potvrđena u delu u kome je tuženi delimično lišen roditeljskog prava u odnosu na maloletnu VV i to u delu da odlučuje o prebivalištu i boravištu maloletnog deteta, kao i odluka o troškovima postupka, a preinačena u preostalom delu odluke o delimičnom lišenju roditeljskog prava, tako što je odbijen tužbeni zahtev kojim je traženo da sud utvrdi da tužilja može samostalno bez prisustva i posebne saglasnosti tuženog da pribavi sve potrebne lične, odnosno putne isprave za maloletnu VV, da sa maloletnim detetom sama, bez posebne pismene saglasnosti, putuje preko državne granice, da u državi u kojoj stekne prebivalište ili boravište sama, bez prisustva oca, obavi prijavu prebivališta, odnosno boravišta za dete, da dete upiše u odgovarajuću vaspitnu ustanovu u skladu sa zdravstvenim stanjem i razvojem deteta, da je prijavi na zdravstveno i socijalno osiguranje i da za dete reguliše sva socijalna davanja prema zakonima konkretne države, dečiji dodatak, kao i da prima novčane naknade koje pripadaju maloletnom detetu, kao i da samostalno potpiše dokumenta koja se odnose na boravak, školovanje i sva druga prava koja pripadaju detetu u konkretnoj državi. Stavom drugim izreke, određeno je da svaka stranka snosi svoje troškove žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, dela kojim je preinačena presuda prvostepenog suda, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju, pozivajući se na odredbu člana 404. ZPP, zbog pogršne primene materijalnog prava.

Pošto je odredbom člana 208. Porodičnog zakona propisano da je revizija uvek dozvoljena u postupcima u vezi sa porodičnim odnosima, ako tim zakonom nije drugačije određeno, to je Vrhovni kasacioni sud sud o reviziji tužilje odlučivao primenom odredbe člana 403. ZPP.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu odredbe člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tužilje delimično osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja i tuženi su zaključili brak dana 23.06.2014. godine u kome je dana .... godine rođena maloletna VV. U vreme rođenja maloletne VV tuženi se nalazio u zatvoru gde je proveo i pola godine trudnoće tužilje. Iz zatvora je izašao 22. avgusta, a po izlasku iz zatvora tuženi je bio nervozan kod kuće, nerviralo ga je kada dete plače, često je boravio van kuće i provodio se. Već na početku braka tuženi je počeo da ispoljava nasilje u odnosu na tužilju, tukao je svaki drugi dan, zabranio da koristi mobilni telefon, dozvoljavao joj je da komunicira samo sa majkom. Tuženi je do sada osuđivan više puta počev od 2002. godine, zbog različitih krivičnih dela, uglavnom protiv imovine. Pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Bečeju K broj 179/19 od 17.10.2019. godine tuženi je oglašen krivim za izvršenje krivičnog dela nasilje u porodici iz člana 194. stav 3. u vezi stava 2. i 1. Krivičnog zakonika i osuđen na kaznu zatvora u trajanju od 4 godine. Delo je izvršio dana 04.01.2019. godine, tako što je nakon verbalne rasprave tuženi zadao tužilji više udaraca i naneo joj teške telesne povrede. Tuženi je ispoljio nasilje i prema maloletnoj VV tako što je podigao sa poda i bacio na ugaonu garnituru. Posle zatvorske kazne tuženom je izrečena mera zabrane približavanja tužilji na udaljenosti manjoj od 300 metara i zabranjen mu je pristup oko mesta stanovanja i mesta njenog rada. Posle ovog događaja tužilja je sa maloletnim detetom napustila kuću tuženog i preselila se u kuću svoje majke, koja je jednosobna i opremljena za stanovanje. Maloletna VV je uzrasta ... godine, zdrava je, njen dosadašnji razvoj je protekao uredno i pohađa ... ustanovu. Tuženi je u prošlosti otežavao tužilji pronalaženje posla tako što je bio preterano ljubomoran. Organ starateljstva je u svom izveštaju od 29.09.2020. godine naveo da smatra opravdanim predlog tužilje da joj se utvrdi pravo da može samostalno, bez prisustva i potrebne saglasnosti oca, pribaviti sve potrebne lične, odnosno putne isprave za maloletnu VV, da sa maloletnom VV može sama, bez posebne pismene saglasnosti oca, da putuje preko državne granice, da u državi u kojoj stekne prebivalište ili boravište sama, bez prisustva i saglanosti oca, obavi prijavu prebivališta, odnosno boravišta za dete, da dete upiše u odgovarajuću vaspitnu ustanovu, da ga prijavi na zdravstveno i socijalno osiguranje i da za dete reguliše sva socijalna davanja prema zakonima konkretne države, dečiji dodatak, kao i da prima novčane naknade koje pripadaju detetu, da samostalno potpiše dokumenta koja se odnose na boravak, školovanje i sva druga prava koja pripadaju detetu u konkretnoj državi. U svom nalazu od 11.12.2020. godine organ starateljstva je ponovio predlog iz prethodnog izveštaja od 29.09.2020. godine. Tužilja poseduje mađarski pasoš i ima mogućnost zaposlenja u inostranstvu. Njena želja je da obezbedi detetu i sebi adekvatne uslove za život. Strahuje da se tuženi neće saglasiti da maloletnu ćerku povede sa sobom u inostranstvo, a takvo strahovanje organ starateljstva smatra opravdanim.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev i tuženog delimično lišio roditeljskog prava nad zajedničkim detetom parničnih stranaka, maloletnom VV, i to u delu odlučivanja o pitanjima koja bitno utiču na život deteta (pribavljanje ličnih dokumenata; promena prebivališta i boravišta i ostvarivanje prava deteta u inostranstvu). Odluku o ovom zahtevu sud je doneo primenom člana 82. Porodičnog zakona, rukovođen mišljenjem organa starateljstva.

Drugostepeni sud je prvostepenu odluku delimično preinačio tako što je odbio tužbeni zahtev u delu kojim je traženo da se utvrdi da tužilja može samostalno, bez prisustva i potrebne saglasnosti tuženog pribaviti sve potrebne lične, odnosno putne isprave za maloletnu VV, da sa maloletnim detetom sama, bez posebne pismene saglasnosti tuženog putuje preko državne granice, da u državi u kojoj stekne prebivalište ili boravište sama, bez prisustva oca, obavi prijavu prebivališta, odnosno boravišta za dete, da upiše dete u odgovarajuću vaspitnu ustanovu u skladu sa zdravstvenim stanjem i razvojem deteta, da je prijavi na zdravstveno i socijalno osiguranje i da za dete reguliše sva socijalna davanja prema zakonima konkretne države, dečiji dodatak, kao i da prima novčane naknade koje pripadaju maloletnom detetu, kao i da samostalno potpiše dokumenta koja se odnose na boravak, školovanje i druga prava koja pripadaju detetu u konkretnoj državi.

Po stanovištu tog suda, radi se o budućoj pretpostavljenoj situaciji, odnosno ne može se pretpostaviti da će u drugoj državi biti tražena saglasnost tuženog za regulisanje statusa maloletnog deteta, zbog čega nije moguće drugog roditelja lišiti roditeljskog prava zbog situacije koja nije nastupila. Tužilji, saglasno čl. 29. stav1. i 2. Zakona o putnim ispravama nije potrebna saglasnost tuženog za izdavanje putne isprave detetu.

Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, pravilno je drugostepeni sud preinačio prvostepenu presudu u pogledu odluke u delu tužbenog zahteva kojim je tužilja tražila da se tuženi delimično liši roditeljskog prava i prizna pravo da može sama, bez posebne saglasnosti oca, pribaviti putne isprave za maloletno dete stranaka.

Odredbom člana 29. stav 1. Zakona o putnim ispravama, propisano je da za maloletno lice zahtev za izdavanje putne isprave podnosi jedan roditelj, uz pismenu saglasnost drugog roditelja, odnosi drugi zakonski zastupnik ili staratelj. Prema stavu 2. iste odredbe, izuzetno putna isprava će se izdati maloletnom detetu bez saglasnosti iz stava 1. ovog člana i u slučaju kada je jednom od roditelja odlukom suda dodeljeno starateljstvo nad maloletnim licem. Na osnovu pravosnažne presude, donete u ovoj parnici, maloletna VV je poverena majci tužilji na samostalno vršenje roditeljskog prava, i zato tužilja može da podnese zahtev za izdavanje putne isprave bez saglasnosti tuženog, shodno članu 29. stav 2. tačka 2. Zakona o putnim ispravama. Zbog toga se odbijanje (nepotrebne) saglasnosti tuženog za izdavanje putne isprave zajedničkom maloletnom detetu, ne može smatrati nesavesnim vršenjem prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava i razlogom da se tuženi delimično liši roditeljskog prava.

Odredbom člana 54. Zakona o graničnoj kontroli („Službeni glasnik RS“, broj 24/2018) propisano je da prilikom provere maloletnih lica, policijski službenik posebnu pažnju obraća da li maloletno lice putuje samo ili u pratnji drugog lica. Za prelazak državne granice maloletno lice, državljanin R. Srbije do navršene 16 godine života, kada putuje samo ili u pratnji drugog lica koje mu nije roditelj ili zakonski zastupnik, mora posedovati overenu saglasnost oba roditelja ako zajednički vrše roditeljsko pravo ili zakonskog zastupnika.

Tužilja, kao roditelj koji vrši samostalno roditeljsko pravo, dakle, ima mogućnost da bez saglasnosti tuženog pređe državnu granicu sa maloletnom VV, zbog čega odbijanje nepotrebne saglasnosti tuženog za izdavanje putne isprave za zajedničko maloletno dete se ne može smatrati nesavesnim vršenjem prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava i razlogom da se tuženi delimično liši roditeljskog prava.

Međutim, drugostepeni sud je pogrešno primenio materijalno pravo kada je preinačio prvostepenu presudu i u preostalom delu odbio tužbeni zahtev za delimično lišenje roditeljskog prava.

Naime, odredbom člana 82. stav 1. Porodičnog zakona, propisano je da roditelj koji nesavesno vrši prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava.

Prema članu 78. stav 3. istog zakona, roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da izdržava detete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koja bitno utiču na život deteta odlučuje zajednički i sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo. Shodno 4. stavu istog člana, o pitanjima koja bitno utiču na život deteta, u smislu tog zakona, smatraju se naročito: obrazovanje deteta, preduzimanje većih medicinskih zahvata nad detetom, promena prebivališta deteta i raspolaganje imovinom deteta velike vrednosti. Ovakvom formulacijom člana 78. stav 4. Porodičnog zakona, lista pitanja koja bitno utiču na život deteta nije zaključena, već se isto definiše posebno u svakom konkretnom slučaju.

I po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, pribavljanje putne isprave za maloletno dete, putovanje preko državne granice, promena prebivališta maloletnog deteta, upis u odgovarajuću vaspitnu ustanovu, prijava na zdravstveno i socijalno osiguranje i regulisanje socijalnih davanja za maloletno dete, novčane naknade koje pripadaju maloletnom detetu, potpisivanje dokumenata koje se odnose na boravak, školovanje i sva druga prava koja pripadaju detetu u konkretnoj državi, su pitanja koja bitno utiču na njegov život. Tuženi kao roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da sa drugim roditeljem odlučuje zajednički i sporazumno o pitanjima koja bitno utiču na život deteta, ali postupanje u odnosu sa decom i to ne samo roditelja, već svakoga, mora biti u najboljem interesu deteta u smislu člana 6. stav 1. Porodičnog zakona. Nadležni organ starateljstva je dao mišljenje u smislu odredbe člana 270. Porodičnog zakona, da je u najboljem interesu maloletne VV da se utvrdi pravo tužilje majke da može samostalno, bez prisustva i posebne saglasnosti oca, da pribavi sve potrebne lične i putne isprave za maloletnu VV, da sa maloletnom VV može sama bez posebne pismene saglasnosti oca, da putuje preko državne granice, da u državi u kojoj stekne prebivalište ili boravište sama, bez prisustva i saglasnosti oca, obavi prijavu prebivališta, odnosno boravišta za dete, da dete upiše u odgovarajuću vaspitnu ustanovu, da ga prijavi na zdravstveno i socijalno osiguranje i da za dete reguliše sva socijalna pitanja prema zakonima konkretne države, dečiji dodatak, da prima novčane naknade koje pripadaju detetu, kao i da samostalno potpiše dokumenta koja se odnose na boravak, školovanje i sva druga prava koja pripadaju detetu u konkretnoj državi, u kom domenu bi bilo potrebno oca lišiti roditeljskog prava da bi se na taj način maloletnoj VV obezbedilo pravo na razvoj i obrazovanje.

U konkretnom slučaju, imajući u vidu činjenicu da je tuženi izvršio nasilje u porodici prema tužilji, zbog čega je osuđen pravnosnažnom presudom krivičnog suda na kaznu zatvora u trajanju od ... godine i izrečena mu je mera zabrane približavanja tužilji na udaljenosti manjoj od 300 metara i pristup oko mesta stanovanja i mesta njenog rada posle zatvorske kazne, kao i činjenicu da je vršio nasilje i prema maloletnoj VV, te da se zbog izvršenja krivičnog dela nalazi u zatvoru, da je za period pre izdržavanje kazne zatvora često boravio van kuće zato što ga je nerviralo kada maloletno dete plače, pravilna je odluka prvostepenog suda, da se tuženi delimično liši roditeljskog prava, posebno imajući u vidu nalaz i mišljenje Centra za socijalni rad koji se o tome izjašnjavao u nalazu od 29.09.2020. godine i 11.12.2020. godine.

Delimično lišenje tuženog opravdavaju okolnosti slučaja, pre svega dosadašnji odnos stranaka praćen nasiljem tuženog u odnosu na tužilju i maloletno dete, zbog čega se ne može očekivati da će, po izlasku tuženog na slobodu, biti očuvana međusobna komunikacija između roditelja, niti izražena uzajamna podrška i razumevanje u cilju adekvatnog zadovoljavanja potreba njihovog zajedničkog deteta. U takvim okolnostima, uz prisutan opravdani strah tužilje da joj tuženi neće dati saglasnost da se preseli sa detetom u inostranstvo (radi rešavanja njihove egzistencije), čini osnovanim njen zahtev da se i po tim pitanjima tuženi liši roditeljskog prava.

Shodno izloženom, na osnovu odredbe člana 414. stav 2. ZPP odlučeno je kao u stavu prvom, a na osnovu odredbe člana 416. stav 1. istog člana kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća – sudija

Branislav Bosiljković, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić