Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 2473/20 od 30.07.2020. godine, stavom prvim izreke, odbijena je žalba tuženog Grada Beograda, kao neosnovana i potvrđena presuda Višeg suda u Beogradu P 1878/16 od 27.11.2019. godine u stavovima drugom i četvrtom izreke. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužilaca i tuženog Grada Beograda za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, prvotuženi je izjavio blagovremenu reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava i pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Tužioci su dali odgovor na reviziju u kome su osporili osnovanost revizijskih navoda.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu odredbe člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 55/14), pa je našao da revizija prvotuženog nije osnovana.

U provedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, u KO Savski venac (ranije KO Beograd VII) tužioci su suvlasnici KP .. (ranije ..) i to tužilja AA sa udelom od 12/16, a tužioci BB, VV i GG i DD sa po 1/16. Tuženo privredno društvo vlasnik je objekta u ... na susednoj KP .. (ranije ..) i držalac parcele tužilaca. Objekat u ... na KP .. sazidan je na osnovu građevinske dozvole .. od 14.06.1954. godine koju je tuženi Grad Beograd izdao svom organu (Odeljenju za stambene poslove Narodnog odbora Grada Beograda). Na osnovu te dozvole, a u vezi sa izmenama glavnog projekta stambene zgrade izdata je i građevinska dozvola Narodnog odbora Opštine Savski venac broj .. od 10.05.1957. godine Direkciji za izgradnju stanova Grada Beograda, a radovi izvedeni na osnovu tih dozvola odobreni su od strane tuženog (rešenje Komisije za reviziju projekta NO Grada Beograda broj .. od 08.10.1956. godine). Na osnovu građevinske dozvole od 14.06.1954. godine tuženom je (tadašnjoj Direkciji za izgradnju stanova NO Grada Beograda) izdata upotrebna dozvola od strane Grada Beograda, NO Opštine Savski venac br. .. od 06.06.1957. godine. Vilu u ..., Direkcija za izgradnju stanova Grada Beograda prenela je ugovorom od 02.11.1957. godine Državnom sekretarijatu za inostrane poslove i izdala mu saglasnost za uknjižbu, koja je odmah i izvršena. Prilikom izgradnje objekta u ... tuženi je (njegova tadašnja Direkcija) takođe na osnovu dozvola od 14.06.1954. godine ogradio zidnom ogradom KP .. i .. koja i sada postoji na licu mesta i obe parcele se od tada zajednički koriste kao jedna funkcionalna celina. Parcela tužilaca bila je u potpunosti eksproprisana 23.02.1956. godine rešenjem NO SREZ-a Beograd br. .. u korist bivšeg SREZ-a Beograd (pravnog prethodnika tuženog Grada Beograda) za potrebe podizanja stambene zgrade i to je rešenje bilo potvrđeno rešenjem Državnog sekretarijata za poslove opšte uprave i budžeta br. .. od 05.04.1954. godine. Međutim, presudom Vrhovnog suda Srbije U 3858/56 od 23.11.1956. godine (koja je potvrđena odlukom Saveznog ustanog suda Už 1813/57) uvažena je žalba vlasnika i poništeno pomenuto rešenje Državnog sekretarijata od 05.04.1956. godine. Nadležni organ tuženog (Odeljenje za imovinsko-pravne poslove Sekretarijata za finansije NO Grada Beograda) je potom rešenjem 5/3-br. .. od 28.10.1961. godine obustavio do tada neokončani postupak eksproprijacije KP .., jer je ona već prešla u društvenu svojinu danom stupanja na snagu Zakona o nacionalizaciji. Vila u ... na KP .. površine 962 m2 više puta je menjala vlasnika, ali je svaki njen novi vlasnik zasnivao i državinu KP .. parcela tužilaca (sada ..) koja je korišćena kao dvorište vile, odnosno zemljište koje služi za redovnu upotrebu objekta u ... . Tužioci su pokušavali da izgrade porodičnu kuću na svojoj parceli, čija je površina 10 ari i 14 m2, ali su u tome onemogućeni ne samo zbog toga što je nisu držali, već i zato što njihova parcela ne ispunjava urbanističke uslove za gradnju (nema izlaz na javnu saobraćajnu površinu, niti minimalnu površinu od 2000 m2 propisanu za parcele u zoni „A“) zbog čega ne predstavlja samostalan građevinski plac. Tržišna vrednost parcele tužilaca je utvrđena na osnovu izveštaja poreske uprave u ukupnom iznosu od 108.502.796,00 dinara.

Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili zahtev tužilaca za isplatu novčane naknade za faktičku eksproprijaciju parcele tužilaca, ocenivši da u situaciji kada je zemljište faktički privedeno nameni, te nije moguć njegov povraćaj u državinu prethodnim vlasnicima, niti je moguće da ostvare naknadu u upravnom postupku, jer je formalna eksproprijacija obustavljena, jedina mogućnost pravne zaštite postoji kroz institut faktičke eksproprijacije.

Neosnovano se u reviziji prvotuženog ukazuje da je materijalno pravo pogrešno primenjeno u nižestepenim odlukama, uz obrazloženje da u konkretnom slučaju nije došlo do eksproprijacije KP .. (ranije ..), pa ni faktičke eksproprijacije, jer je postupak eksproprijacije obustavljen, došlo je do nacionalizacije imovine, pa je pravo svojine prethodnih vlasnika prešlo u društvenu svojinu, a prvotuženi nije pasivno legitimisan u ovoj parnici.

U članu 1. stav 1. Protokola za evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava propisano je da svako fizičko i pravno lice ima pravo na nesmetano uživanje svoje imovine i da niko ne može biti lišen svoje imovine osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelom međunarodnog prava. Stavom 2. istog člana propisano je da prethodne odredbe ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbedila naplatu poreza ili drugih dadžbina ili kazni.

Članom 58. Ustava Republike Srbije, između ostalog, propisano je da se jemči mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona (stav 1.), da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom u zakonu, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne (stav 2.), da se zakonom može ograničiti način korišćenja imovine (stav 3.).

Iz navedene ustavne odredbe proizilazi da dozvoljeno oduzimanje prava svojine koja ne predstavlja povredu prava na imovinu postoji samo kada su kumulativno ispunjena dva uslova: da je učinjen u javnom interesu, utvrđenom na osnovu zakona i da je učinjeno uz naknadu koja ne može da bude niža od tržišne.

Vrhovni kasacioni sud prihvata pravni stav nižestepenih sudova da su u konkretnom slučaju tužioci faktički lišeni svoje imovine već duže od sedam decenija, iako zato ne postoji valjan pravni osnov. Postupak eksproprijacije, koji je pokrenut sredinom 50-ih godina 20. veka za potrebe tuženog Grada Beograda obustavljen je rešenjem tuženog 28.10.1961. godine jer nije bio okončan do dana stupanja na snagu Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta od 26.12.1958. godine („Službeni list FNRJ“ broj 52/58, 3/59, 24/59, 24/61, 1/63, „Službeni list SFRJ“ broj 489/65 US JU 30/67, 32/68), te je predmetno zemljište prešlo u društvenu svojinu na osnovu člana 1. stav 2. tog Zakona, a u vezi sa odlukom tuženog NO Grada Beograda o određivanju užeg građevinskog reona za područje Grada Beograda od 20.03.1959. godine. I pored toga, saglasno odredbama člana 38. Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta, građevinsko neizgrađeno zemljište koje je nacionalizovano ostajalo je u posedu ranijeg sopstvenika sve dok ga on na osnovu rešenja Opštinskog narodnog odbora ne preda u posed opštini ili drugom licu, radi izgradnje ili drugog objekta ili radi izvođenja drugih radova (stav 1.) pri čemu se predaja zemljišta u posed opštini ili drugom korisniku ne može izvršiti pre nego što je korisniku to potrebno radi izvođenja građevinskih ili drugih radova kojima se zemljitše privodi namenjenoj svrsi (stav 2.). Saglasno citiranim zakonskim odredbama, da bi predmetna parcela bila izuzeta iz poseda pravnih prethodnika tužilaca na zakonom dozvoljen način, u konkretnom slučaju bilo je neophodno da bude doneto rešenje kojim bi dotadašnji sopstvenik (pravni prethodnici tužilaca) bio obavezan da predmetnu parcelu preda u posed tuženom, a tako u konkretnom slučaju tuženi nije postupio. Ovo stoga što tvrdnju tužilaca da su njegovi pravni prethodnici deposedirani bez ikakvog pravnog osnova tuženi nisu osporili, pa se ta činjenica smatra utvrđenom na osnovu člana 230. stav 1. ZPP. Među strankama nije ni bilo sporno da tužiocima, odnosno njihovim pravnim prethodicima, nikada nije bila isplaćena bilo kakva naknada za faktički oduzeto zemljište.

Vrhovni kasacioni sud prihvata i pravni stav nižestepenih sudova da je neosnovan prigovor nedostatka pasivne legitimacije na strani prvotuženog. Naime, postupak eksproprijacije katastarske parcele tužilaca broj .. (površine 1014 m2) vođen je za potrebe Grada Beograda u cilju podizanja stambene zgrade na susednoj KP .. (površine 962 m2) te da je po građevinskoj dozvoli za podizanje vile na KP .., koju je 1954. godine izdao Grad Beograda, ozidana je i ograda oko obe katastarske parcele ( KP .. i ..) koja je i danas postojeća, da su pravni prethodnici tužilaca, a onda i tužioci, faktički bili lišeni državine svoje KP .. u momnetu gradnje zgrade u ..., jer se obe katastarske parcele koriste kao jedinstvena celina, a tužiocima je na njihovoj katastarskoj parceli zabranjena gradnja i to prema Planu generalne regulacije koju je doneo nadležni organ tuženog Grada Beograda (Sekretarijat za urbanizam Grada Beograda). Dakle, tuženi je doneo odluku o izradi Generalnog plana Beograda i Odluku o izgradnji planova generalne regulacije građevinskog područja sedišta jedinice lokalne samouprave – Grad Beograd („Službeni list Grada Beograda“ broj 57/2009) na osnovu kojih je propisano da građevinske parcele u „A“ zoni u kojoj je i parcela tužilaca KP .. KO Savski venac (kao i njoj susedna KP ...) ne mogu imati površinu manju od 2000 m2, čime je tuženi Grad Beograd parcelu tužilaca faktički priveo odgovarajućoj nameni – da bude dvorište KP .. KO Savski venac na kojoj je izgrađen objekat u ..., koja pak ni sama nema potrebnu površinu od 2000 m2, već samo sa parcelom tužilaca ispunjava propisane uslove. Navedenim aktima i radnjama tuženog Grada Beograda preduzimanim u kontinuitetu tokom višedecenijskog perioda, pravo svojine tužilaca faktički je pretvoreno u „golo“ pravo bez ikakve stvarne sadržine, pri čemu tužiocima nije isplaćena nikakva naknada koja bi za njih predstavljala pravično zadovoljenje.

U situaciji kada je zemljište, kao u ovom slučaju, privedeno nameni u skladu sa planskim aktom tužioci ne mogu trpeti štetne posledice što nadležni organ tuženog Grada nije sproveo upravni postupak i doneo rešenje o izuzimanju zemljišta iz poseda koje bi bilo osnov za isplatu naknade za izuzeto zemljište. Osim navedenog iz prakse primene Protokola 1 uz Evropsku konvenciju o zaštiti svojine, Evropski sud za ljudska prava u velikom broju odluka izražava stav da se kod eksproprijacije mora postići ravnoteža između zahteva opšteg interesa i prava pojedinca na mirno uživanje svog vlasništva, pri čemu odsustvo naknade za eksproprisanu imovinu u iznosu koji nije u skladu sa vrednošću nepokretnosti redovno predstavlja nesrazmerno mešanje države koja se ne može opravdati na osnovu Protokola broj 1. Takođe, ako se pojedincu za oduzetu nepokretnost ne plati nikakva naknada, povreda prava na uživanje imovine je još drastičnija. Evropski sud upotrebljava termin „faktička eksproprijacija“ smatrajući da povreda prava na mirno uživanje imovine postoji sve do onog momenta kada dođe do uspostavljanja ravnoteže interesa, a to će u datoj situaciji biti tek kada se vlasnik adekvatno obešteti.

Kako tužiocima nikada nije bila isplaćena bilo kakva naknada za faktički oduzeto predmetno zemljište, što u postupku i nije bilo sporno, a procena tržišne vrednosti KP .. KO Savski venac u Beogradu, površine 10 ari i 14 m2 utvrđena je prema podacima Organa nadležnog za utvrđivanje poreza na prenos apsolutnih prava (poreska uprava) u ukupnom iznosu od 108.502.796,00 dinara, to je ista pravilno dosuđena tužiocima shodno njihovim vlasničkim udelima.

Revizijskim navodima nije dovedena u sumnju pravilnost i zakonitost pobijane presude. Navodi revizije već su isticani u sprovedenom postupku i po oceni Vrhovnog kasacionog suda detaljno i pravilno su ocenjeni u pobijanoj odluci.

Sa iznetih razloga, neosnovani su revizijski navodi o pogrešnoj primeni materijalnog prava od strane nižestepenih sudova.

Pravilna je i odluka o troškovima parničnog postupka doneta primenom člana 153. i 154. ZPP.

Revizijski navodi kojima se osporava pravilnost utvrđenog činjeničnog stanja nisu razmatrani, jer ne predstavljaju revizijski razlog iz odredbe člana 407. stav 2. ZPP.

Sa iznetih razloga, Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 414. Zakona parničnom postupku odlučio kao u stavu prvom izreke presude.

Imajući u vidu da troškovi sastava odgovora na reviziju ne predstavljaju one troškove koji bi bili potrebni radi vođenja parnice u smislu člana 154. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u stavu drugom izreke presude.

Predsednik veća-sudija,

Slađana Nakić Momirović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić