Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP i utvrdio da je revizija tuženog osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je rešenjem tuženog od 23.11.2001. godine stekao pravo na starosnu pezniju počev od 26.10.2021. godine, kada mu je utvrđen penzijski staž od 40 godina 3 meseca i 3 dana. Tužilac se dana 10.12.2002. godine upisao u Advokatsku komoru ... kao advokat i tu delatnost je obavljao sve do 03.02.2017. godine, a 45 godina penzijskog staža navršio je 06.09.2007. godine. Za period od 26.11.2007. godine do 02.02.2017. godine tužilac je na ime doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje uplatio ukupno 1.158.186,94 dinara, s tim što je u periodu od 2002. do 2014. godine Ministarstvo finansija donosilo rešenja kojima je zaduživalo tužioca porezom i doprinosima za penzijsko i invalidsko osiguranje, a od 2014. do 2017. godine nisu donošena rešenja, već su tužiocu dostavljene opomene za plaćanje obaveza po tom osnovu. Iznosi po osnovu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje uplaćivani su na račun tuženog.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepenim presudama je usvojen tužbeni zahtev tužioca i tuženi obavezan da mu isplati iznos uplaćen na ime doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za sporni period, iz razloga što nakon navršenih 45 godina penzijskog staža nije bilo zakonskog osnova da tuženi od tužioca potražuje doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje.

S obzirom na navedeno, revizijom tuženog osnovano se ukazuje da je u nižestepenim presudama zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik RS“ 34/2003 ... 142/2014) propisano je da osiguranici samostalnih delatnosti jesu lica koja u skladu sa zakonom samostalno obavljaju privrednu ili drugu delatnost, ako nisu obavezno osigurana po osnovu zaposlenja (član 12. stav 1. tačka 1.); svojstvo osiguranika stiče se danom početka, a prestaje danom prestanka zaposlenja, obavljanja samostalne ili poljoprivredne delatnosti, odnosno obavljanja ugovorenih poslova (član 14. stav 1.); pravo na starosnu penziju, prevremenu starosnu penziju ostvaruje posle prestanka osiguranja. Osiguranici iz člana 12. stav 1. tačka 1. tog zakona koji obavljaju delatnost u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad privatnih preduzetnika pravo na starosnu penziju, prevremenu starosnu penziju mogu ostvariti ispunjenjem uslova za sticanje prava za starosnu penziju (član 82a stav 1. i 4.). Zakonom o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje („Službeni glasnik RS“ 84/2004 .. 68/2014) članom 6. stav 1. tač. 1. i 14. propisano je da je preduzetnik osiguranik – fizičko lice koje obavlja samostalnu privrednu, profesionalnu i drugu delatnost u skladu sa zakonom po osnovu koje plaća porez na dohodak građana na prihode od samostalne delatnosti; obveznici doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje su osiguranici, u skladu sa zakonom koji uređuje sistem obaveznog penzijsko i invalidskog osiguranja, pa i preduzetnici u smislu člana 7. stava 1. tačka 6. tog zakona. Članom 22. tog zakona određena je osnovica doprinosa za preduzetnike koji u skladu sa zakonom koji uređuje porez na dohodak građana porez plaćaju na stvarni prihod, a za preduzetnike koji porez plaćaju na paušalno utvrđeni prihod, izuzev lica iz člana 65b. tog zakona, obavezu doprinosa utvrđuje rešenjem poreska uprava. Doprinosi za preuzetnike iz člana 58. tog zakona plaćaju se u roku koji je zakonom kojim se uređuje porez na dohodak građana utvrđen kao rok za plaćanje poreza po tom osnovu, u smislu člana 60., a obveznici doprinosa ne mogu biti oslobođeni obaveza obračunavanja i plaćanja doprinosa, prema članu 64. u vezi člana 7. tačka 6. tog zakona.

Iz navedenih zakonskih odredaba proizilazi da je tužilac, iako je u penziji, osiguranik samostalne delatnosti koji u skladu sa zakonom obavlja samostalnu advokatsku delatnost, pa je zbog toga obveznik doprinosa za obavezno socijalno osiguranje od trenutka upisa u imenik advokata do brisanja iz upisnika. Prema članu 12. stav 1. tačka 1. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, osiguranici koji obavljaju delatnost u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad privatnih preduzetnika, pravo na starosnu penziju odnosno prevremenu starosnu penziju mogu ostvariti ispunjenjem uslova za sticanja prava na starosnu penziju, što znači da ostvarivanje prava na starosnu penziju, kao u slučaju tužioca, ne znači istovremeno i prestanak osiguranja, jer je tužilac i nakon sticanja prava na starosnu penziju nastavio da se bavi advokaturom. Zato se ne može prihvatiti stav nižestepenih sudova da nakon što je tužilac navršio 45 radnog staža više nije u obavezi da plaća doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje, u smislu člana 68. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.

U postupku nije utvrđeno da li je naplata doprinosa penzijskog i invalidskog osiguranja u spornom periodu izvršena po osnovu konačnih i pravnosnažnih rešenja organa poreske uprave, odnosno da li je tužilac koristio zakonom predviđena pravna sredstva zaštite protiv rešenja kojima mu je takva obaveza utvrđena, kao i da li je od nadležnog organa poreske uprave tražio povraćaj više ili pogrešno plaćenih doprinosa, u smislu člana 10. Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji, što predstavlja prethodno pitanje za odluku u ovoj parnici, u kojoj je tužilac tražio da mu se uplaćeni iznosi doprinosa vrate kao stečeni bez osnova u smislu člana 210. Zakona o obligacionim odnosima. Prema pravnom shvatanju Građanskog odeljenja Vrhovnog suda Srbije usvojenom na sednici od 06.04.2004. godine, sud opšte nadležnosti je nadležan da odlučuje o tužbenom zahtevu kako je postavljen u ovoj parnici, ali ne i o pravima i obavezama iz Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, odnosno o zakonitosti odluka organa koji o tim pravima i obavezama odlučuju po pravilima upravnog postupka. S obzirom na navedeno, obe nižestepene presude su ukinute.

U ponovnom postupku, prvostepeni sud će uzeti u obzir uzete primedbe i doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Iz iznetih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u stavu drugom izreke, na osnovu člana 416. stav 2. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Jasminka Stanojević, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić