Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dragane Marinković, predsednika veća, Marine Milanović i Zorice Bulajić, članova veća, u pravnoj stvari tužilaca AA i BB oboje iz ..., čiji je punomoćnik Stefan Tešanović, advokat iz ... protiv tuženog Grada Sremska Mitrovica, koga zastupa Pravobranilaštvo Grada Sremske Mitrovice, radi utvrđenja i isplate, odlučujući o reviziji tuženog, izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2112/21 od 09.02.2022. godine, u sednici veća održanoj dana 25.01.2024. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2112/21 od 09.02.2022. godine i presuda Višeg suda u Sremskoj Mitrovici P 45/2020 od 21.05.2021. godine i predmet VRAĆA prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Sremskoj Mitrovici P 45/2020 od 21.05.2021. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno je da su nepokretnosti upisane u LN br. .. KO Sremska Mitrovica, bliže opisane u tom stavu, faktički eksproprisane od tužilaca u korist tuženog, te da predstavljaju javnu svojinu tuženog, te se ovlašćuje tuženi da kod RGZ SKN Sremska Mitrovica sprovede upis prava svojine u korist tuženog; stavom drugim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima na ime naknade za nepokretnosti opisane u stavu prvom izreke te presude isplati iznos od 17.785.588,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 21.05.2021. godine do isplate; stavom trećim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima na ime zasada voća i to 20 sadnica trešnji, 3 sadnice oraha, 19 stabala šljiva, 3 sadnice kajsija, 6 sadnica lešnika i 4 sadnice jabuke isplati iznos od 146.983,00 dinara (dinarska protivvrednost iznosa od 1250 evra po srednjem kursu NBS na dan presuđenja) sa zakonskom zateznom kamatom počev od 21.05.2021. godine do isplate; stavom četvrtim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima naknadi troškove parničnog postupka koji se odnose na sastav opomene pred tužbu u iznosu od 18.500,00 dinara; stavom petim izreke, obavezan je tuženi da tužiocima naknadi preostale troškove parničnog postupka u iznosu od 457.955,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana izvršnosti presude do isplate; stavom šestim izreke, u preostalom delu za traženu zakonsku zateznu kamatu na dosuđeni iznos od 17.785.588,00 dinara za period počev od 06.07.2017. godina pa do 20.05.2021. godine, zatim za iznos od 35.000,00 dinara tražen na ime troškova veštačenja i za iznos preostalih troškova parničnog postupka od još 97.875,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana presuđenja do isplate, kao i za traženu zakonsku zateznu kamatu na dosuđeni iznos troškova parničnog postupka od 457.955,00 dinara za period od presuđenja do izvršnosti zahtev tužilaca je odbijen kao neosnovan.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2112/21 od 09.02.2022. godine, odbijena je žalba i presuda Višeg suda u Sremskoj Mitrovici P 45/2020 od 21.05.2021. godine u pobijanom usvajajućem delu potvrđena; odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smilsu člana 408. Zakona parničnom postupku - ZPP („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/11 ... 18/20), Vrhovni sud je ocenio da je revizija tuženog osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci su supružnici i suvlasnici na po 1/2 dela nepokretnosti upisanih u LN br. .. KO Sremska Mitrovica, koji se sastoje od kp br. .., broj dela parcele 1, ..., površine 127 m2, zemljište pod zgradom – objektom, zemljište u građevinskom području, broj dela parcele 2, ..., površine 28 m2, zemljište pod zgradom – objektom, zemljište u građevinskom području, broj dela parcele 3, ..., površine 357 m2, zemljište uz zgradu – objekat, zemljište u građevinskom području i broj parcele 4, ..., površine 1256 m2, njiva 1. klase, zemljište u građevinskom području ukupne površine katastarske parcele 1763 m2, poslovna zgrada za koju nije utvrđena delatnost, izgrađena na kp br. .., broj zgrade 1, ulica ... broj .., površine 127 m2, objekat preuzet iz zemljišne knjige i pomoćna zgrada izgrađena na kp br. .., broj zgrade 2, ..., površine 28 m2, objekat izgrađen bez odobrenja za izgradnju. Planom detaljne regulacije prostornog bloka između ulica ..., ..., ... i ... Grad Sremska Mitrovica od 05.07.2017. godine predviđeno je da kp .. KO Sremska Mitrovica bude deo javne površine odnosno planirane saobraćajnice – ulice, zbog čega na toj parceli nije dozvoljena izgradnja. Opisane nepokretnosti su i dalje u državini tužilaca, a u poslovnoj zgradi površine 127 m2 nalaze se tri poslovna prostora u kojima se obavlja delatnost i koje tužioci izdaju u zakup. Ukupna vrednost zemljišta – parcele .. KO Sremska Mitrovica i poslovne zgrade površine 127 m2 sagrađene na toj parceli iznosi 17.785.588,00 dinara što je utvrđeno veštačenjem. Tužioci na navedenoj parceli imaju zasade voća i to 20 sadnica trešnji, 3 sadnice oraha, 19 sadnica šljiva, 3 sadnice kajsija, 6 sadnica lešnika i 4 sadnice jabuka, čija ukupna vrednost u vreme presuđenja iznosi 177.264,00 dinara, utvrđena veštačenjem. Postupak eksproprijacije u vezi sa predmetnim parcelama nije vođen. Navedena nepokretnost nije privedena nameni.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da faktički nije došlo do eksproprijacije i lišavanja tužilaca njihove imovine, ali da su tužioci ograničeni i onemogućeni u vršenju svojinskih ovlašćenja na predmetnim nepokretnosti zbog donetih planskih dokumenata, koji nisu realizovani ni po proteku 3 godine od donošenja istih, pa je došlo do narušenosti ravnoteže između javnog interesa i prava pojedinca, što predstavlja povredu zbog smanjene mogućnosti korišćenja nepokretnosti usled neprivođenja nameni istih, a što predstavlja povredu prava na mirno uživanje imovine zajemčeno članom 58. stav 1. Ustava Republike Srbije. Zbog navedenog usvojen je tužbeni zahtev tužilaca kao osnovan, sa pozivom na standarde sadržane u odlukama Ustavnog suda RS i odlukama Evropskog suda za ljudska prava.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovano se u reviziji ukazuje da je takvo stanovište nižestepenih sudova zasnovano na pogrešnoj primeni materijalnog prava zbog nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Odredbom člana 20. Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 53/95 ... 20/2009) koji je bio na snazi u vreme donošenja plana detaljne regulacije Grada Sremske Mitrovice 2017. godine, propisano je da Vlada Republike Srbije može utvrditi opšti interes za eksproprijaciju ako je eksproprijacija nepokretnosti neophoda za izgradnju objekata u oblasti obrazovanja, zdravstva, socijalne zaštite, kulture, vodoprivrede, sporta, saobraćajne, energetske i komunalne infrastrukture, objekata za potrebe državnih organa i organa teritorijalne autonomije i lokalne samouprave, objekata za potrebe odbrane zemlje, obezbeđenja zaštite životne sredine i zaštite od elementarnih nepogoda, za eksploataciju rudnog blaga, kao i za izgradnju stanova kojima se rešavaju stambene potrebe socijalno ugroženih lica (stav 1.). Stavom 4. ovog člana propisano je da javni interes za eksproprijaciju može da se utvrdi ako je, u skladu sa zakonom, donet odgovarajući planski akt, ako ovim Zakonom nije drugačije određeno.

Članom 53. stav 1. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/09 ... 145/14), koji je bio na snazi u vreme usvajanja planskog akta tuženog iz 2017. godine propisano je da informacija o lokaciji sadrži podatke o mogućnostima i ograničenjima gradnje na katastarskoj parceli, odnosno na više katastarskih parcela, na osnovu planskog dokumenta (stav 1.); informaciju o lokaciji izdaje organ nadležan za izdavanje lokacijskih uslova u roku od 8 dana od dana podnošenja zahteva, uz naknadu stvarnih troškova izdavanja te informacije (stav 2.).

Katastarska parcela .. KO Sremska Mitrovica obuhvaćena je planom detaljne regulacije Grada Sremske Mitrovice od 05.07.2017. godine i predviđeno da ta parcela bude deo buduće javne površine, odnosno buduće ulice. Taj planski akt još uvek nije sproveden.

Po oceni Vrhovnog suda, postojanje planskog akta kojim je predviđeno da se na spornoj parceli gradi javna saobraćajnica predstavlja tek uslov za utvrđenje javnog interesa za eksproprijaciju u smislu člana 20. stav 1. i 4. Zakona o eksproprijaciji, ali to ne znači da će se planski akt realizovati. Međutim, u situaciji kada tužioci nisu lišeni imovinskog prava na spornoj katastarskoj parceli izgradnjom saobraćajnice – ulice, nižestepeni sudovi su bili dužni da cene osnovanost tužbenog zahteva tužilaca zasnovanog na tvrdnji da sa tom katastarskom parcelom ne mogu da raspolažu i dograđuju postojeći objekat na istoj pa im je povređeno pravo na imovinu zbog smanjene mogućnosti korišćenja zemljišta usled neprivođenja nameni istog, utvrđujući njihovu stvarnu mogućnost korišćenja nepokretnosti (utvrđeno u postupku da predmetnu katastarsku parcelu koriste, da na istoj imaju sagrađeni objekat u kome izdaju tri poslovna prostora u zakup).

Mešanje države u pravo na imovinu ne odnosi se samo na lišavanje imovine, već i na ograničenje prava na mirno korišćenje imovine do kog je došlo zbog smanjene mogućnosti raspolaganja zemljištem usled dugogodišnjeg neprivođenja nameni.

Mešanje države u pravo tužilje na mirno uživanje imovine jeste suprotno članu 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju, ali onda kada nije postignuta pravična ravnoteža između zahteva opšteg interesa i zaštite prava na mirno uživanje imovine kada tužioci zbog nesigurnosti svog položaja i nepostojanja delotvornog pravnog sredstva trpe prekomerni teret (stavovi izraženi u odlukama Evropskog suda za ljudska prava i odlukama Ustavnog suda na koje se pozivaju nižestepeni sudovi i revizija).

U konkretnom slučaju nije utvrđeno da li je na navedeni način postignuta odnosno povređena pravična ravnoteža između zahteva opšteg interesa i zaštite prava na mirno uživanje imovine ili ne, te da li zbog navedenog tužioci trpe prekomerni teret odnosno da li im je onemogućeno da i dalje koriste svoje nepokretnosti na način na koji su ih i ranije koristili, te da li je reč o dugogodišnjem neprivođenju nameni nepokretnosti u skladu sa planskim aktom shodno stavovima i standardima izraženim u odlukama Evropskog suda za ljudska prava i odlukama Ustavnog suda.

Od utvrđenja navedenih činjenica zavisi i osnovanost i visina tražene naknade, pri čemu je potrebno ceniti i da li se naknada za povredu prava na imovinu zbog smanjene mogućnosti korišćenja zemljišta usled neprivođenja nameni (ukoliko se utvrdi da ista postoji) može izjednačiti sa naknadom za faktički eksproprisano zemljište, koja se dosuđuje vlasniku koji je lišen svoje imovine privođenjem zemljišta nameni u skladu sa planskim aktom.

Iz navedenih razloga nižestepene presude su morale biti ukinute.

U ponovnom postupku nižestepeni sudovi će imati u vidu praksu i standardke Evropskog suda za ljudska prava i Ustavnog suda, kao i da tužiocima nije oduzeto pravo svojine na predmetnim nepokretnostima, već im je ograničeno pravo na mirno korišćenje imovine zbog smanjene mogućnosti raspolaganja istim usled neprivođenja nameni planskog akta tuženog u periodu od 3 godine, te će pravilnom primenom materijalnog prava doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Ukinuta je i odluka o troškovima postupka jer ista zavisi od konačnog ishoda parnice.

Sa iznetih razloga odlučeno je kao u izreci primenom člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća-sudija,

Dragana Marinković,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić