Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 289/21 od 10.06.2021. godine, stavom prvim izreke odbijena je žalba tuženog i potvrđena je prvostepena presuda u stavovima prvom i trećem izreke. Stavom drugim izreke odbačena je kao nedozvoljena žalba tuženog izjavljena protiv stava drugog izreke prvostepene presude. Stavom trećim izreke odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešne primene materijalnog prava i pogrešno ili nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, broj 72/11, 55/14, 87/18 i 18/20), pa je ocenio da je revizija tuženog delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Revizijom tuženog ne ukazuje se određeno na bitne povrede zbog kojih bi se ovim vanrednim pravnim lekom mogla pobijati pravnosnažna presuda u smislu člana 407. stav 1. tačka 2), 3) i 5) ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je rođen u braku BB i tuženog, koji je razveden presudom Prvog opštinskog suda u Beogradu P 6348/92 od 23.04.1992. godine. Tužiocu je rešenjem Trećeg opštinskog suda u Beogradu R2 310/15 od 09.06.2016. godine izrečena mera potpunog lišenja poslovne sposobnosti zbog toga što boluje od lake mentalne retardacije, epilepsije simptomatike i depresije. Rešenjem Gradskog centra za socijalni rad, Odeljenje Novi Beograd od 18.10.2016. godine tužiocu, kao licu lišenom poslovne sposobnosti, postavljen je staratelj – majka BB. Utvrđeno je i da je po službenoj dužnosti vršeno preispitivanje sudske odluke i rešenjem Trećeg osnovnog suda u Beogradu R2 14/21 od 29.01.2021. godine, odlučeno je da rešenje Trećeg opštinskog suda u Beogradu R2 310/15 od 09.06.2016. godine ostaje na snazi, s obzirom da i dalje postoje razlozi za lišenje poslovne sposobnosti tužioca.

Tužiočeva majka ostvaruje penziju od 20.000,00 dinara i ima starijeg sina koji živi u ... Republici, koji joj 2-3 puta godišnje šalje po 200-300 evra, a kod njega odlazi svake treće godine i ostaje 6-8 nedelja. Kada je odsutna angažuje nekog da brine o tužiocu što iznosi 500,00 dinara po danu. Mesečni redovni troškovi za komunalije iznose 15.000,00 dinara i za upravnika zgrade još 1.000,00 dinara. Tužiočeva majka je 16 godina živela i radila u ... Republici, ali nije bila prijavljena i tamo nije ostvarila penziju. Ima stare roditelje o kojima brine i često ih obilazi. Nema imovinu koja može da joj donese prihod i nema mogućnosti da se radno angažuje dodatno zbog brige o tužiocu i roditeljima koji su bolesni. Ukupni troškovi za izdržavanje tužioca na mesečnom nivou iznose ukupno 20.000,00 dinara, a odnose se na ishranu, odevanje, sredstva za higijenu i lekove.

Tuženi ima 73 godine, ostvaruje mesečnu penziju od 30.000,00 dinara, živi u stanu od 70 m2 sa suprugom (koja je nezaposlena), ćerkom i unukom od supruge. Tuženi od razvoda braka nije doprinosio izdržavanju tužioca.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su primenom odredbi članova 67. i 68. stav 1. i 2, 154. stav 1, 155. stav 1, 160, 161, 162. i 266. stav 1. Porodičnog zakona, obavezali tuženog da na ime svog doprinosa za izdržavanje tužioca kao punoletnog deteta plaća mesečno iznos od 30% od penzije koju ostvaruje. U preostalom delu su zahtev odbili imajući u vidu godine života tuženog i njegove sopstvene potrebe.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, osnovano tuženi u reviziji ukazuje da su nižestepeni sudovi pogrešno primenili materijalno pravo.

Revizijom tuženog ukazuje se da su nižestepeni sudovi odlučujući o visini doprinosa tuženog za izdržavanje tužioca nepravilno primenili materijalno pravo iz člana 160. stav 3. Porodičnog zakona, zbog čega je previsoko odmeren doprinos tuženog u izdržavanju punoletnog sina, ovde tužioca. Naime, imajući u vidu bitne činjenice za ocenu mogućnosti tuženog kao dužnika izdržavanja, u smislu odredbe člana 160. stav 3. Porodičnog zakona (PZ) i to: visinu penzije od 30.000,00 dinara, nepostojanje dodatnih prihoda, rashode, kao i njegove godine života (u trenutku presuđenja je imao 73 godine), da živi u stanu od 70 m2 sa suprugom, ćerkom i unukom od supruge, da je supruga nezaposlena, pri tom ceneći i ukupne mesečne potrebe tužioca koji je punoletan ali ima zdravstvene probleme (zbog kojih mu je izrečena mera potpunog lišenja poslovne sposobnosti), a rukovodeći se najboljim interesom deteta saglasno članu 266. PZ, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je tuženi u mogućnosti da na ime svog doprinosa za izdržavanje tužioca plaća 20% od penzije mesečno počev od dana podnošenja tužbe pa ubuduće. Preko navedenog iznosa od 20%, a do nižestepenim presudama dosuđenog iznosa od 30% od penzije, na ime doprinosa za izdržavanje tužioca, ovaj sud je odbio tužbeni zahtev, smatrajući da je previsoko postavljen, s obzirom na materijalne mogućnosti tuženog kao dužnika izdržavanja i njegove sopstvene potrebe, pri tom imajući u vidu da su roditelji u obezbeđenju sredstava potrebnih za izdržavanje dece, dužni da obostrano učestvuju. Pri čemu se majci tužioca kao staratelju, u doprinos svakako računa i svakodnevno angažovanje na nezi, ali taj roditelj je takođe dužan da i materijalno doprinosi izdržavanju deteta s obzirom na postojeću radnu sposobnost.

Imajući u vidu navedeno, Vrhovni kasacioni sud je primenom odredbe člana 416. stav 1. Zakona o parničnom postupku odlučio kao u stavu prvom izreke.

Po mišljenju ovog suda, navedenim iznosom (20% od penzije mesečno) egzistencija tuženog, kao dužnika izdržavanja, neće biti ugrožena, pri čemu će izdržavanju tužioca, srazmerno svojim mogućnostima, doprinositi i majka kao staratelj deteta. Prema odredbi člana 155. stava 1. Porodičnog zakona, punoletno dete koje je nesposobno za rad, a nema dovoljno sredstava za izdržavanje, ima pravo na izdržavanje od roditelja sve dok takvo stanje traje. Izuzetak od ovih pravila propisan je odredbom člana 155. stav 4. navedenog zakona prema kojoj nema pravo na izdržavanje punoletno dete ako bi prihvatanje njegovog zahteva za izdržavanje predstavljalo očiglednu nepravdu za roditelje, odnosno druge krvne srodnike. Dakle, smisao navedene odredbe koja se odnosi na izdržavanje punoletnog deteta je da su roditelji u obavezi da se staraju o svom punoletnom detetu koje je nesposobno za rad u meri u kojoj im, po redovnom toku stvari, omogućavaju životne i materijalne mogućnosti. Pri tome nisu dužni da se odriču svog sopstvenog egzistencijalnog minimuma. U konkretnom slučaju, ne postoje okolnosti koje bi mogle dovesti do zaključka da je egzistencija tuženog ugrožena, niti je dokazano da su nastupile neke od okolnosti koje bi stvorile mogućnost za oslobađanje tuženog kao oca od obaveze izdržavanja tužioca. Tužilac nema niti radom može da obezbedi samostalna sredstva za sopstveno izdržavanje, osnovne i neophodne životne potrebe ostvaruje u domaćinstvu majke, a sredstva koje obezbeđuje njegova majka nisu dovoljna za to bez učešća doprinosa tuženog kao drugog roditelja. Iz ovih razloga je Vrhovni kasacioni sud našao da je iznos od 20% od penzije adekvatan potrebama tužioca kako sadašnjim tako i u periodu od utuženja do presuđenja sa jedne strane, a sa druge strane i mogućnostima tuženog, te navedeni iznos ne predstavlja očiglednu nepravdu za tuženog kao roditelja i dužnika izdržavanja. Drugačije zaključivanje vodilo bi oslobađanju tuženog roditeljske obaveze i predstavljalo bi nepravdu prema tužiocu kao punoletnom detetu koje je nesposobno za rad. Stoga su neosnovani navodi revizije da nižestepeni sudovi nisu vodili računa o mogućnosti davanja izdržavanja tuženog niti o očiglednoj nepravdi za roditelja u skladu sa ograničenjima propisanim odredbom člana 167. stav 2. tačka 2 i člana 155. stav 4. Porodičnog zakona.

Neosnovani su i navodi revizije da nižestepeni sud nije nesumnjivo utvrdio da je tužilac potpuno poslovno nesposoban. Prema utvrđenom činjeničnom stanju, rešenjem Trećeg osnovnog suda u Beogradu od 29.01.2021. godine, konstatovano je da rešenje Trećeg opštinskog suda u Beogradu od 09.06.2016. godine (kojim je tužiocu izrečena mera potpunog lišenja poslovne sposobnosti zbog toga što boluje od lake mentalne retardacije, epilepsije simptomatike i depresije) ostaje na snazi, s obzirom da i dalje postoje razlozi za lišenje poslovne sposobnosti tužioca. Imajući u vidu navedeno, tužilac kao punoletno dete tuženog i dalje ispunjava uslove za ostvarivanje prava na izdržavanje u smislu člana 155. stav 1. Porodičnog zakona. Prema izričitoj sadržini ove zakonske odredbe prinudno pravne prirode, to njegovo pravo postoji sve dok takvo stanje traje. Suprotno navodima revizije, drugostepeni sud je povodom žalbenih navoda, uzeo u obzir ovakvo činjenično stanje i odredbe procesnog i materijalnog prava, u oceni osnovanosti postavljenog tužbenog zahteva za izdržavanje.

Takođe, odluka o određivanju i visini dosuđenog izdržavanja podložna je promenama u pogledu trajanja odnosno prestanka izdržavanja ili smanjenja odnosno povećanja dosuđenog iznosa u smislu odredaba člana 164. i 167. Porodičnog zakona, ako se promene okolnositi na osnovu kojih je doneta prethodna odluka.

Imajući u vidu navedeno, Vrhovni kasacioni sud je primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku, odlučio kao u stavu drugom izreke.

O naknadi troškova postupka u vezi sa porodičnim odnosima sud odlučuje po slobodnoj oceni u svakoj konkretnoj parnici. Na osnovu člana 207. Porodičnog zakona, a vodeći računa o razlozima pravičnosti, pravilno su nižestepeni sudovi odlučili da svaka stranka snosi svoje troškove postupka. Primenom navedenog člana Porodičnog zakona, tuženom ne pripadaju ni troškovi revizijskog postupka, imajući u vidu njegov delimičan uspeh u revizijskom postupku.

Imajući u vidu navedeno, odlučeno je kao u stavu trećem izreke na osnovu člana 165. stav 1. ZPP.

Predsednik veća-sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić