Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Zvezdane Lutovac, predsednika veća, Dragane Marinković, Branka Stanića, Tatjane Miljuš i Tatjane Matković Stefanović, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Milunka Arsić, advokat iz ..., protiv tuženog Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje Filijala Užice, koga u revizijskom postupku zastupa punomoćnik Nemanja Srzentić, advokat iz ..., radi sticanja bez osnova, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4496/19 od 03.03.2020. godine, u sednici održanoj 26.05.2021. godine, doneo je

R E Š E NJ E

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4496/19 od 03.03.2020. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4496/19 od 03.03.2020. godine u delu stava prvog izreke kojim je odbijena žalba tuženog i presuda Osnovnog suda u Užicu P 129/19 od 12.08.2019. godine u stavu prvom izreke-alineja prva i stavu drugom izreke i predmet VRAĆA prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Užicu P 129/19 od 12.08.2019. godine, stavom prvim izreke- alineja prva, usvojen je tužbeni zahtev i tuženi je obavezan da tužiocu isplati na ime sticanja bez osnova za period od 29.10.2010. godine do 22.06.2018. godine, iznos od 566.282,38 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 28.11.2018. godine do isplate, dok je istim stavom-alineja druga, odbijen zahtev tužioca za isplatu traženog iznosa kamate za svaki pojedinačnačni mesečni iznos pored dosuđenog iznosa (bliže navedeno u tom delu izreke). Stavom drugim izreke, obavezan je tuženi da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 93.535,82 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4496/19 od 03.03.2020. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe parničnih stranaka i potvrđena prvostepena presuda. Stavom drugim izreke, odbačena je kao nedozvoljena žalba tuženog izjavljena protiv stava prvog izreke -alineja druga prvostepene presude. Stavom trećim izreke, odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, u usvajajućem delu tužbenog zahteva, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju pobijajući je iz svih zakonskih razloga, sa pozivom na odredbu člana 404. ZPP.

Odlučujući o dozvoljenosti revizije u smislu člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 55/14), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji tuženog radi ujednačavanja sudske prakse i razmatranja pravnih pitanja od opšteg interesa.

Iz navedenih razloga odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu članu 408. ZPP i utvrdio da je revizija tuženog osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, privremenim rešenjem RFZ PIO - Filijala Užice br. ... -...-.../... od 29.12.2010. godine, tužiocu je utvrđen potpuni gubitak radne sposobnosti kao posledica bolesti, počev od 23.04.2010. godine i utvrđeno mu je pravo na invalidsku penziju u ukupnom iznosu od 14.956,06 dinara, te da se isplata penzije vrši od 23.04.2010. godine uz obustavu 1/3 penzije u korist računa doprinosa za PIO do namirenja neuplaćeni dospelih doprinosa koji su na dan 29.12.2010. godine iznosili 754.041,02 dinara, uvećanih za iznos kamate. Tužilac je zahtevom od 28.11.2018.godine, tražio od tuženog vraćanje obustavljene 1/3 penzije, u ukupnom iznosu 488.610,00 dinara. Tuženi je rešenjem od 12.07.2018. godine utvrdio da tužiocu prestaje obustava 1/3 mesečnog iznosa penzije od 22.06.2018. godine i od tog dana isplate penzija vršene su bez obustave iz razloga što je odlukom Ustavnog suda IUO broj 279/16 od 21.12.2017. godine, utvrđeno da odredba člana 4. Odluke o utvrđivanju svojstva osiguranika i obavezi plaćanja doprinosa za PIO („Službeni glasnik RS“ broj 43/11) nije u saglasnosti sa Ustavom i Zakonom. Sporna odredba se odnosila na lica koja su stekla svojstvo osiguranika, ali im iz nekog razloga doprinos nije utvrđen i naplaćen. Tuženi je rešenjem od 27.04.2012.godine, utvrdio da kod tužioca i dalje postoji potpuni gubitak radne sposobnosti te da je produženo pravo na invalidsku penziju utvrđeno rešenjem od 29.12.2010. godine.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da je tužiocu neosnovano vršena obustava primanja na ime invalidske penzije, pa je tuženi u obavezi da tužiocu vrati iznos koji je primio po pravnom osnovu koji je kasnije otpao, primenom članova 210. i 214. Zakona o obligacionim odnosima.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda nižestepeni sudovi su pogrešno primenili materijalno pravo zbog čega činjenično stanje nije u potpunosti utvrđeno.

Lice kome je povređeno pravo konačnim ili pravnosnažnim pojedinačnim aktom donetim primenom zakona ili drugog opšteg akta za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, ne može se obratiti sudu tužbom za naknadu štete, pre nego što pokuša da otkloni štetne posledice neustavnosti i/ili nezakonitosti kasiranog opšteg akta izmenom pojedinačnog akta od strane njegovog donosioca, a ukoliko to nije moguće – podnošenjem zahteva Ustavnom sudu da svojom odlukom odredi drugi način otklanjanja štetnih posledica (utvrđivanjem prava na naknadu štete, povraćajem u pređašnje stanje ili na drugi način), (Pravno shvatanje utvrđeno na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda od 17.02.2021. godine).

Prema članu 61. Zakona o Ustavnom sudu svako kome je povređeno pravo konačnim ili pravnosnažnim pojedinačnim aktom, donetim na osnovu zakona ili drugog opšteg akta, za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom, opšte prihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, ima pravo da traži od nadležnog organa izmenu tog pojedinačnog akta, u skladu sa pravilima postupka u kome je pojedinačni akt donet (stav 1). Predlog za izmenu konačnog ili pravnosnažnog pojedinačnog akta donetog na osnovu zakona ili drugog opšteg akta, za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom, opšte prihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, može se podneti u roku od šest meseci od dana objavljivanja odluke u „Službenom glasniku Republike Srbije“, ako od dostavljanja pojedinačnog akta do podnošenja predloga ili inicijative za pokretanje postupka nije proteklo više od dve godine (stav 2).

Saglasno navedenom, podnošenje zahteva za izmenu pojedinačnog akta njegovom donosiocu predstavlja obavezujući pravni put za otklanjanje eventualnih posledica koje je primena neustavnog ili nezakonitog opšteg akta proizvela. Pojedinačni pravni akt donet primenom kasiranog opšteg akta u vreme njegovog važenja smatra se zakonitim i takav akt ne može biti osnov za podnošenje tužbe sve dok se taj pojedinačni akt ne izmeni. U slučaju kada to nije moguće odluka Ustavnog suda kojom je određena naknada štete kao način otklanjanja štetnih posledica kasiranog akta predstavlja osnov za obraćanje stranke sudu ili drugom organu tužbom za naknadu štete, odnosno zahtevom za naknadu štete. Osim toga pravno dejstvo ex tunc utvrđujuće odluke Ustavnog suda moguće je ustanoviti samo na osnovu citirane zakonske odredbe, pa je neprihvatljivo stanovište nižestepenih sudova da su ispunjeni uslovi za primenu instituta sticanja bez osnova.

Kod utvrđenog da je odlukom Ustavnog suda RS IUo broj 279/16 od 21.12.2017. godine utvrđeno da odredba člana 4. Odluke o utvrđivanju svojstva osiguranika i obavezi plaćanja doprinosa za PIO („Službeni glasnik RS“ broj 43/11) nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom, a na osnovu koje je tužiocu kao korisniku penzije obustavljana 1/3 penzije, sledi da nižestepeni sudovi nisu razjasnili bitne činjenice od kojih zavisi pravo tužioca na isplatu po osnovu neosnovanog obogaćenja, odnosno naknade štete. Takođe, u postupku nije razjašnjeno da li je tužilac pokušao da otkloni štetne posledice neustavnosti i nezakonitosti kasiranog opšteg akta zahtevom za izmenu pojedinačnog akta od strane njegovog donosioca, odnosno podnošenjem zahteva Ustavnom sudu da svojom odlukom odredi drugi način otklanjanja štetnih posledica u smislu člana 61. i 62. Zakona o Ustavnom sudu.

Zbog toga je Vrhovni kasacioni sud ukinuo nižestepene presude, kako bi prvostepeni sud imajući u vidu izložene primedbe utvrdio navedene bitne činjenice od kojih zavisi pravilna primena materijalnog prava.

Na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić