Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je, na osnovu člana 404. ZPP, blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Prema navedenoj odredbi, revizija je izuzetno dozvoljena zbog pogrešne primene materijalnog prava i protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom, ako Vrhovni kasacioni sud oceni da je potrebno razmotriti pravna pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, ujednačiti sudsku praksu ili dati novo tumačenje prava (posebna revizija).

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, u ovom sporu ima mesta odlučivanju o posebnoj reviziji tuženog radi tumačenja odredbi materijalnog prava relvantnog za ocenu kvaliteta državine tužioca i računanja rokova potrebnih za sticanje svojine održajem. Iz tog razloga odlučeno je kao u prvom stavu izreke.

Odlučujući o izjavljenoj reviziji, na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tuženog osnovanaa.

Prema utvrđenom činjeničnnom stanju, presudom na osnovu priznanja Sreskog suda u Kruševcu G 1439/58 od 15.03.1958. godine, donetom u sporu tužilaca BB (baba tužioca), VV (otac tužioca) i GG (stric tužioca) protiv tuženog DD (stric tužioca), utvrđeno je da je BB vlasnik i parele ... KO ...u površini od 10 ari. Presudom istog suda P 1172/61 od 04.05. 1961. godine utvrđeno je da je između VV i BB zaključen 20.03.1961. godine ugovor o poklonu ½ dela parcele ... KO ... - dela u površini od 5 ari, sa merama i granicama navedenim u izreci te presude. Tuženi je u katastru nepokretnosti bio upisan kao titular prava na spornim parcelama .../... površine 7 ari 09 m2 i parceli .../... površine 4 ara 42 m2, koje su ranije bile upisane kao zemljište u državnoj svojini, na kojem je držalac bilo Društveno preduzeće za poljoprivrednu proizvodnju „Zadrugar“ iz Kruševca. U katastru nepokretnosti - listu nepokretnosti ... KO ..., upisano je da se na parceli .../... nalaze dva objekta - porodična stambena zgrada i pomoćni objekat. Tužilac i njegovi pravni prethodnici nalaze se u državini predmetnih parcela od 1956 godine.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je utvrdio pravo svojine tužioca na zamljištu koje čine označene parcele i pravo svojine na dva objekta na parceli .../... KO ... . Po stanovištu tog suda, tužilac je pravo svojine na predmetnim nepkretnostima stekao održajem - savesnom državinom u trajanju od 20 godina, računajući od 04.07.1996. godine kada je stupio na snagu Zakona o izmenama i dopunama Zakona o osnovnim svojinskopravnim odnosima, kojim je brisana zabrana sticanja svojine održajem na nepokretnosti u društvenoj svojini, propisana članom 9. Zakona o osnovnim svojinskopravnim odnosima.

Po nalaženju drugostepenog suda, odluka o usvajanju tužbenog zahteva je pravilna, ali ne iz razloga navedenih u obrazloženju prvostepene presude. Prema shvatanju tog suda pravni prethodnik tužioca je održajem stekao pravo svojine na predmetnim nepokretnostima - savesnom i zakonitom državinom, zasnovanom na ugovoru o poklonu od 20.03.1961. godine i presudi na osnovu priznanja Sreskog suda u Kruševcu P 1172/61 od 04.05.2961. godine, po proteku roka od 10 godina računajući od dana stupanja na snagu noveliranog Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa .

Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, u ovom sporu nižestepeni sudovi su pogrešno primenili materijalno pravo i zato nisu pravilno vrednovali određene činjenice, bitne za odluku o tužbenom zahtevu za utvrđenje prava svojine po osnovu održaja.

Održaj je način sticanja prava svojine po samom zakonu, predviđen članom 20. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa i uređen članovima 28-30 tog zakona. Prema tim odredbama, za sticanje prava svojine održajem na nepokretnosti potrebni su državina i protek određenog vremena, 10 godina za zakonitog i savesnog držaoca, odnono 20 godina za savesnog držaoca, s`tim što se u vreme potrebno za održaj uračunava i vreme za koje su prethodnici sadašnjeg držaoca stvar držali kao savesni i zakoniti držaoci, odnosno kao savesni držaoci.

Držalac ima zakonitu državinu ako se ona zasniva na pravnom osnovu koji je podoban za sticanje prava svojine i ako je državinu pribavio na zakonom dozvoljeni način, odnosno ako državina nije manljiva - nije pribavljena silom, prevarom ili zloupotrebom poverenja (član 72. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa). Državina je savesna ako držalac ne zna ili ne može znati da stvar koju drži nije njegova (član 72. stav 2. . Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa). Savesnost državine se pretpostavlja (član 72. stav 3. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa) i ona mora postojati za sve vreme roka potrebnog za održaj.

Odredbom člana 29. Zakona o osnovnim svojinskopravnim odnosima („Službeni list SFRJ“, broj 6/80 i 36/90), koji je stupio na snagu 01.09.1980. godine, bilo je propisano da se na stvari u društvenoj svojini pravo svojine ne može steći održajem. Ova odredba brisana je Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o osnovnim svojinskopravnim odnosima, koji je stupio na snagu 04.07.1996. godine, tako da se od tada pravo svojine održajem može steći i na stvari koja je u društvenoj svojini.

Tužilac podnetom tužbom traži utvrđenje prava svojine na zemljištu ukupne površine od 11 ari 58 m2 koje je u katastru nepokretnosti upisano kao parcela .../... površine 7 ari 09 m2 i parcela .../... površine 4 ara 49 m2. U podnetoj tužbi i tokom postupka tužilac tvrdi da se on i njegovi pravni prethodnici nalaze u njihovoj državini neprekidno od 1956. godine. Osnov državine tužilac dokazuje ugovorom o kupoprodaji Ov .../... iz februara 1956. godine kojim je prodavac ĐĐ prodala kupcu DD deo parcele ... KO ... u površini od 10 ari, sa merama i granicama navedenim u ugovoru, i pravnosnažnim presudama Sreskog suda u Kruševcu G. 1439/58 od 15.03.1958. godine i P. 1172/61 od 04.05.1961. godine kojima je utvrđeno pravo svojine BB na parceli. ..KO .... u površini od 10 ari i pravo svojine njegovog oca VV na ½ dela te parcele u površini od 5 ari, u označenim merama i granicama.

U vreme kada je navedeni ugovor o kupoprodaji zaključen, odnosno donete i postale pravnosnažne označene presude parcela ... KO ... nije bila u privatnoj svojini, jer je tokom 1948. godine deo te parcele u površini od 10 ari upisan kao dobro Narodne Osnovne škole sela ... a preostali deo u površini od 15 ari 27 m2 kao Poljoprivredni zemljišni fond. Dalja deoba ovog zemljišta izvršena je tokom 1964. godine, kada je nastala i parcela .../... površine 12 ari 19 m2 koja se u katastru zemljišta upisuje kao posed Zemljoradničke zadruge „Jedinstvo Kruševac“, odnosno tokom 1988. godine kada se površina parcele .../... smanjuje na površinu od 7 ari 09 m2 i nastaje parcela .../... površine 4 ara 77 m2, koje se upisuju u katastar zemljišta kao društvena svojina - korisnik (držalac) Društveno preduzeće za poljoprivrednu proizvodnju „Zadrugar“ iz Kruševca.

Iz izloženog sledi da je sporno zemljište u vreme kada su pravni prethodnici tužioca postali njegovi držaoci bilo u društvenoj svojini, i da se na takvom zemljištu svojina nije mogla sticati održajem, zbog čega se rokovi za održaj moraju računati tek od 04.07.1996. godine - dana stupanja na snagu Zakona o izmenama i dopunama Zakona o osnovnim svojinskopravnim odnosima, čije odredbe nemaju retroaktivno dejstvo.

Nižestepeni sudovi su u ovom sporu pravilno odredili označeni dan kao početak roka potrebnog za održaj, ali nisu vodili računa o određenim činjenicama bitnim za kvalitet državine. Naime, prvostepeni sud smatra da su tužilac i njegov pravni prethodnik savesni držaoci i da su 04.07.2016. godine, protekom roka od 20 godina, stekli pravo svojine. Pri tom taj sud zanemaruje činjenicu da je tužilac podneo tužbu 02.03.2012. godine, pre isteka roka od 20 godina, i da je njegov tužbeni zahtev osporen u odgovorima na tužbu od 27.03.2013. godine, podnetim pre isteka označenog roka potrebnog da bi savesni držalac stekao svojinu na nepokretnosti održajem. Osporavanjem tužbenog zahteva prekinuta je savesnost državine tužioca koja mora postojati sve vreme potrebno za održaj. Osim toga, prvostepeni sud ne uzima u obzir ni činjenicu da je sada pokojni otac tužioca tokom 1989. godine podneo tužbu protiv Radne organizacije kooperanata „Zadrugar“ iz Kruševca radi utvrđenja prava svojine na spornim parcelama, niti posebno ceni njen značaj po savesnost državine tužiočevog pravnog prethodnika, bez obzira na ishod parnice pokrenute tom tužbom koji nije razjašnjen.

Drugostepeni sud državinu pravnog prethodnika tužioca smatra savesnom i zakonitom - zasnovanom na ugovoru o poklonu od 20.03.1961. godine i pravnosnažnoj presudi na osnovu priznanja Sreskog suda u Kruševcu P. 1172/61 od 04.05.1961. godine, zbog čega zakonski rok za sticanje svojine održajem skraćuje na 10 godina, koji rok je protekao do dana podnošenja tužbe. Međutim, i taj sud zanemaruje činjenicu da je tužiočev pravni prethodnik (umro 09.12.2011. godine) vodio parnicu za utvrđenje prava svojine na spornom zemljištu i posebno nije cenio značaj te činjenice za savesnost njegove državine. Zakonitost državine pravnog prethodnika tužioca drugostepeni sud zasniva na označenom ugovoru o poklonu i pravnosnažnoj presudi na osnovu priznanja, ne vodeći računa o tome da je po tim osnovima sada pokojni otac tužioca bio držalac samo na delu spornog zemljišta površine 5 ari (u merama i granicama navedenim u izreci sudske odluke), a da se podnetom tužbom traži utvrđenje prava svojine na zemljištu ukupne površine 11 ari i 58 m2.

Iz navedenih razloga, nižestepene presude su morale biti ukinute i predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

U ponovljenom suđenju prvostepeni sud će otkloniti ove propuste u vrednovanju označenih činjenica po pitanju kvaliteta državine tužioca i njegovih pravnih prethodnika, odnosno dužine roka za sticanje svojine održajem koji se u ovom sporu mora računati od dana stupanja na snagu noveliranog Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa.

Ukinuta je i odluka o troškovima postupka jer ona zavisi od konačnog ishoda spora.

Shodno izloženom, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Predsednik veća - sudija

Branislava Apostolović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić