U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Dobrile Strajina i Marine Milanović, članova veća, u parnici tužilaca AA i BB, oba iz ..., koje zastupa Nikola Tadić, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstva pravde iz Beograda, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Zrenjaninu, radi rehabilitacionog obeštećenja, odlučujući o reviziji tužilaca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 935/20 od 27.05.2020. godine, u sednici veća održanoj dana 28.01.2021. godine doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužilaca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 935/20 od 27.05.2020. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Pančevu P 658/2018 od 30.10.2019. godine u stavu prvom izreke delimično je usvojen tužbeni zahtev i obavezana tužena da tužiocia na ime rehabilitacionog obeštećenja – naknade nematerijalne štete isplati za pretrpljene duševne bolove zbog protivpravnog lišenja slobode njihovog pokojnog oca VV iznose od po 1.000.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 30.10.2019. godine kao dana presuđenja pa do isplate. Istom presudom u stavu drugom izreke odbijen je tužbeni zahtev u preostalom delu kojim su tražili da im tužena na ime rehabilitacionog obeštećenja – naknade nematerijalne štete isplati za pretrpljene duševne bolove zbog protivpravnog lišenja slobode njihovog pokojnog oca VV iznose preko dosuđenih a do traženih od po 5.000.000,00 dinara sa kamatom i na ime rehabilitacionog obeštećenja – naknade nematerijalne štete isplati za pretpljeni strah iznose od po 5.000.000,00 dinara sa kamatom. Stavom trećim izreke odbijen je tužbeni zahtev na ime rehabilitacionog obeštećenja – naknade materijalne štete: po osnovu obavljenog a neplaćenog rada u redovno radno vreme u iznosu od 1.214.860,00 dinara, po osnovu obavljenog a neplaćenog prekovremenog rada iznos od 2.763.281,00 dinara, po osnovu obavljenog a neplaćenog rada u vreme držanih praznika iznos od 88.000,00 dinara, po osnovu izgubljene zarade – plate za vreme nezaposlenosti po prestanku lišenja slobode nakon 12.12.1952. godine iznos od 90.018,00 dinara, po osnovu razlike u visini plate – zarade pre i posle štetnog događaja iznos od 8.889.310,00 dinara, po osnovu gubitka penzije iznos od 1.369.450,00 dinara, po osnovu razlike u penzijama koje bi dobijao pok. VV da nije bilo štetnog događaja i penzije koju je dobijao posle štetnog događaja iznos od 11.299.789,32 dinara i po osnovu gubitka stana iznos od 7.000.000,00 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana veštačenja 25.02.2019. godine pa do isplate. Tužioci su oslobođeni obaveze plaćanja sudskih taksa (stav 4. izreke). Obavezana je tužena da tužiocima naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 245.475,00 dinara (stav 5. izreke).

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 935/20 od 27.05.2020. godine odbijene su žalbe stranaka i potvrđena navedena prvostepena presuda i odbijen zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu blagovremeno su izjavili reviziju tužioci zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešene primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku i nalazi da revizija nije osnovana.

U sprovedenom postupku nema bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju Vrhovni kasacioni sud u postupku po reviziji pazi po službenoj dužnosti. Revizijom se neosnovano ukazuje na pogrešnu, proizvoljenu i arbitrernu primenu materijalnog prava. Drugostepena odluka saglasno obavezi iz člana 396. Zakona o parničnom postupku sadrži u svom obrazloženju ocenu bitnih žalbenih navoda i razloge koji su uzeti u obzir po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, otac tužilaca VV, rođen ... godine, ..., zaposlen na mestu ... Sekcije ... uhapšen je 31.01.1951. godine i kažnjen je lišenjem slobode (popravnog rada u trajanju od 20 dana) rešenjem Komisije za prekršaje Narodnog odbora Drugog reona grada Beograda br. 301/1951 na osnovu člana 3. stav 1. Zakona o prekršajima protiv javnog reda i mira NR Srbije a ujedno na osnovu člana 6. Zakona o prekršajima protiv javnog reda i mira NR Srbije u cilju prevaspitavanja upućen na društveno koristan rad u trajanju od 20 meseci računajući od dana donošenja navedenog rešenja od 26.02.1951. godine i to iz političkih i ideoloških razloga, jer je tretiran kao pristalica rezolucije Informbiroa. Na zahtev tužilaca Viši sud u Pančevu je doneo rešenje Reh 6/10 dana 07.06.2010. godine kojim je usvojen zahtev za rehabilitaciju pok. VV i utvrđeno da se poništavaju sve pravne posledice rešenja Komisije za prekršaje NO Drugog reona grada Beograda te da je rehabilitovano lice bilo žrtva progona i nasilja iz političkih i ideoloških razloga. Utvrđeno je da su u vreme lišenja slobode oca tužioci bili maloletni i to da je tužilac AA imao ... godine i ... meseci i BB ... godine i ... meseci i da su u tom periodu rasli bez roditeljskog staranja oca te da su trpeli duševne bolove nastale kao posledica očevog lišenja slobode i njegovog izdržavanja kazne na Golom otoku i obeležavanja tužilaca i njihovog oca kao protivnika tadašnjeg komunističkog režima. Tokom boravka oca u zatvoru tužioci su nastavili da žive sa majkom ubrzo su iseljeni iz stana koji su do tada koristili i premešteni u drugi neuslovni a majka tužilaca, inače nezaposlena počela je da radi po kućama kako bi podmirila egzistencijalne porodične potrebe. Otac tužilaca je bio geometar a po povratku sa Golog Otoka kao dobar stručnjak počeo je da radi i odmah su ostvareni povoljniji stambeni i porodični uslovi.

Na utvrđeno činjenično stanje pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo delimičnim odbijanjem tužbenog zahteva. Navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava nisu osnovani.

Odredbama člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ br. 92/11), propisano je da pored drugih lica, zahtev za rehabilitaciju mogu podneti deca lica iz člana 1. stav 1. ovog zakona, koja su, za vreme trajanja povrede prava i slobode roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje krivičnih sankcija, odnosno koja su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili za to vreme rasla bez roditeljskog staranja, jednog, drugog ili oba roditelja. Prema članu 26. stav 3. istog zakona, rehabilitovano lice i lice iz člana 7. tačka 5. ovog zakona ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Prema članu 26. stav 1. i 2. istog zakona rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi, ima pravo na vraćanje naplaćenih novčanih kazni i troškova postupka, u revalorizovanom iznosu a prema članu 20. stav 1. istog zakona i pravo na poseban penzijski staž, mesečnu novčanu naknadu (poseban dodatak), zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, pravo na vraćanje konfiskovane imovine i imovine oduzete po osnovu propisa iz člana 2. stav 1. ovog zakona, odnosno obeštećenje za tu imovinu kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje.

Tužioci kao deca rehabilitovanog lica, kojima je bilo uskraćeno roditeljsko staranje od strane jednog roditelja u trajanju od 22 meseca, prema citiranim odredbama imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode svog sada pok. oca. Ocenjujući utvrđene okolnosti konkretnog slučaja: da je otac tužilaca lišen slobode u vreme kada su tužioci bili maloletni, u uzrastu od ... godine i ... meseci odnosno ... godine i ... meseci, da su bili lišeni očevog prisustva, njegovog staranja, izdržavanja, pažnje i ljubavi, da je tokom njihovog odrastanja kod ljudi iz njihove okoline postojala svest i negativan odnos zbog boravka oca u zatvoru i da su se posledice očeve osude odrazile na njihov život i ličnost, Vrhovni kasacioni sud nalazi da dosuđeni iznosi naknade nematerijalne štete od po 1.000.000,00 dinara svakom od tužilaca predstavljaju adekvatnu naknadu i da traženi iznosi preko dosuđenih prevazilaze kriterijume pravične naknade. Prilikom određivanja naknade nižestepeni sudovi su saglasno članu 200. Zakona o obligacionim odnosima imali u vidu sve relevantne okolnosti, svrhu dosuđenja naknade kao satisfakcije za pretrpljene duševne patnje a ne reparacije kao i značaj povređenog dobra i vodili su računa da se naknadom ne pogoduje težnjama nespojivim sa njenom prirodom i društvenom svrhom.

Pravilno je pobijanom odlukom primenjeno materijalno pravo i to odredbe člana 26. Zakona o rehabilitaciji odbijanjem zahteva tužilaca za naknadu materijalne štete za obavljen, neplaćen rad pok. VV, prekovremeni rad, rad u vreme praznika, za izgubljenu zaradu tokom nezaposlenosti, razlike u visini plate, gubitka penzije, razlike u penziji i po osnovu gubitka stana. Iz sadržine citiranog člana 26. Zakona o rehabilitaciji proizilazi da pravo na naknadu materijalne štete nastale zbog povrede prava i slobode, pripada isključivo rehabilitovanim licima. Zakon o rehabilitaciji je specijalan zakon, koji je izričito odredio nosioce prava, osnov i obim prava na rehabilitaciono obeštećenje i krug lica kojima pripada ovo pravo se ne može proširivati pravilima o nasleđivanju i pravnom sledbeništvu.

Revizijom se neosnovano osporava odluka o materijalnoj šteti ukazivanjem na odredbe Ustava, Konvencije protiv torture i drugih surovih, neljudskih i ponižavajućih kazni ili postupaka UN, Rezoluciju generalne skupštine Ujedinjenih Nacija od 21.03.2006. godine, Preporuku Komisije za ljudska prava, Zakon o obligacionim odnosima, Zakon o zabrani diskriminacije i dr. jer nižestepene odluke nisu u suprotnosti sa citiranim propisima i aktima. Ustavom nije predviđeno pravo na rehabilitaciju lica koje su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga lišeni života, slobode i drugih prava, na osnovu sudske ili administrativne odluke ili bez tih odluka u ranijem pravnom režimu, ali je u cilju zaštite i ostvarivanja osnovnih ustavnih načela ljudskih i manjinskih prava i sloboda donet Zakon o rehabilitaciji kojim su uređena ta pitanja. Navedenim zakonom je izričito propisano da pravo na naknadu materijalne štete zbog povrede prava i slobode imaju samo rehabilitovana lica usled čega nisu osnovani navodi revizije da ta prava mogu ostvariti i naslednici. Zakon o rehabilitaciji je lex specialis u odnosu na Zakon o obligacionim odnosima u pogledu regulisanja prava na obeštećenje za materijalnu i nematerijalnu štetu (rehabilitaciono obeštećenje). Takođe članom 14. stav 1. Konvencija UN garantovano je pravo žrtve nekog akta turture na naknadu i pravedno i odgovarajuće obeštećenje kao i to da u slučaju smrti žrtve akta torture imaoci prava te žrtve polažu prava na obeštećenje iz čega proizilazi da titulari prava na obeštećenje u slučaju torture mogu biti i druga lica ali samo u slučaju kada je smrt žrtve neposredno nastupila kao posledica akta torture, što ovde nije slučaj, budući da je otac tužilaca preminuo 20.10.2006. godine.

Kako se ni ostalim navodima revizije ne dovodi u sumnju pravilnost i zakonitost pobijane presude odlučeno je kao u izreci odluke na osnovu člana 414. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća-sudija

Slađana Nakić Momirović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić