U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislave Apostolović, predsednika veća, Zorane Delibašić i Branislava Bosiljkovića, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., koga zastupa Srđan Lazarević, advokat iz ..., protiv tužene BB iz ..., koju zastupa Vera Bajić, advokat iz ..., radi održavanja ličnih odnosa roditelja i dece, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž2 483/2018 od 13.07.2018. godine, u sednici veća održanoj dana 07.11.2018. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužioca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž2 br. 483/2018 od 13.07.2018. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Drugog osnovnog suda u Beogradu P2 2595/16 od 17.04.2018. godine, prvim stavom izreke, odlučeno je da se lični odnosi mal. VV i mal. GG i tužioca odvijaju prema dogovoru parničnih stranaka i dece i da svaka stranka snosi svoje troškove parničnog postupka.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 483/2018 od 13.07.2018. godine, odbijena je kao neosnovana žalba tužioca i potvrđena prvostepena presuda.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u okviru ovlašćenja iz člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11... 55/14) i utvrdio da revizija nije osnovana.

U sprovedenom prvostepenom postupku nije počinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema činjeničnom stanju utvrđenom u postupku, koji je prethodio donošenju pobijane presude, pravnosnažnom presudom Drugog osnovnog suda u Beogradu P2 5277/11 od 13.01.2016. godine razveden je brak stranaka, zaključen dana ...2000. godine, u ..., a samostalno vršenje roditeljskog prava prema zajedničkoj deci VV, rođenoj ...2001. godine i GG, rođenoj ...2003. godine, povereno je majci, uz obavezu oca da doprinosi izdržavanju dece sa iznosom od po 6.000,00 dinara mesečno od podnošenja tužbe pa ubuduće. Što se tiče održavanja ličnih odnosa odlučeno je da se odvijaju po prethodnom dogovoru roditelja i dece. Po reviziji tužioca presuda je ukinuta samo u pogledu odluke o održavanju ličnih odnosa roditelja i tužioca presudom Vrhovnog suda Rev 1705/16 od 27.10.2016. godine.

Stranke su živele u ..., gde su rođene obe devojčice, a zajednica života roditelja je prestala u junu 2009.godine, kada je tužilac napustio zajedničko domaćinstvo i vratio se u ..., svojoj primarnoj porodici. Tužena je 2009.godine, u toku letnjeg raspusta dovodila decu u Srbiju, da ih otac vidi, međutim, između roditelja je došlo do nesporazuma oko vraćanja dece u Austriju, pa su se njihovi odnosi poremetili. U konflikt su se uključile i njihove primarne porodice, tako da je majka u ... pokrenula vanparnični postupak za vršenje roditeljskog prava, a tužilac je u Srbiji pokrenuo bračni spor. Odlukom prvostepenog suda u ... od 14.10.2009. godine je ukinuto zajedničko vršenje roditeljskog prava, zbog toga što je zajedničko starateljstvo zbog prestanka zajedničkog života i prostorne udaljenosti faktički postalo nemoguće. Samostalno starateljstvo je povereno majci, kao roditelju sa kojom deca žive i koji ima lične, ekonomske i stambene uslove za staranje o deci. Ova odluka je po pravu Austrije postala pravnosnažna, jer je tužiočeva žalba odlukom drugostepenog suda od 10.03.2010. godine odbijena kao neblagovremena, a nisu bili ispunjeni uslovi predviđeni Građanskim zakonikom Austrije za odlučivanje po neblagovremenoj žalbi. Privremenim rešenjem od 03.08.2009. godine otac je obavezan na plaćanje izdržavanja od 105,40 evra mesečno i to rešenje je potvrđeno odlukom drugostepenog suda od 20.01.2010. godine. Postupak je u ime dece radi privremenog obezbeđenja i izdržavanja pokrenula Služba socijalne zaštite, a o zahtevima je odlučeno po pravilima vanparničnog postupka, saglasno Građanskom zakoniku Austrije. Sudovi Austrije su obrazložili svoju nadležnost i ocenili uticaj bračnog spora u Srbiji na postupak u kojima su rešavali, pa se Apelacioni sud nije upuštao u ocenu navoda žalbe u vezi ovih pitanja.

Tužilac ne ispunjava obavezu izdržavanja po odluci suda u ..., pa se minimalno izdržavanje isplaćuje iz alimentacionog fonda Socijalnih službi Austrije. Zbog toga, tužilac ne odlazi u Austriju, strahujući da će protiv njega biti određene sankcije od strane Austrije. Sa decom se poslednji put video u oktobru mesecu 2009. Godine i od tada je njihov kontakt sveden na povremenu komunikaciju telefonom ili ''skyp''-om. Protekom vremena otpor dece se povećavao, nisu želela da dolaze u Srbiju, a protive se čak i verbalnoj komunikaciji sa ocem i njegovim roditeljima. Prema izveštajima Službe za dobrobit omladine u ... od 17.08.2012. godine i 10.01.2014. godine, deca su dobro zbrinuta kod majke, uredno se razvijaju, uspešne su u školi i imaju solidne stambene uslove, obe su adaptirane na uslove života u Austriji i prihvaćene u svojoj vršnjačkoj grupi i društvenoj sredini. Obe tvrde da slabo govore srpski i da ne žele da dolaze u Srbiju.

Model poseta određen privremenom merom P2 5277/11 od 22.03.2012. godine po kome bi deca provodila sa ocem deo letnjeg i zimskog raspusta sa preuzimanjem i vraćanjem na graničnom prelazu između Slovenije i Hrvatske nije zaživeo. Pokretanje postupka zbog nedavanja izdržavanja protiv tužioca i krivičnog postupka protiv tužene za oduzimanje maloletne dece, u kojem je naredbom Osnovnog suda u Mladenovcu K 312/13 od 27.11.2015. godine, za tuženom izdata poternica zbog neodazivanja na glavni pretres zakazan za 24.12.2014. godine dodatno je opteretila i onako poremećene odnose stranaka. Tužena zbog raspisane poternice ne želi da dođe u Srbiju, a tužilac zbog straha od mogućnosti sankcija Austrijske države istrajava na zahtevu da mu se viđanje sa decom omogući na teritoriji Srbije sa preuzimanjem dece na teritoriji koju smatra bezbednom. Tužilac nije pokušavao da deci pošalje pismo, rođendansku ili prazničnu čestitku ili da im ukaže pažnju simboličnim prigodnim poklonima, zbog jakog predubeđenja da im to majka ne bi predala, a deca prema izveštaju socijalne službe iz ... od 13.06.2017. godine dedine telefonske pozive smatraju očevim podmetanjem. Maloletnu BB uznemirava i sam razgovor o ocu, jer još nije prevazišla što joj je otac rekao da je ne želi. GG je ocu preko ''skyp''-a rekla da ne želi da priča sa njim. Po oceni Austrijske socijalne službe, stav dece je autentičan, ne ostavljaju utisak da su nagovorene, izričite su da ne žele da putuju u Srbiju, da sada ne žele kontakt sa ocem i da će mu se same javiti kada budu poželele da pričaju i da se vide sa njim.

Iz brojnih izveštaja Centra za socijalni rad u Barajevu, u periodu od 02.03.2011. godine do 27.03.2018. godine, proizlazi da otac ima pozitivan odnos prema deci i da je njegova želja da sa njima uspostavi tople i prisne odnose, iskrena, da ima dovoljno ličnih sposobnosti i jaku motivaciju i odgovarajuće stambene i porodične uslove za smeštaj dece, te da nema objektivnih razloga na očevoj strani koji bi mogli da provociraju otpor dece. Po mišljenju ovog organa deca se u početku nisu opirala boravku kod oca, dobro su se osećala u njegovoj sredini, a kasnije su pod uticajem prostorne razdvojenosti, a pod uticajem i komplikovanih roditeljskih odnosa počela da menjaju odnose prema ocu i da od 2014. godine sa njim odbijaju svaki kontakt. Majka ih nije stimulisala da unapređuju odnose sa ocem i nije ih podsticala da izmene negativan stav prema ocu, što tvrdi i sama majka. Istrajnost dece u otporu, po mišljenju ovog organa, ne daje osnova za očekivanje da se primenom bilo koje prinudne mere prema majci kao roditelju koji samostalno vrši roditeljsko pravo, pozitivno utiče na promenu raspoloženja dece prema ocu. Centar za socijalni rad u izveštaju od 10.11.2005. godine skrenuo je pažnju na realan rizik da bi uspostavljanje ličnih odnosa prinudnim putem, intervencijom države, moglo da pojača otpor dece, pa bi tako ostvareni kontakt gubio svoju svrhu i pogodovao bi samo stresiranju dece. Kasnijim izveštajima organ starateljstva konstatuje da se rezultatu terenske posete Austrijske socijalne službe od 16.05.2017. godine, mišljenje dece nije promenilo, iz čega sledi da su rizici predočeni u prethodnim izveštajima i dalje realni.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su pravilno primenili materijalno pravo, odredbe člana 61. stav 4. Porodičnog zakona, kada su doneli odluku kao u izreci nižestepenih presuda.

Maloletna deca stranaka su rođena 2001. i 2003. godine, navršile su 15-tu godinu života i sposobne su za rasuđivanje, pa njihova duševna i telesna zrelost ukazuju na to da mogu same da odluče sa kojim od roditelja žele da održavaju lične odnose, a sa kojim ne.

Porodične odnose potrebno je reuspostaviti uvek kada je to moguće, kako ne bi došlo do potpunog prekida porodičnih odnosa, ali to mora biti pre svega u najboljem interesu dece, a potom u interesu roditelja koji ne može biti pretpostavljen interesima dece.

Mogućnost održavanja ličnih odnosa roditelja i dece pravilno je utvrđena primenom člana 270. i 61. stav 1. Porodičnog zakona, u okviru koga je pravilno utvrđeno i mišljenje deteta primenom člana 65. Porodičnog zakona.

Svako insistiranje na prinudnom održavanju ličnih odnosa dece, koja samostalno odlučuju sa kojim od roditeljima žele da održavaju lične odnose, kao što to pravilno zaključuju i nižestepeni sudovi, nije u funkciji reuspostavljanja porodičnih odnosa, jer, kao što su to pravilno zaključile stručne službe, može dovesti samo do pogoršanja tih odnosa.

Stoga je potrebno da roditelji prevaziđu konfliktnu situaciju u kojoj se nalaze, da reuspostave odnose u najboljem interesu dece, kako bi deca počela da održavaju lične odnose.

Na osnovu izloženog, kako se ostalim navodima revizije pravilnost primene materijalnog prava ne dovodi u sumnju, Vrhovni kasacioni sud je odbio kao neosnovanu reviziju tužioca.

Vrhovni kasacioni sud, saglasno članu 414. stav 2. ZPP, nije detaljno obrazlagao presudu, jer je zaključio da to nije potrebno zbog toga što su u reviziji ponovljeni žalbeni razlozi i što se obrazloženjem revizije ne bi postiglo novo tumačenje prava, niti doprinelo ujednačenju sudske prakse.

Predsednik veća – sudija

Branislava Apostolović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić