Republika Srbija
VRHOVNI KASACIONI SUD
Rev 4715/2020
17.06.2021. godina
Beograd

U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Dobrile Strajina i Marine Milanović, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Nikola Tadić, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Subotici, radi naknade štete, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 586/20 od 10.07.2020. godine, u sednici održanoj 17.06.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana revizija tužioca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 586/20 od 10.07.2020. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Subotici P 64/19 od 06.12.2015. godine, ispravljene rešenjem istog suda P 64/19 od 03.02.2020. godine, usvojen je zahtev tužioca u nepresuđenom delu i obavezana je tužena da tužiocu isplati 10.389.395,00 dinara na ime naknade materijalne štete na ime razlike zarade pre i posle štetnog događaja, iznos od 2.241.971,80 dinara na ime gubitka penzije za period posebnog penzijskog staža i iznos od 19.839.006,00 dinara na ime razlike u visini penzije koju bi ostvarivao kao vojno lice da nije bilo štetnog događaja i penzije koju je ostvario, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 06.12.2019. godine, kao dana presuđenja pa do isplate i obavezana je tužena da tužiocu na ime troškova postupka plati 344.057,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 586/20 od 10.07.2020. godine, nakon održane rasprave, žalba tužioca je odbačena kao nedozvoljena, žalba tužene delimično usvojena, delimično odbijena i prvostepena presuda preinačena tako što je odbijen zahtev tužioca preko iznosa od 2.723.139,84 dinara do prvostepenom presudom dosuđenog iznosa od 10.389.395,00 dinara na ime naknade materijalne štete na ime razlike zarade pre i posle štetnog događaja, preko iznosa od 10.017.606,98 dinara pa do prvostepenom presudom dosuđenog iznosa od 19.839.006,00 dinara na ime naknade materijalne štete na ime razlike u visini penzije koju bi tužilac ostvarivao kao vojno lice da nije bilo štetnog događaja i penzije koju je ostvario, kao i zahtev za dosuđenje iznosa od 2.241.971,80 dinara na ime gubitka penzije za period posebnog penzijskog staža, sve sa potraživanom zakonskom zateznom kamatom počev od presuđenja do isplate, a tužiocu dosuđeni iznos troškova prvostepenog postupka snižen na iznos od 94.500,00 dinara, dok je u preostalom nepreinačenom delu potvrđena i odbijen zahtev tužioca i tužene za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pravilnost drugostepene odluke na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, 87/18) i utvrdio da revizija nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka propisana članom 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je rehabilitovano lice na osnovu pravnosnažnog rešenja Višeg suda u Subotici Reh 27/13 od 15.07.2013. godine. Navedenim rešenjem je utvrđeno da su presuda Vojnog suda u Skoplju br. ../52 od 11.12.1952. godine, kojom je tužilac oglašen krivim za krivično delo kontrarevolucionarnog napada na državno i društveno uređenje FNRJ iz člana 100. KZ i osuđen na kaznu strogog zatvora u trajanju od pet godina i na jednu godinu ograničenja građanskih prava, kao i presuda Vrhovnog vojnog suda u Beogradu br. ../53 od 25.03.1953. godine, kojom je preinačena prvostepena presuda u pogledu pravne kvalifikacije krivičnog dela u krivično delo neprijateljske propagande iz člana 118. stav 1. KZ, ništave od njihovog donošenja i da su ništave njihove pravne posledice.

Tužilac je rođen 1932. godine u ..., bio je profesionalno vojno lice na službi u JNA u periodu od 01.09.1949. do 15.08.1952. godine sa činom potporučnika, a služio je u VP .. u Makedoniji. Nakon hapšenja boravio je u više zatvorskih ustanova počev od Kumanova, Skoplja za vreme trajanja suđenja, Beograda, pa posle završetka suđenja u logoru u Bileći i konačno na Golom otoku. Rešenjem DSUP FNRJ 21637/55 od 24.11.1955. godine tužilac je uslovno otpušten sa izdržavanja kazne i pušten na slobodu 29.11.1955. godine, kada je napustio Goli otok. Na izdržavanju kazne zatvora proveo je 3 godine, 3 meseca i 14 dana.

Po izlasku iz zatvora i povratku u ... tužilac se prvi put zaposlio 01.06.1956. godine u ... preduzeću u ..., sa srednjom stručnom spremom i obavljao je poslove knjigovođe u pogonu, gde je radio do 09.03.1959. godine. Ovaj posao je napustio, jer je imao manju platu od radnika istog ranga za oko 20%. Redovna plata za te poslove bila je oko 11.500,00 tadašnjih dinara, a tužilac je dobijao oko 9.500,00 tadašnjih dinara. Nakon toga zaposlio se u ..., gde je obavljao poslove u računovodstvu kraće vreme, a zatim poslove sekretara preduzeća. U računovodstvu je imao platu oko 13.000,00 do 14.000,00 tadašnjih dinara, a kao sekretar još 1.000,00 dinara više. Kao sekretar obavljao je administrativne poslove. U ... je radio od 10.03.1959. godine do 30.09.1964. godine. Nakon što je u ... dobio otkaz, zaposlio se u Kombinatu „BB“ gde je radio od 04.11.1964. do 31.01.1973. godine i obavljao poslove knjigovođe u jednoj od uprava tog preduzeća. Zarada mu je bila oko 17.000,00 dinara. Nakon toga, zaposlio se u poslovnici NIP „VV“ u ..., gde je radio od 01.02.1973. godine do ostvarivanja prava na penziju 22.05.1984. godine. U ovom preduzeću obavljao je poslove u knjigovodstvu i distribuciji ... . Dok je bio na službi u vojsci tužilac je radio kao vezista u zvanju potporučnika i tadašnja zarada za tri godine koliko je bio na službi nije se menjala i iznosila je 3.975,00 tadašnjih dinara. Tužilac je nakon gimnazije 1947. godine završio oficirsku školu 1949. godine. Nakon što mu je prestala služba u vojsci nije mogao da se zaposli bez neke stručne škole, zbog čega je završio srednju ekonomsku školu i stekao zvanje ekonomskog tehničara.

Rešenjem Službe SIZ PIOR Vojvodine od 24.10.1984. godine tužiocu je po osnovu gubitka radne sposobnosti utvrđeno pravo na invalidsku penziju počev od 22.05.1984. godine u visini od 11.710,04 dinara, s tim što mu se počev od 01.07.1984. godine penzija povećala za 14% i 5% i iznosi 14.016,91 dinar mesečno. Ukupno priznat penzijski staž po rešenju iznosio je 30 godina 9 meseci i 19 dana. U obrazloženju ovog rešenja navedeno je da je invalidnost prouzrokovana bolešću. Rešenjem Republičkog fonda PIO, Pokrajinskog fonda, Filijala Subotica od 06.07.2015. godine tužiocu, kao rehabilitovanom licu, na osnovu člana 20, 22. i 23. Zakona o rehabilitaciji priznat je za vreme lišenja slobode poseban penzijski staž u dvostrukom trajanju od šest godina i sedam meseci i vreme nezaposlenosti po prestanku lišenja slobode, kao poseban penzijski staž u efektivnom trajanju od šest meseci i jedan dan, što ukupno iznosi 7 godina 1 mesec i 1 dan. Ovim rešenjem tužiocu nije priznato pravo na mesečnu novčanu naknadu (poseban dodatak) uz obrazloženje da tužilac ne ispunjava uslove propisane članom 23. Zakona o rehabilitaciji za priznavanje prava na mesečnu novčanu naknadu (poseban dodatak) u visini od 50% od prosečne mesečne plate u Republici Srbiji u prethodnoj godini.

Prvostepeni sud je ocenom nalaza i mišljenja sudskog veštaka ekonomsko-finansijske struke utvrdio da razlika zarade pre i posle štetnog događaja iznosi 10.389.395,00 dinara, da gubitak penzije za period posebnog penzijskog staža iznosi 2.241.971,80 i da je razlika u visini penzije koju bi tužilac ostvarivao kao vojno lice da nije bilo štetnog događaja i penzije koju je ostvarivao iznosi 19.839.006,00 dinara.

Tužiocu je u ovom postupku pravnosnažnom presudom na ime rehabilitacionog obeštećenja dosuđen ukupan iznos od 3.000.000,00 dinara na ime naknade nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, povrede časti, ugleda i prava ličnosti, iznos od 1.988.512,80 dinara na ime naknade materijalne štete zbog izgubljene zarade za period lišenja slobode i iznos od 291.974,10 dinara na ime naknade materijalne štete na ime izgubljene zarade za vreme nezaposlenosti u periodu od 29.11.1955. do 01.06.1956. godine.

Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je usvojio zahtev tužioca za rehabilitaciono obeštećenje na ime naknade materijalne štete.

Drugostepeni sud je nakon održane rasprave delimično potvrdio, a delimično preinačio prvostepenu presudu, prihvatajući nalaz i mišljenje sudskog veštaka ekonomsko-finansijske struke u pogledu metodologije obračuna razlike zarade i razlike u visini penzije koje bi tužilac ostvarivao kao vojno lice da nije bilo štetnog događaja i zarade i penzije koju je ostvario, ali ne i u pogledu podataka koji su korišćeni prilikom obračuna, koje podatke je drugostepeni sud pribavio sa internet sajta „infoplate.rs“, sa kog sajta je i sudski veštak koristio podatke. Drugostepeni sud je ocenio da je pogrešno sudski veštak za obračun zarade uporednog radnika primenio zaradu administrativnog radnika – referenta koji poslovi spadaju u kategoriju administracije i to najniže plaćenu, umesto prosečnu zaradu i zaradu uporednog radnika knjigovođe koje poslove je tužilac i obavljao sa srednjom stručnom spremom, zbog čega je prilikom obračuna koristio podatke o prosečnoj zaradi za poslove knjigovođe sa internet sajta „infoplate.rs“, a kao osnov za obračun uzeo je prosečnu zaradu knjigovođe, kao uporednog radnika. Drugostepeni sud je smatrao da se kod obračuna ne može prihvatiti visina penzije potporučnika Vojske u iznosu od 66.698,00 dinara, odnosno da je ista jednaka visini zarade potporučnika vojske za decembar 2019. godine, jer se sudski veštak pogrešno pozvao na odredbu člana 191. Zakona o Vojsci Srbije, kojom je propisano da do donošenja propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju vojnih osiguranika, penzijski osnov za obračun visine vojne penzije vojnom osiguraniku kome prestane služba sa pravom na penziju po stupanju ovog Zakona na snagu, čini mesečni iznos plate bez poreza i doprinosa za puno radno vreme koja vojnom osiguraniku pripada u mesecu u kom mu prestaje služba, jer je navedenom odredbom utvrđen samo penzijski osnov za obračun visine penzije. Stoga je drugostepeni sud pošao od toga da shodno članu 42. stav 1. tačka 6. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju profesionalna vojna lica spadaju u posebnu kategoriju osiguranika i da im se starosna i invalidska penzija određuje saglasno odredbama člana 79. i 231. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju. Prema članu 231. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, ukoliko je to za osiguranika povoljnije starosna odnosno invalidska penzija se za ove kategorije osiguranika određuje od penzijskog osnova koji predstavlja njegov prosečni mesečni iznos zarade odnosno naknade zarade, s tim što ne može iznositi više od 85% od pezijskog osnova (zarade potporučnika). Polazeći od napred navedenog, a kod utvrđenog da je prema podacima zarada potporučnika u Vojsci Srbije za decembar 2019. godine iznosila 66.698,00 dinara odnosno 379,00 dinara po radnom satu (u odnosu na mesečni fond radnih sati koji za decembar 2019. godine iznosi 176 sati), da je prema podacima sa internet sajta „infoplate.rs“ u kategoriji ekonomije, finansije, računovodstvo, najniža zarada za poslove knjigovođe iznosila 38.960,00 dinara, a najviša 80.522,00 dinara, a da je prosečna zarada za ove poslove iznosila 59.741,00 dinar, odnosno 339,43 dinara po radnom satu (po fondu radnih sati za decembar 2019. godine od 176 sati), drugostepeni sud je primenjujući metodologiju koju je primenio i sudski veštak utvrdio da ukupna razlika zarade (između zarade potporučnika vojske i prosečne zarade knjigovođe za decembar 2019. godine) obračunata za period od prvog zaposlenja tužioca nakon štetnog događaja 01.06.1956. godine do ostvarivanja prava na invalidsku penziju 22.05.1984. godine iznosi 2.723.139,84 dinara i da ukupna razlika penzija (između penzije potporučnika vojske i penzije tužioca za decembar 2019. godine) obračunata za period od 22.05.1084. godine do dana podnošenja tužbe iznosi 10.017.606,98 dinara.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda drugostepeni sud je na utvrđeno činjenično stanje pravilno primenio materijalno pravo kada je odbio, kao neosnovan zahtev tužioca za naknadu materijalne štete na ime razlike zarade preko iznosa od 2.723.139,84 dinara do iznosa od 10.389.395,00 dinara, na ime naknade materijalne štete na ime razlike u visini penzije koju bi tužilac ostvarivao kao vojno lice da nije bilo štetnog događaja i penzije koju je ostvario preko iznosa od 10.017.606,98 dinara do traženog iznosa od 19.839.006,00 dinara, kao i zahtev tužioca za isplatu iznosa od 2.241.971,80 dinara na ime gubitka penzije za period posebnog penzijskog staža, sa kojih razloga navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava nisu osnovani.

Prema članu 26. stav 1. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“, br. 92/2011) rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Kada se ima u vidu utvrđeno činjenično stanje, da je tužilac pre nego što je lišen slobode bio profesionalno vojno lice na službi u JNA sa činom potporučnika, da se po izlasku iz zatvora i vraćanju u ... prvi put zaposlio 01.06.1956. godine i radio kod više poslodavaca do ostvarivanja prava na invalidsku penziju počev od 22.05.1984. godine, kao i poslove koje je obavljao, to je tužiocu pravilno odmerena visina naknade materijalne štete primenom član 154, 155, 185. i 189. Zakona o obligacionim odnosima. Visina materijalne štete je pravilno utvrđena u vidu izmakle koristi shodno primanjima oficirskog čina potporučnika u vreme presuđenja, a bez uzimanja u obzir mogućnosti napredovanja, jer napredvanje u karijeri nije moglo biti učinjeno izvesnim. Visina zarade i penzije koju bi tužilac ostvarivao da nije bio osuđen pravilno je utvrđena kao visina koja se osnovano mogla očekivati prema redovnom toku stvari. Suprotno navodima revizije pravilno je drugostepeni sud prihvatio nalaz i mišljenje sudskog veštaka ekonomsko-finansijske struke u pogledu metodologije obračuna razlike zarade i penzije koju bi tužilac ostvarivao kao vojno lice da nije bilo štetnog događaja i koje je ostvarivao, ali ne i u pogledu podataka koji su korišćeni prilikom obračuna, koje podatke je drugostepeni sud pribavio sa internet sajta „infoplate.rs“, sa kog sajta je i sudski veštak koristio podatke pravilno ih ceneći.

Pravo na redovan penzijski staž kao uslov za ostvarivanje penzije tužilac je stekao zapošljavanjem, što je u konkretnom slučaju nastupilo 01.06.1956. godine. Međutim, pravo na poseban penzijski staž, a eventualno i na posebnu novčanu naknadu, može da se ostvari pod uslovima iz čl. 22. i 23. Zakona o rehabilitaciji. Tužiocu je kao rehabilitovanom licu u smislu člana 22. stav 1. Zakona o rehabilitaciji priznato vreme lišenja slobode kao poseban penzijski staž u dvostrukom trajanju. To pravo ostvaruje se u posebnom postupku pred nadležnim fondom u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju. S tim u vezi, pod uslovima iz člana 23. Zakona o rehabilitaciji ostvaruje se i pravo na eventualnu mesečnu novčanu naknadu (poseban dodatak), te je stoga pravilna odluka drugostepenog suda kojom je odbio kao neosnovan zahtev tužioca kojim je tražio da se obaveže tužena da mu isplati iznos od 2.241.971,80 dinara na ime gubitka penzije za period posebnog penzijskog staža.

Navodima revizije nije dovedena u sumnju primena materijalnog prava, navode revizije Vrhovni kasacioni sud je cenio, ali kako nisu od značaja za donošenje drugačije odluke u ovoj pravnoj stvari, to ih shodno ovlašćenju iz člana 414. i člana 396. stav 1. u vezi člana 419. ZPP nije posebno obrazlagao.

Suprotno navodima revizije pravilna je odluka drugostepenog suda kojom je odbačena, kao nedozvoljena žalba tužioca, s obzirom da je prvostepeni sud u celosti usvojio zahtev tužioca.

Sa napred navedenih razloga, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija
Slađana Nakić Momirović,s.r.

Za tačnost otpravka
Upravitelj pisarnice
Marina Antonić