U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Dobrile Strajina i Marine Milanović, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., Republika ..., čiji je punomoćnik Mile Romčević, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, koju zastupa Državno pravobranilaštvo sa sedištem u Beogradu, radi zaštite od diskriminacije, odlučujući o reviziji tužilje, izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 10047/19 od 03.07.2020. godine, u sednici održanoj 28.04.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 10047/19 od 03.07.2020. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 652/17 od 12.07.2018. godine, prvim stavom izreke, dozvoljeno je objektivno preinačenje tužbe učinjeno u podnesku tužilje od 19.03.2018. godine. Drugim stavom izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje kojim je tražila da se utvrdi da je povređeno načelo jednakih prava i obaveza, čime je izvršena diskriminacije u oblasti prava na mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih i garantovanih na osnovu člana 58. Ustava Republike Srbije, prema tužilji, kojoj je onemogućeno mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih po zakonu na dvosobnom stanu na prvom spratu zgrade broj ... u ... u ..., opisanom u A listu kao zk. telo II pod rednim brojem ..., kat. parcela broj .../..., površine 67 m2, kao neosnovan. Trećim stavom izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je traženo da se obaveže tužena da tužilji na ime naknade materijalne štete na ime razlike između administrativno određene zakupnine i odgovarajuće tržišne zakupnine stana u svojini na adresi ... ..., ..., u periodu od meseca aprila 2007. godine, zaključno sa januarom 2018. godine, isplati ukupan iznos od 4.447.261,29 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom na svaki dospeli pojedinačno opredeljeni mesečni iznos u ovom stavu izreke. Četvrtim stavom izreke, odbijen je zahtev tužene za naknadu trošova parničnog postupka.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 10047/19 od 03.07.2020. godine, odbijene je žalba tužilje kao neosnovana i prvostepena presuda potvrđena u stavu drugom i trećem izreke.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijane odluke u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku (,,Službeni glasnik RS“ broj 72/11...18/20), Vrhovni kasacioni sud je našao da revizija nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti, a revizijom se ne ukazuje druge bitne povrede postupka koje bi bile od uticaja na zakonitost i pravilnost pobijane odluke.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je vlasnik dvosobnog stana broj ..., površine 67 m2, na prvom spratu zgrade u ... broj ..., koji je stekla po osnovu ugovora o poklonu zaključenog sa svojom majkom, overenog pred Četvrtim opštinskim sudom u Beogradu Ov .../... od 09.01.2007. godine. Tužiljina majka je predmetni stan nasledila nakon smrti svog supruga, pok. oca tužilje BB, koji ga je kupio kao neuseljiv 1977. godine. U tom stanu je tada živeo zaštićeni stanar VV, koji je uplaćivao zakupninu u sudski depozit ocu tužilje. Rešenjem Trećeg opštinskog suda u Beogradu R 154/89 od 22.03.1990. godine, utvrđeno je da je na spornom stanu nosilac stanarskog prava GG, kao jedini preostali član porodičnog domaćinstva svog oca, sada pok. VV i konstatovano je da ovo rešenje zamenjuje ugovor o korišćenju stana, dok se taj ugovor ne zaključi po odredbama Zakona o stambenim odnosima. GG i dalje živi u ovom stanu sa sinom i tužilji plaća mesečnu zakupninu u iznosu od oko 7.000,00 dinara, obračunatu od strane nadležnog organa uprave u skladu sa važećim zakonskim propisima. Veštačenjem je utvrđena tržišna vrednost zakupnine za period od 01.03.2007. godine do 31.01.2018. godine. Tužilja smatra da je administrativno određen iznos zakupnine znatno niži od tržišne zakupnine koju bi mogla da ostvari da u stanu ne boravi zaštićeni stanar, zbog čega je diskriminisana u odnosu na ostale vlasnike stanova u Republici Srbiji, čije pravo svojine nije ograničeno stanarskim pravom i koji za razliku od nje mogu da ubiraju tržišnu zakupninu.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su pravilnom primenom materijalnog prava, i to odredaba Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“ br. 22/09) zaključili da tužbeni zahtev nije osnovan, nalazeći da tužilja u ovom slučaju radnjama tužene nije diskriminisana, zbog čega joj ne pripada pravo na naknadu materijalne štete, kao vid zaštite od diskriminacije.

I po oceni Vrhovnog kasacionog suda, pravilno je stanovište nižestepenih sudova o neosnovanosti tužbenog zahteva imajući u vidu da se radnje organa tužene, za koje tužilja navodi da su diskriminatorske u pogledu ograničenja njenog prava svojine i drugih imovinskih prava na predmetnom stanu konstituisanjem stanarskog prava, odnosno zakupa na neodređeno vreme na osnovu važećih zakonskih propisa, ne mogu kvalifikovati kao diskriminatorsko ponašanje prema tužilji, s obzirom da je osnovna karakteristika diskriminacije nejednako postupanje prema licima ili grupi po osnovu nekog njihovog ličnog svojstva, koga u ovom slučaju, suprotno revizijskim navodima nije bilo.

Naime, tužilji, kao i njenim pravnim prethodnicima od strane organa tužene nije nametnut zaštićeni stanar, jer iz utvrđenog proizlazi da isti nisu bili vlasnici stanova u svojini građana kojima je pravo svojine ograničeno stanarskim pravom, već su takvo, već ograničeno pravo svojine na predmetnom stanu, kao neuseljivom, sada pok. otac tužilje stekao slobodnom izjavom volje, kupovinom stana, kao neuseljivog, u kojem je živeo zaštićeni stanar. Postojanje ovog ograničenja pravnim prethodnicima tužilje, kao ni tužilji nije bilo nametnuto, već je isto u momentu kupoprodaje tužiljinom sada pok. ocu bilo neposredno poznato da je stan neuseljiv i da u njemu živi zaštićeni stanar koji je tužiljinom ocu uplaćivao zakupninu u sudski depozit, kao i tužiljinoj majci koja je navedeni stan nasledila iza pok.supruga, i koji je potom poklonila tužilji.

Tužena Republika Srbija je kao zakonodavac ovlašćena, u smislu čl. 18, 27, 69. i 97. Ustava Republike Srbije, da u skladu sa procenjenim mogućnostima i potrebama donosi zakone i uređuje odnose u raznim oblastima života, pri čemu određenim kategorijama pruža onaj obim prava koji smatra pogodnim. To što je u različitim propisima dat različit obim prava samo za sebe ne predstavlja diskriminaciju kao osnov za naknadu štete o kojoj sud odlučuje u postupku za utvrđenje i naknadu štete, a ocena ustavnosti zakona u nadležnosti je Ustavnog suda. Diskriminacija bi mogla nastati i u primeni ovih propisa, ukoliko bi se prema nekom licu postupalo drugačije nego prema licima koja se nalaze u istoj ili sličnoj situaciji, a što tužilja priloženim dokazima u ovom postupku nije učinila verovatnim, kako su to pravilno ocenili nižestepeni sudovi. Državi po pravilu pripada slobodna procena u donošenju propisa i zaštiti određenih kategorija lica, a iz člana 21. stav 4. Ustava Republike Srbije proizilazi i mogućnost takozvane pozitivne diskriminacije, pa se ne bi mogle smatrati diskriminacijom posebne mere koje Republika Srbija može uvesti radi postizanja pune ravnopravnosti lica ili grupa lica koja su suštinski u nejednakom položaju sa ostalim građanima, kao što su to u momentu donošenja navedenih zakona bili zaštićeni stanari. Stoga je tužbeni zahtev tužilje za utvrđenje diskriminacije, a sledstveno tome i za naknadu materijalne štete jer nije utvrđeno postojanje diskriminacije pravilno odbijen kao neosnovan.

Bez uticaja na drugačiju odluku u ovoj pravnoj stvari je pozivanje tužilje na praksu Evropskog suda za ljudska prava u oblasti diskriminacije. Ovo stoga što se u praksi Evropskog suda za ljudska prava diskriminacija označava kao nejednako postupanje prema licima u relevantno sličnom položaju, bez objektivnog i razumnog opravdanja. Nejednako postupanje samo po sebi nije diskriminacija, jer država ima pravo na „polje slobodne procene“ kada može postupati nejednako prema jednakima ili jednako prema nejednakima, a da to nije diskriminacija, iako se odnosi na uživanje prava priznatih Konvencijom ili nacionalnim zakonodavstvom, a koliko je „polje slobodne procene“ zavisi od prava u pitanju, te diskriminacija postoji samo ako nema objektivnog i razumnog opravdanja za nejednako postupanje, čije se postojanje ceni u odnosu na cilj i posledice preduzete mere, a ako je cilj legitiman potreban je odnos srazmernosti između preduzete mere i cilja čijem se ostvarenju težilo.

S obzirom na sadržinu člana 2. stav 1. tačka 1. (pojam diskriminacije), člana 6 (neposredna diskriminacija) i člana 7. (posredna diskriminacija) Zakona o zabrani diskriminacije i navedene stavove iz prakse Evropskog suda, a u pogledu pojma diskriminacije, može se zaključiti da su u suštini u korelaciji i da se mogu svesti na opšte prihvaćeno pravilo poznato u domaćoj pravnoj praksi kao tzv. test diskriminacije. Za primenu tzv. testa diskriminacije potrebno je da za učinjeno razlikovanje (nejednako postupanje) ne postoji objektivno i razumno opravdanje, a da li postoji takvo opravdanje procenjuje se prvo, po tome da li se učinjenim razlikovanjem težilo legitimnom cilju, a zatim ako takav cilj postoji da li postoji odnos srazmernosti (proporcionalnosti) između učinjenog razlikovanja i cilja kome se težilo. Stoga, ni donošenjem zakona od strane organa tužene kojima se zaštićenim stanarima i članovima njihovog domaćinstva priznaje pravo korišćenja stanova u svojini građana, pod strogo zakonom određenim uslovima, tužena ni u svojstvu zakonodavca nije diskriminisala tužilju, dajući joj manja prava u odnosu na ostala lica u relevantno sličnom položaju, kako su to pravilno ocenili i nižestepeni sudovi.

Iz iznetih razloga, a primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku, odlučeno je kao u izreci

Predsednik veća – sudija

Slađana Nakić Momirović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić