Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 752/16 od 28.09.2016. godine, odbijena je kao neosnovana žalba tužene i potvrđena presuda Osnovnog suda u Velikoj Plani – Sudska jedinica u Smederevskoj Palanci P2 19/15 od 07.03.2016. godine.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude tužena je blagovremeno, izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijane presude u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“, br.72/11, 49/13-US, 74/13-US i 55/14 – u daljem tekstu: ZPP), Vrhovni kasacioni sud je našao da revizija tužene nije osnovana.

Pobijana presuda nije zahvaćena bitnom povredom odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnosnažnom presudom Opštinskog suda u Velikoj Plani P 38/06 od 14.02.2006. godine, donetom u sporu za razvod braka stranaka, njihova maloletna deca VV i GG, poverena su na negu, čuvanje i vaspitanje majci. Od 2009. godine, uz saglasnost oca – tužioca, deca su živela u ... sa majkom i njenim roditeljima. Početkom 2014. godine, deca su došla kod tužioca i nakon toga odbila da se vrate majci, tvrdeći da osećaju strah i nesigurnost, jer ih majka, koja je psihički obolela, zlostavlja i tuče, često dolazi u sukob sa svojom majkom, a osim toga deca nisu lepo primljena ni u školskoj sredini u inostranstvu. O izraženoj želji dece, tužilac je odmah obavestio organ starateljstva. Tužena je tim povodom protiv tužioca podnela krivičnu prijavu, zbog sumnje da je izvršio krivično delo oduzimanja maloletnog lica, koja je odbačena rešenjem Osnovnog javnog tužilaštva u Velikoj Plani Kt 2/14 od 15.07.2015. godine. Izvršni postupak koji je tužena pokrenula radi predaje dece nije sproveden zbog odbijanja dece da ih preuzme majka. Deca i dalje žive sa tužiocem i njegovom porodicom – suprugom i dvoje dece rođene u novom braku u savremeno opremljenoj kući površine 240 m2, pohađaju osnovnu školu u ... i dobro su adaptirana na novu školsku sredinu. Tužena se tokom 2004. godine, hospitalno lečila u Institutu … u ..., ali se nakon toga nije javljala na kontrolne preglede sve do 2007-2008 godine, kada je bila zadržana na Odeljenju za … i otpuštena u stanju stabilne remisije sa preporukom obavljanja redovnih kontrolnih pregleda kod psihijatra u mestu njenog prebivališta ili dispanzeru instituta. Poslednje bolničko lečenje tužene okončano je 20.09.2010. godine u bolnici „…“ u ..., nakon kojeg se tužena nije javljala na preglede sve do 25.09.2014. godine. U strukturi ličnosti tužene dominiraju nezrelost, izrazita zavisnost, neuspostavljena separacija sa majkom i naglašena nesigurnost u samostalnom donošenju odluka, što sve kompromituje njene roditeljske kapacitete, a takvo stanje dodatno usložnjava dijagnostifikovano psihičko oboljenje – … . Kod tužioca nisu uočeni simptomi ili znaci privremene ili trajne duševne bolesti, odnosno privremene duševne poremećenosti, tako da on ima očuvanu roditeljsku sposobnost i sposoban je za vršenje roditeljskog prava. Deca su sposobna da izraze svoju volju i potpuno su usaglašena u želji da nastave da žive sa tužiocem i njegovom sadašnjom porodicom u koju su dobro uklopljene, kao i da sa majkom – tuženom održavaju korektne odnose kada ona bude dolazila u Srbiju. Obe stranke su zaposlene i svojim radom ostvaruju zaradu – tužilac između 100.000,00 i 150.000,00 dinara, a tužena oko 2.200 evra mesečno.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su ocenili da je najbolji interes dece da budu poverena tužiocu na samostalno vršenje roditeljskog prava, s obzirom da su u njegovoj sadašnjoj porodici prihvaćena i da su se dobro adaptirala, kako na porodično tako i na vršnjačko okruženje, odnosno na školsku sredinu. Kako izvedenim dokazima nisu utvrđene činjenice koje bi ukazivale na to da tužilac zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti roditelja, pravnosnažno je odbijen zahtev tužene da se tužilac potpuno liši roditeljskog prava u odnosu na zajedničku maloletnu decu parničnih stranaka. Odluka o načinu održavanja ličnih odnosa tužene i dece doneta je na osnovu člana 61. Porodičnog zakona, a odluka o obavezi tužene da doprinosi izdržavanju maloletne dece doneta je saglasno odredbama člana 73, 154. i 160. istog zakona, s tim što se pravilnost ovih odluka u izjavljenoj reviziji posebno ne osporava.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pobijana presuda doneta pravilnom primenom materijalnog prava, koja navodima revizije nije dovedena u sumnju.

Tužena smatra da, u konkretnom slučaju, nisu bili ispunjeni uslovi za izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava propisani članom 266. stav 1. Porodičnog zakona, zato što se nisu promenile prilike zbog kojih je vršenje roditeljskog prava povereno tuženoj, čak i kada bi se prihvatila medicinska interpretacija zdravstvenog stanja tužene jer u njemu nema promena u odnosu na stanje koje je postojalo u vreme donošenja ranije presude, a, pored toga, izmena odluke nije u najboljem interesu dece. U reviziji se ističe da nižestepeni sudovi mešaju pojmove „interesi dece“ i „želja dece“, povlađujući dečjim željama iako one ne mogu biti odlučujući faktor za odlučivanje. Takođe se ističe da su deca bespravno zadržana, oteta, od roditelja kome su poverena, te da ne postoji savesno vršenje roditeljskog prava ako jedan roditelj uzme decu i ne vrati ih drugom roditelju kome su pravnosnažnom odlukom poverena.

Svi navodi revizije već su isticani u žalbi tužene protiv prvostepene presude i pravilno ocenjeni u pobijanoj drugostepenoj presudi. Ipak, imajući u vidu složenost i delikatnost ovog porodičnog spora, u čijem fokusu nije samo odlučivanje o pravima parničnih stranaka, kao roditelja, već i zaštita prava maloletne dece, Vrhovni kasacioni sud smatra potrebnim da još jednom oceni navode tužene.

Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, suprotno navodima revizije, pravilan je zaključak nižestepenih sudova da su u ovom slučaju ispunjeni uslovi za izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava. I pored toga što je psihičko zdravlje tužene bilo narušeno već u vreme kada je doneta prethodna odluka kojom su maloletna deca poverena tuženoj na samostalno vršenje roditeljskog prava, ova okolnost ne može predstavljati smetnju za izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava. Najpre zbog toga što je prethodna odluka doneta u brakorazvodnom sporu na osnovu pismenog sporazuma supružnika o razvodu braka i vršenju roditeljskog prava, te se ne može pouzdano utvrditi da li je psihičko stanje tužene uzeto u obzir kada je sud cenio sporazum stranaka o tome da deca budu poverena na samostalno vršenje roditeljskog prava majci – tuženoj. Pored toga, maloletna deca stranaka su u međuvremenu izrazila slobodno mišljenje da ubuduće žive sa ocem – tužiocem. Saglasno članu 65. Porodičnog zakona, dete koje je navršilo 10 godinu života može slobodno i neposredno izraziti svoje mišljenje u svakom sudskom i upravnom postupku u kome se odlučuje o njegovim pravima, a može se samo, ili preko nekog drugog lica ili ustanove obratiti sudu ili organu uprave i zatražiti pomoć u ostvarivanju svog prava na slobodno izražavanje mišljenja. Izraženo mišljenje deteta ne zadovoljava uvek i kriterijum najboljeg interesa deteta. Radi utvrđivanja najboljeg interesa deteta, sud mora ceniti sve okolnosti slučaja, kako subjektivne tako i objektivne, koje mogu uticati na pravilan psiho-fizički i mentalni razvoj deteta. U ovom slučaju, sud je prihvatio mišljenje maloletne dece da ubuduće žele da žive sa ocem, ne samo zato da bi povlađivao dečjim željama, kako se u reviziji navodi, nego zato što je izvedenim dokazima utvrđeno da je u porodici majke ugrožen najbolji interes dece, a da su, s druge strane, u porodičnoj grupi oca deca u potpunosti adaptirana, da je uspostavljen međusobni emocionalni odnos topline, ljubavi i poverenja, da su deca potpuno uklopljena u porodično okruženje, u širu vanporodičnu sredinu, u školsko i vršnjačko okruženje i da su uz oca maloletna deca formirala pravilan stav da na korektan način kontaktiraju sa majkom, što sve pruža garanciju za pravilan razvoj dece u skladu sa njihovim uzrastom i razvojnim potrebama.

Tužilac zajedničku decu stranaka nije zadržao protiv njihove volje i o želji dece da žive sa njim odmah je obavestio organ starateljstva, tako da ne postoje okolnosti koje ukazuju na to da je tužilac nesavesno vršio roditeljska prava ili grubo zanemarivao roditeljske dužnosti. Vrhovni kasacioni sud ukazuje na presudu Evropskog suda za ljudska prava donetu u predmetu Cvetković protiv Srbije od 07.02.2017. godine (broj predstavke 42707/10), zbog toga što je u navedenoj presudi Evropski sud za ljudska prava zaključio da se, uzimajući u obzir sve okolnosti slučaja, krajnja odluka da dete bude povereno ocu ne može smatrati nesrazmernom legitimnom cilju zaštite najboljeg interesa deteta. I pored toga što je otac dete nasilno uzeo od majke (što nije slučaj sa maloletnom decom parničnih stranaka), sudovi su u predmetu Cvetković ocenili da nije u najboljem interesu deteta da bude oduzeto ocu iz porodice kojoj je privrženo i iz sredine u kojoj se uspešno prilagodilo, a takvu ocenu prihvatio je i Evropski sud za ljudska prava.

Zbog svih navedenih razloga, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Branislava Apostolović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić