Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž 1049/2022 od 20.04.2022. godine, preinačena je prvostepena presuda tako što je utvrđeno da je Sporazum o naknadi za eksproprisane nepokretnosti Opštinske uprave Vladičin Han, Odeljenja za urbanizam, imovinsko pravne, komunalne i građevinske poslove br.465-322/2011-04 od 08.06.2011. godine, ništav, suprotan prinudnim propisima i javnom poretku, te da ne proizvodi pravno dejstvo. Obavezan je tuženi da tužiocu na ime razlike između isplaćene naknade za poljoprivredno zemljište pa do pripadajuće naknade za građevinsko zemljište izvan građevinskog područja, a na osnovu zapisnika sa rasprave za sporazumno određivanje naknade za eksproprisane nepokretnosti Opštinske uprave Vladičin Han, Odeljenja za urbanizam, imovinsko pravne, komunalne i građevinske poslove br. 465-322/2011-04 od 08.06.2011. godine, za preuzeto građevinsko zemljište izvan građevinskog područja na vlasničkom delu od 1/1 i to za kp.br. .. u površini od 3097 m2, kp.br. .. u površini od 190 m2 i kp.br. .. u površini od 227m2, upisane u list nepokretnosti broj .. KO ..., isplati iznos od 1.113.200,06 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 21.09.2021. godine, kao dana presuđenja, do konačne isplate, dok je odbijen zahtev tužioca za traženu zakonsku zateznu kamatu počev od dana podnošenja tužbe do 20.09.2021. godine, kao neosnovan. Obavezan je tuženi da tužiocu na ime naknade troškova parničnog postupka isplati iznos od 295.732,00 dinara sa zateznom kamatom počev od izvršnosti presude do konačne isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je sa pozivom na odredbu člana 403. stav. 2 tačka 2. ZPP, blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući drugostepenu presudu u smislu članova 408. i 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku – ZPP (,,Službeni glasnik RS“ broj 72/11...10/23), Vrhovni sud je ocenio da revizija tuženog nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnosnažnim rešenjem o eksproprijaciji br. 465-322/2011-04 od 18.04.2011. godine, eksproprisane su katastarske parcele broj .., .. i .. po kulturi njive treće i četvrte klase, ukupne površine 3.154m2 čiji je tužilac bio vlasnik sa obimom udela 1/1, a radi izgradnje deonice auto-puta E75 Beograd Niš, granica sa Republikom Makedonijom, deonica Vladičin Han - Donji Neradovac. Dana 08.06.2011. godine, na raspravi za sporazumno određivanje naknade za eksproprisane nepokretnosti, sačinjen je zapisnik o saslušanju stranke, ovde tužioca, u kome je konstantovano da je postignuta saglasnost između stranaka o visini naknade za eksproprisane katastarske parcele tužioca u iznosu od 1.921.350,00 dinara. Tuženi je navedenu naknadu isplatno tužiocu. Naknada je određena po vrsti eksproprisanog zemljišta, prema tadašnjoj tržišnoj vrednosti za poljoprivredno zemljište. Na osnovu nalaza i mišljenja veštaka arhitektonske struke, utvrđeno je da se predmetne parcele nalaze u granicama Prostornog plana Opštine Vladičin Han iz 2011. godine, da je predmetnom zemljištu data namena saobraćajna infrastruktura - planirani auto - put i da tržišna vrednost zemljišta u trećoj zoni na teritoriji opštine Vladičin Han iznosi 862,00 dinara/m2. Prema nalazu i mišljenju istog veštaka, radi se o građevinskom zemljištu izvan građevinskog područja, da je tužiocu eksproprisano zemljište površine 3.414m2 i da razlika od isplaćenog iznosa za poljoprivredno zemljište do pripadajuće naknade za građevinsko zemljište izvan građevinskog područja iznosi 1.113.200,06 dinara. U svom usmenom izjašnjenju veštak je pojasnio da su predmetne parcele namenjene za izgradnju auto - puta E75, da se nalaze u pojasu eksproprijacije, da su sastavni deo putnog zemljišta navedenog infrastrukturnog objekta i da je, u trenutku eksproprijacije, zemljište bilo obuhvaćeno planskim dokumentom. Po donošenju planskog dokumenta, prema konstataciji veštaka, promenjen je status zemljišta tako da je, u momentu zaključivanja predmetnog sporazuma o naknadi, zemljište imalo status građevinskog zemljišta, jer je bilo namenjeno za izgradnju auto - puta. Katastarske parcele tužioca su, prema izveštaju RGZ SKN Vladičin Han od 28.5.2019. godine, preparcelisane 2010. godine na zahtev tuženog, dok je navedena promena u javnim knjigama upisana dana 07.07.2012. godine, po službenoj dužnosti, u skladu sa Projektom preparcelacije br. 1216/10 koji je izrađen od strane Instituta za puteve.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je odbio tužbeni zahtev tužioca. U obrazloženju svoje odluke naveo je da iako je, od strane lokalne samouprave, donet Prostorni plan područja i Odluka o utvrđivanju Prostornog plana, nije donet urbanistički plan i uređena osnova kojima bi se izvršila detaljna planska razrada. Dalje obrazlaže da u Prostornom planu nema izvoda koji precizno predmetne parcele menja iz strukture poljoprivrednog u građevinsko zemljište i da samim tim Sporazum o naknadi za eksproprisano zemljište nije protivan prinudnim propisima (Zakonu o planiranju i izgradnji), s obzirom da nepokretnosti tužioca nisu imale status građevinskog zemljišta tako i da utvrđena naknada nije bila niža od tržišne.

Drugostepeni sud nalazi da je prvostepeni sud pravilno i potpuno utvrdio činjenično stanje, ali da je na utvrđeno činjenično stanje pogrešno primenio materijalno pravo kada je zaključio da Sporazum o naknadi od 08.06.2011. godine nije ništav, te da tužiocu ne pripada razlika između isplaćene naknade za poljoprivredno zemljište do odgovarajuće naknade za građevinsko zemljište izvan građevinskog područja za predmetne nepokretnosti. Drugostepeni sud je suprotnog stanovišta koje zasniva na utvrđenju da propusti nadležnih organa i nesprovođenje promene namene zemljišta u katastru nepokretnosti, pogrešno označavanje statusa zemljišta u postupku sporazumnog određivanja visine naknade i podnošenje ponude radi određivanja naknade koja nije u stvarnom odnosu sa realnom vrednošću izmenjenog statusa zemljišta (građevinsko umesto poljoprivredno), imali su za posledicu da se tužiocu ne isplati tržišna naknada za eskroprisano zemljište. Zbog navedenog je, po oceni ovog suda, navedenim sporazumom povređen prinudni propis, Zakon o eksproprijaciji, koji za oduzimanje svojine u javnom interesu garantuje isplatu tržišne cene, a time i pravo tužioca na imovinu garantovanu čl.58 Ustava RS, pa je kao takav ništav u smislu čl. 103 st. 1 ZOOa. Imajući u vidu odredbu čl. 104 st. 1 ZOOa, koja propisuje posledice ništavosti ugovora, kao i da vraćanje eksproprisanog zemljišta za potrebe izgradnje auto - puta tužiocu nije moguće, to je prema stanovištu ovog suda tuženi dužan da isplati odgovarajuću naknadu u novcu u vidu razlike između isplaćene cene za poljoprivredno zemljište i tržišne cene prema stvarnom karakteru zemljišta kao građevinskog, odnosno da tužiocu isplati novčani iznos od 1.113.200,06 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana presuđenja do konačne isplate, shodno odredbi čl.277. st.1. u vezi čl.189. st.2. ZOOa. Iz navedenih razloga je drugostepeni sud preinačio prvostepenu presudu i usvojio tužbeni zahtev.

Neosnovano se revizijom ukazuje da je drugostepeni sud nepravilno primenio materijalno pravo kada je delimično preinačio prvostepenu presudu.

Odredbama člana 58. Ustava RS jemči se mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona, a pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne.

Odredbom člana 1. Zakona o eksproprijaciji, propisano je da se nepokretnosti mogu eksproprisati ili se svojina na njima može ograničiti samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Prema članu 20. stav 4. tog zakona javni interes za eksproprijaciju može da se utvrdi ako je, u skladu sa zakonom, donet odgovarajući planski akt, ako ovim zakonom nije drukčije određeno. Obavezna sadržina rešenja o eksproprijaciji propisana je članom 31. zakona, koji tačkom 4. predviđa da rešenje o eksproprijaciji sadrži naznačenje svrhe eksproprijacije, odnosno objekta radi čije izgradnje se nepokretnost ekspropriše, kao i broj rešenja kojim je utvrđen javni, odnosno opšti interes za eksproprijaciju i naziv organa koji je to rešenje doneo. Prema članu 42. stav 1. tog zakona, naknada za eksproprisano poljoprivredno zemljište i građevinsko zemljište određuje se u novcu prema tržišnoj ceni takvog zemljišta, ako zakonom nije drugačije propisano, a prema stavu 2. ovog člana, procenu tržišne cene iz stava 1. vrši organ nadležan za utvrđivanje poreza na prenos apsolutnih prava na nepokretnost. Prema članu 56. istog zakona, po pravnosnažnosti rešenja o eksproprijaciji opštinska uprava dužna je da odmah bez odlaganja zakaže i održi raspravu za sporazumno određivanje naknade za eksproprisanu nepokretnost (stav 1), a opštinska uprava od upravnih i drugih organa i organizacija pribavlja obaveštenja o činjenicama koje mogu biti od značaja za sporazumno određivanje naknade (stav 3).

Navedenim zakonskim odredbama propisani su uslovi koji moraju biti ispunjeni da bi oduzimanje, odnosno ograničavanje prava svojine i isplata naknade bili u skladu sa Ustavom i zakonom. U konkretnom slučaju, opština Vladičin Han je donela planske dokumente o promeni namene sporne katastarske parcele i ona je proglašena za gradsko građevinsko zemljište u trećoj zoni, pre nego što je tužiocu katastarska parcela eksproprisana rešenjem od 18.04.2011. godine. Opštinska uprava Vladičin Han – Odeljelje za urbanizam, imovinsko pravne, komunalne i građevinske poslove Vladičin Han bila je u zakonskoj obavezi da bude upoznata sa navedenom činjenicom u postupku zaključivanja pobijanog sporazuma o naknadi za eksproprisano zemljište, prema citiranoj odredbi člana 56. stav 3. Zakona o eksproprijaciji, bez obzira što promena namene zemljišta nije sprovedena u katastru nepokretnosti. Tuženi je kao korisnik eksproprijacije bio stranka u postupku sporazumnog određivanja naknade i kao javno preduzeće, takođe je bio u obavezi da vodi računa o stvarnom statusu oduzetog zemljišta i u skladu sa tim podnese ponudu o odgovarajućoj tržišnoj visini naknade.

Neosnovani su revizijski navodi da se donošenjem planskog dokumenta ne menja po sili zakona status zemljišta i da je tužilac bio u obavezi da izvrši prenamenu zemljišta iz poljoprivrednog u građevinsko zemljište, u skladu sa Planskim dokumentom opštine Vladičin Han. Ovo zbog toga što je organ uprave pred kojim se vodio postupak eksproprijacije i sporazumnog određivanja naknade imao zakonsku obavezu da visinu naknade za eksproprisano zemljište utvrdi prema statusu zemljišta određenog planskim aktom, na osnovu kog je utvrđen javni interes i doneto pravnosnažno rešenje o eksproprijaciji.

S obzirom na navedeno, pravilan je zaključak drugostepenog suda da je pobijani Sporazum o isplati naknade za eksproprisano zemljište protivan prinudnim propisima, javnom poretku i dobrim običajima i zato je ništav u smislu člana 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima.

Tužiocu je visina razlike naknade pravilno dosuđena u smislu člana 42. Zakona o eksproprijaciji, prema vrednosti zemljišta iz nalaza i mišljenja veštaka arhitektonske struke. Naime, procena tržišne vrednosti nepokretnosti od strane veštaka utvrđena je prema nameni zemljišta kao građevinsko, zbog čega je i utvrđena razlika u tržišnoj vrednosti u odnosu na onu utvrđenu Sporazumom, pa je pravilno tuženi obavezan da tu razliku isplati tužiocu, prema razlozima drugostepene presude koje prihvata i Vrhovni sud.

Prilikom donošenja odluke, ovaj sud je cenio ostale revizijske navode, ali je zaključio da isti nisu od uticaja na drugačiju odluku, jer je drugostepena presuda doneta pravilnom primenom materijalnog prava.

Iz navedenih razloga, Vrhovni sud je odlučio kao u izreci, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP.

Predsednik veća - sudija

Branko Stanić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković