Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudije: Jasminke Stanojević, kao predsednika veća, Biserke Živanović i Spomenke Zarić, kao članova veća, u pravnoj stvari tužioca Centra za socijalni rad Loznica, protiv tuženih AA iz ..., čiji je punomoćnik Vladeta Petrović, advokat iz ... i BB iz ..., radi lišenja roditeljskog prava, odlučujući o reviziji tuženog AA izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 181/20 od 27.05.2020. godine, na sednici održanoj 28.10.2020. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 181/20 od 27.05.2020. godine i presuda Osnovnog suda u Loznici P2 350/19 od 11.02.2020. godine, u odnosu na tuženog AA i predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje u ukinutom delu.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Loznici P2 350/19 od 11.02.2020. godine, usvojen je tužbeni zahtev tužioca pa su tuženi potpuno lišeni roditeljskog prava prema njihovom maloletnom sinu VV JMBG ... upisanom u MKR koji se vodi za matično područje ... pod brojem .. za 2016. godinu.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 181/20 od 27.05.2020. godine žalba tuženih je odbijena i prvostepena presuda potvrđena.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi AA iz ... je izjavio reviziju iz svih zakonom propisanih revizijskih razloga.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 55/14), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a na ostale bitne povrede odredaba parničnog postupka se revizijom tužioca određeno ne ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tuženi su roditelji maloletnog VV, rođenog ...2016. godine. Nalaz i stručno mišljenje povodom ove parnice pribavljeno je od Centra za socijalni rad Krupanj koji se u svemu izjasnio u svom mišljenju od 10.12.2019. godine. Maloletni VV je nakon rođenja tri dana proveo sa majkom BB, kada je otac AA zatražio pomoć stručnih radnika za zbrinjavanje deteta u drugu porodicu. Prijavu o zanemarivanju maloletnog VV dostavila je i patronažna sestra doma zdravlja budući da uslovi u kojima je maloletni VV boravio sa roditeljima nisu bili zadovoljavajući za jedno novorođenče. Voditelj slučaja CSR Loznica je 06.05.2016. godine, po pozivu hraniteljice, zajedno sa hraniteljima kod kojih su smeštene dve VV sestre, obavila je posetu porodici koja je tada živela u ... i zatekla tužene i maloletnog VV u jednoj prostoriji hladnoj i zadimljenoj. Dete je bilo nedovoljno obučeno, hladnih ekstremiteta, a tužena BB, lošeg zdravstvenog stanja. Voditelj slučaja je tada pozvala hitnu medicinsku pomoć koja je maloletnog VV odvela na pregled na dečije odeljenje Doma zdravlja u Loznici. Nakon pregleda pedijatra konstatovano je da je dete zapušteno, da nije kupano i da postoji mogućnost infekcije pupka. Iz navedenih razloga smešten je u hraniteljsku porodicu u kojoj su smeštene i maloletne GG koja je kasnije data na potpuno usvajanje, prvo zajedničko dete tuženih, kao i DD, ćerka tužene iz prethodne zajednice. Maloletni VV stavljen je pod privremeno starateljstvo CSR Loznica. Po rođenju maloletni VV u svojoj porodici nije imao uslove za zadovoljenje osnovnih životnih potreba, majka nije pokazala zainteresovanost za preuzimanje brige o njemu a neko vreme se zbog zdravstvenih problema lečila na Odeljenju ... Opšte bolnice u Loznici. Ona nema socijalnu sigurnost niti pomoć i podršku srodnika. Tuženi otac radi u ... po smenama te nije u mogućnosti da preuzme brigu o detetu. Po rođenju dete nisu prijavili, niti mu dali ime. Oba roditelja su organima starateljstva od ranije poznata kao nefunkcionalni roditelji, budući da su ćerka tužene iz prethodne zajednice i zajednička ćerka tuženih u hraniteljskoj porodici, a troje dece tuženog iz prethodne zajednice na porodičnom smeštaju. Tuženi AA je maloletnog VV od kada je u maju 2016. godine smešten u hraniteljsku porodicu video tri puta, a tužena desetak puta. Ne učestvuju u njegovom izdržavanju, vaspitanju, lečenju niti su preuzeli nešto da bi ga preuzeli iz hraniteljske porodice. Tužena BB je živela sa tuženim AA u jednoj kući u ... koja se sastoji od kuhinje, sobe i kupatila koje su prostorije opremljene za život ali planira da sa tuženim AA prekine bračnu zajednicu i vrati se bivšem partneru kako bi vratila zajedničku ćerku DD da živi sa njima, a onda i sina VV. Tuženi AA je saglasan da se tužena BB pomiri sa bivšim partnerom i da njihov maloletni sin živi sa njima ali da se on ne liši roditeljskog prava.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da je tužbeni zahtev osnovan, te su primenom odredbe člana 81. Porodičnog zakona lišili roditeljskog prava oboje tuženih, ocenivši da je u ovom momentu utvrđena činjenica i najbolji interes maloletnog VV, kao imperativ iz člana 266. stav 1. Porodičnog zakona, nesumljivo ukazuju da su ostvareni uslovi za potpuno lišenje roditeljskog prava tuženih i na neophodnost zbrinjavanja deteta u hraniteljskoj porodici, gde se sada i nalazi.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Odredbom člana 81. Porodičnog zakona propisano je da roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava (stav 1.), da roditelj grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava ako je napustio dete, ako se uopšte ne stara o detetu sa kojim živi, ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi, ako sa namerom i neopravdano izbegava da stvori uslove za zajednički život sa detetom koji se nalazi u ustanovi socijalne zaštite za smeštaj korisnika, ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava (stav 3.), da sudska odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava lišava roditelje svih prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava osim dužnosti da izdržava dete (stav 4.).

Odredbom člana 60. Porodičnog zakona propisano je da dete ima pravo da živi sa roditeljima i pravo da se roditelji o njemu staraju pre svih drugih (stav 1.), da pravo deteta da živi sa roditeljima može biti ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta (stav 2.) i da sud može doneti odluku o odvajanju deteta od roditelja ako postoje razlozi da se roditelj potpuno ili delimično liši roditeljskog prava ili u slučaju nasilja u porodici (stav 3.).

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda potpuno lišenje roditeljskog prava je najteža porodičnopravna sankcija za roditelja koji zloupotrebljava roditeljsko pravo tako da njegovi postupci do te mere ugrožavaju interese deteta, da je ugrožen fizički, moralni i intelektualni razvoj deteta jer grubo zanemaruje roditeljske dužnosti, tako što uopšte ne brine o detetu, niti podmiruje njegove osnovne potrebe.

Iz činjeničnog stanja koje je utvrđeno, ne može se za sada sa sigurnošću utvrditi i zaključiti da je tuženi otac AA grubo zanemario dužnosti iz sadržine roditeljskog prava koje su navedene u citiranom članu 81. Porodičnog zakona do mere zbog koje je neophodno lišiti ga u potpunosti roditeljskog prava.

Naime, u postupku u vezi sa porodičnim odnosima, u skladu sa istražnim načelom koje je propisano Porodičnim zakonom, sud može utvrđivati činjenice i kada one nisu među strankama sporne, a može i samostalno istraživati činjenice koje nijedna stranka nije iznela. Dispozicija stranaka koja je u drugoj vrsti sporova primarna, u ovim postupcima je suspendovana – istražnim načelom. Iz navedenog sledi da je dužnost suda u situacijama u kojima se radi o pravima deteta, imajući u vidu najbolji interes deteta, da istraži i utvrdi sve relevantne činjenice, bez obzira da li neka od stranaka predlaže izvođenje nekog dokaza, pa čak i ako se stranke tome protive.

Prema oceni Vrhovnog kasacionog suda, sudovi nisu dovoljno vrednovali i raspravili pitanje najboljeg interesa maloletnog deteta, pre svega iz razloga što su se rukovodili činjenicom da su oba roditelja poznata Centru za socijalni rad kao nefunkcionalni roditelji od ranije, da bi na bazi utvrđenih činjenica mogli da pravilno i u potpunosti sagledaju opravdanost izricanja najstrožije mere prema jednom roditelju, jer nije u potpunosti sagledana novonastala situacija od donošenja prvostepene odluke. Ovo se pre svega odnosi na okolnosti u pogledu promenjenih prilika na strani tuženog oca AA u pogledu adekvatnog smeštaja i stalnog zaposlenja, kao i izražene motivacije da preuzme brigu i staranje o maloletnom sinu VV, uz podršku porodice.

Pravilan je zaključak nižestepenih sudova da je odredbom člana 83. Porodičnog zakona propisano da se roditelju može vratiti roditeljsko pravo kada prestanu razlozi zbog kojih je bio potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava, ali kako je lišenje roditeljskog prava krajnja mera, to je pre izricanja iste potrebno ispitati sve okolnosti konkretnog slučaja. Kako u svetlu novih okolnosti na strani revidenta, činjenično stanje nije u potpunosti utvrđeno, to će prvostepeni sud u ponovnom postupku postupajući po primedbama iz ovog rešenja detaljno raspraviti činjenično stanje, ceniti uslove u kojima dete sada živi i novonastale prilike na strani tuženog oca, pa će ocenom svih okolnosti slučaja, vodeći računa o zaštiti najboljeg interesa deteta, odlučiti o postavljenom tužbenom zahtevu. Sudska odluka mora biti u skladu sa najvišim ciljem, a to je afirmacija prava maloletnog detata i prava nekompromitovanog roditelja za vršenje roditeljskih dužnosti na način koji će odgovarati dobrobiti deteta, kao i prava da živi u svom porodičnom okruženju jer to jeste u njegovom najboljem interesu.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku odlučio kao u izreci.

Predsednik veća-sudija

Jasminka Stanojević,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić