Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Branke Dražić i Danijele Nikolić, članova veća, u parnici tužilaca AA i BB iz ..., čiji je punomoćnik Danilo Pašalić advokat iz ..., protiv tuženih Grada Beograda-Sekretarijata za poslove legalizacije objekata Gradske uprave Grada Beograda, čiji je zakonski zastupnik Gradsko pravobranilaštvo iz Beograda, Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP iz Beograda, čiji je punomoćnik Bojan Resavac advokat iz ... i Gradske opštine Zemun, čiji je zakonski zastupnik Opštinsko pravobranilaštvo iz Zemuna, radi utvrđenja, odlučujući o revizijama prvotuženog i drugotuženog koje su izjavljene protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 3240/20 od 17.06.2020. godine, u sednici veća koja je održana dana 15.09.2021. godine, doneo je

R E Š E NJ E

I ODBACUJE SE kao nedozvoljena revizija tuženog Grada Beograda-Sekretarijata za poslove legalizacije objekata Gradske uprave Grada Beograda izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 3240/20 od 17.06.2020. godine.

II UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž 3240/20 od 17.06.2020. godine i presuda Višeg suda u Beogradu P 1670/18 od 14.10.2019. godine u stavu drugom i četvrtom izreke u odnosu na tuženu Direkciju za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP iz Beograda, i u tom delu predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 1670/18 od 14.10.2019. godine, stavom prvim izreke, odbijen je prigovor apsolutne nenadležnosti. Stavom drugim izreke, delimično je usvojen tužbeni zahtev pa je utvrđeno da tužioci AA i BB imaju pravo na dodelu stana u postupku raseljavanja u vezi eksproprijacije stambenog objekta spratnosti prizemlje, površine 43m2 pod objektom i pomoćnog objekta spratnosti- prizemlje površine 16m2 pod objektom u ulici ... broj ... u ..., na kat. parceli .../... KO ..., što su tuženi Grad Beograd-Sekretarijat za poslove legalizacije objekata Gradske uprave Grada Beograda i Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP dužni da priznaju i trpe. Stavom trećim izreke, odbijen je tužbeni zahtev u odnosu na tuženu Gradsku opštinu Zemun. Stavom četvrtim izreke, obavezani su prvo i drugotuženi da tužiocima na ime naknade troškova parničnog postupka solidarno isplate iznos od 251.550,00 dinara, u roku od 15 dana od dana prijema pismenog otpravka pod pretnjom izvršenja.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 3240/20 od 17.06.2020. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužilaca i tuženih Grada Beograda-Sekretarijata za poslove legalizacije objekata Gradske uprave Grada Beograda i Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP iz Beograda i potvrđena presuda Višeg suda u Beogradu P 1670/18 od 14.10.2019. godine. Stavom drugim izreke, odbijeni su kao neosnovani zahtevi tužilaca i tuženih za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi Grad Beograd je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Takođe, blagovremeno je reviziju izjavila i tužena Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući dozvoljenost revizije tuženog Grada Beograda-Sekretarijata za poslove legalizacije objekata Gradske uprave Grada Beograda u smislu odredbe člana 410. stav 2. tačka 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da revizija prvotuženog nije dozvoljena.

U konkretnom slučaju reviziju je za ovog tuženog izjavio pravobranilački pomoćnik po punomoćju potpisanom od strane Gradskog pravobranioca Grada Beograda.

Odredbom člana 11. Odluke o Gradskom pravobranilaštvu Grada Beograda („Službeni list Grada Beograda“, broj 115/19), propisano je da je Gradsko pravobranilaštvo zastupnik Grada Beograda i gradskih opština u pravnim poslovima pred sudovima, arbitražama, organima uprave i drugim nadležnim organima, kada Grad Beograd ili gradska opština imaju položaj stranke ili umešača o čijim pravima i obavezama se odlučuje u tom postupku (stav 1.). Prema članu 14. Odluke, Gradsko pravobranilaštvo preduzima zastupanje pod istim uslovima kao i advokat, kada je propisano da je u određenom postupku ili za preduzimanje određene radnje u postupku obavezno zastupanje stranke od strane advokata. Odredbom člana 26. Odluke, propisano je da pravobranilački pomoćnik i pravobranilački pripravnik mogu preduzeti radnje zastupanja u postupku pred sudom, organom uprave ili drugim nadležnim organom, u granicama pismenog ovlašćenja Gradskog pravobranioca, odnosno zamenika Gradskog pravobranioca.

Imajući u vidu navedeno, po oceni Vrhovnog kasacionog suda reviziju i druge vanredne pravne lekove u ime Grada Beograda može da izjavi samo Gradski pravobranilac, odnosno njegov zamenik, koji su u pogledu preduzimanja ovih radnji izjednačeni sa advokatom. Kako reviziju u ime stranke ne može da izjavi advokatski pripravnik ili neko drugo lice zaposleno u advokatskoj kancelariji, koje je diplomirani pravnik sa položenim prvosudnim ispitom, to ni pravobranilački pomoćnik-savetnik zaposlen u Gradskom pravobranilaštvu nije lice ovlašćeno za izjavljivanje revizije.

Stoga je revizija tuženog Grada Beograda, izjavljena preko pravobranilačkog pomoćnika- savetnika, odbačena kao nedozvoljena. Bez uticaja na dozvoljenost revizije u konkretnom slučaju je činjenica da je Gradski pravobranilac ovlastio podnosioca revizije da ga zamenjuje u zastupanju i preduzimanju svih pravnih radnji u postupku, uključujući mogućnost da izjavi reviziju.

Shodno odredbi člana 413. stav 1. ZPP odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Odlučujući o reviziji tužene Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP u smislu odredbe člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tužene osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilac AA je tokom braka sa tužiljom BB, u cilju rešavanja stambenog problema, od svog poslodavca Holding „VV“ ..., kupio zgradu u izgradnji sa temeljom površine 56m2, postavljenim na kp. ... KO ... starog premera, koja odgovara kp. br. .../... KO ... novog premera. Ovaj ugovor je overen kod Četvrtog opštinskog suda u Beogradu Ov broj .../... dana 24.07.2000. godine. Aneksom Ov br .../... od 26.09.2000. godine izmenjen je član 1. tako što je konstatovano da je prodavac vanknjižni vlasnik zgrade u izgradnji, u ..., u ulici ... ... samo sa postavljenim temeljima površine 56 m2, na placu od 28 kv hv, formiranom od kat. parcele ... ukupne površine 349 kv hv, što u odnosu na ukupnu površinu iznosi 28/349 kv hv upisano u ZKUL ... KO ... . Rešenjem Četvrtog opštinskog suda u Beogradu DN 1667/01 od 15.09.2001. godine dozvoljena je zabeležba postojanja navedenog ugovora o kupoprodaji od 24.07.2000. godine i aneksa ugovora od 26.09.2000. godine u korist AA. Zbog proširenja porodice tužilac je, pored objekta sazidanog na kupljenom temelju na kat. parceli .../..., na susednoj kat. parceli .../... sazidao objekat površine 19,46 m2, u kojem je živela jedna od njegovih ćerki sa svojom porodicom. Dana 11.09.2003. godine tužilac je nadležnom organu tužene Opštine Zemun podneo zahtev za legalizaciju objekta sagrađenog do 13.05.2003. godine, koji je dopunio skicom, kopijom plana i dokazom o uplati administrativne takse, ali do prelaska poslova legalizacije bespravno sagrađenih objekata sa opština u nadležnost tuženog Grada Beograda, opštinski organ uprave nije odlučio o traženoj legalizaciji. Rešenjem Vlade Republike Srbije 05 broj 465/2702/10 od 15.04.2010. godine utvrđen je opšti interes za eksproprijaciju zemljišta i objekata na zemljištu radi izgradnje saobraćajnice „Severna tangenta“ od saobraćajnice T6 do Pančevačkog puta-sektor 1, deonica od ulice ... do ...-... . ... sa mostom preko Dunava i sa petljom sa Zrenjaninskim putem. Pravnosnažnim rešenjem Gradske opštine Zemun 463-3/12-6 od 23.01.2012. godine u korist tuženog Grada Beograda, za potrebe tužene Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP uz naknadu je preneto pravo korišćenja i katastarskih parcela .../..., .../..., .../... upisanih u ln ... KO ..., kao državna svojina Republike Srbije, na kojima je kao jedan od sukorisnika upisan Holding „VV“ ... a.d. iz .... Na osnovu ovih odluka, a zbog hitne potrebe uvođenja izvođača radova na teren, sporni tužiočevi objekti su srušeni, tako da je tužilac povukao zahtev za legalizaciju zbog njihovog uklanjanja, i postupak legalizacije istih obustavljen je pravnosnažnim Zaključkom Grada Beograda od 16.04.2018. godine. Po stupanju u posed spornih nepokretnosti tužena Direkcija je, ugovorom broj 55617/9600 od 23.03.2013. godine dala tužiocima u zakup na određeno vreme od 5 godina dve stambene jedinice - tužiocu AA dvosoban stan površine 47,87 m2 da ga koristi sa ćerkom GG, zetom DD i unukama ĐĐ i EE, a tužilji BB garsonjeru površine 28,44 m2, da istu koristi sa ćerkom ŽŽ. Članom 5. ovog ugovora ugovoreno je da ako se u postupku legalizacije pravnosnažnim rešenjem utvrdi da objekti iz člana 1. stav 6. (površine 43,65 m2 na kp. broj .../... i površine 16 m2, na kp. broj .../... KO ...) ispunjavaju uslove za legalizaciju ili se pravnosnažnom sudskom odlukom utvrdi da AA ima pravo na dodelu stana u postupku raseljavanja, pitanje svojine odnosno susvojine na stanovima iz člana 2. i 3. ugovora između Direkcije i AA regulisaće se u skladu sa zakonskim propisima, o čemu će se sačiniti aneks tog ugovora.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev sa obrazloženjem da tužioci ne mogu trpeti posledice nevršenja funkcije organa prvo i trećetuženih koji nisu u razumnom roku doneli rešenje o zahtevu tužilaca za legalizaciju predmetnih objekata, koji je podneo još 2003. godine, pa upravo svojim neblagovremenim postupanjem nisu pružili mogućnost tužiocu da legalizuje svoje objekte, odnosno da se utvrdi njegovo pravo svojine na objektima, na osnovu čega bi shodno članu 16. Zakona o eksproprijaciji imao pravo naknade za eksproprisani stan i pripadajuće zemljište.

Drugostepeni sud je potvrdio odluku prvostepenog suda sa obrazloženjem da je na osnovu postojećeg pravnog posla – ugovora o kupoprodaji i njegovog aneksa tužilac, u skladu sa važećim propisima blagovremeno podneo zahtev za legalizaciju, o kome ni opštinski ni gradski upravni organi godinama nisu doneli konačnu odluku, pa su tužioci dovedeni u položaj da o njihovom pravu nije rešeno u skladu sa postojećim propisima za legalizaciju objekata koji su se poslednjih godina često menjali, zbog čega su dovedeni u situaciju da nemaju rešen status svojih bespravno građenih objekata upravo zbog propusta organa tužene Gradske opštine Zemun i tuženog Grada Beograda. Tužena Direkcija je u obavezi da kao krajnji korisnik eksproprijacije, shodno članu 5. ugovora od 23.03.2013. godine prizna tužiocima postojanje prava na dodelu stana u postupku raseljavanja, a osim toga, tužioci imaju pravo na dom shodno Ustavu Republike Srbije i Protokolu 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i pravo na neometno uživanje imovine.

Međutim, po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda nižestepeni sudovi su pogrešno primenili materijalno pravo, zbog čega činjenično stanje nije potpuno i pravilno utvrđeno.

Odredbom člana 172. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima propisano je da pravno lice odgovara za štetu koju njegov organ prouzrokuje trećem licu u vršenju ili u vezi sa vršenjem svojih funkcija. U konkretnom slučaju, tužioci postavljenim tužbenim zahtevom ne traže naknadu štete, već utvrđenje postojanja prava na dodelu stana, koje ne može biti, u smislu odredbe člana 172. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, osnov za priznanje traženog prava, već naprotiv ova odredba upućuje na novčano obeštećenje obligacionopravne prirode.

Odredbom člana 16. stav 2. Ustava Republike Srbije propisano je da su opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava i potvrđeni međunarodni ugovori sastavni deo pravnog poretka Republike Srbije i neposredno se primenjuju.
Potvrđeni međunarodni ugovori moraju biti u skladu sa Ustavom. Republika Srbija je ratifikovala Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koja je sastavni deo našeg unutrašnjeg poretka te neposredno se primenjuje.

Članom 8. Evropske konvencije, propisano je pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života, pa je tako u stavu 1. propisano da svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i prepiske. Stavom 2. propisano je da javne vlasti se neće mešati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i neophodno u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbednosti, javne bezbednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja i morala, ili zaštite prava i sloboda drugih.

Članom 1. Protokola 1. uz Konvenciju, propisano je da svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Prema stavu 2. ove zakonske odredbe, prethodne odredbe ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni.

U konkretnom slučaju, pravo tužilaca da zahtevaju utvrđenje prava na dodelu stana primenom napred citiranih zakonskih propisa ne čini tužbeni zahtev osnovanim, jer bi se u tom slučaju postavilo pitanje postojanja njihove imovine, osnovno poštovanja prava na dom i to u slučaju kada se ne traži iseljenje iz stanova koji su predmet spora, da bi se tužioci pozivali na kršenje prava na dom i prava na neometano uživanje svoje imovine.

Ugovorom između prvotužene Direkcije i tužilaca od 23.03.2013. godine tužiocima su date u zakup na određeno vreme dve stambene jedinice koje su predmet spora i to da ih koriste sa članovima svog porodičnog domaćinstva, dok se u postupku legalizacije ne utvrdi da objekti iz člana 1. stav 6. ispunjavaju uslove za legalizaciju ili se pravnosnažnom sudskom odlukom ne utvrdi da tužilac AA ima pravo na dodelu stana u postupku raseljavanja, u kom slučaju će pitanje svojine, odnosno susvojine na stanovima 2 i 3 koji su predmet tog ugovora, biti regulisano u skladu sa zakonskim propisima, o čemu će biti sačinjen aneks.

Dakle, tužiocima su na određeno vreme date u zakup stambene jedinice koje su predmet spora i to u postupku eksproprijacije, zbog čega se u konkretnom slučaju ima primeniti Zakon o eksproprijaciji.

Odredbom člana 16. Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik RS“, broj 53/95, „Službeni list SRJ“, broj 16/21, „Službeni glasnik RS“, broj 23/01 sa izmenamana i dopunama) propisano je da ranijem sopstveniku stambene zgrade ili stana, odnosno poslovne prostorije, korisnik eksproprijacije dužan je, da na njegov zahtev, da u svojinu ili susvojinu drugu stambenu zgradu ili stan, odnosno poslovnu prostoriju na istom mestu ili bližoj okolini, koja po strukturi i površini odgovara uslovima stanovanja, odnosno obavljanja delatnosti, koje je raniji sopstvenik imao pre eksproprijacije.

Nižestepeni sudovi nisu primenili ovu odredbu zakona, zbog čega ni činjenično stanje u sprovedenom postupku nije potpuno i pravilno utvrđeno, odnosno nije utvrđen status tužilaca u odnosu na stanove koji su predmet spora da bi im se priznalo pravo koje traže postavljenim tužbenim zahtevom.

Sa iznetih razloga saglasno odredbi člana 416. stav 2. ZPP pobijana presuda je ukinuta u odnosu na tuženu Direkciju za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP i predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

Predsednik veća – sudija
Branislav Bosiljković, s.r.

Za tačnost otpravka
Upravitelj pisarnice
Marina Antonić