Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 83/22 od 02.03.2022. godine, ispravljena rešenjem istog suda Gž2 83/22 od 28.04.2022 godine, odbijene su kao neosnovane žalbe tužilje i tuženog i potvrđena presuda Osnovnog suda u Somboru P2 631/19 od 05.11.2021. godine u stavovima trećem i četvrtom izreke i odluka o troškovima postupka sadržana u stavu šestom izreke.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju i dopunu revizije, u delu odluke o doprinosu za izdržavanje i uređenja ličnih odnosa sa maloletnim detetom, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Tužilja-protivtužena je podnela odgovor na reviziju tuženog, sa predlogom da se odbaci kao nedopuštena, odnosno da se odbije kao neosnovana.

Ispitujući pravilnost pobijane presude u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11... 18/20), u vezi člana 202. Porodičnog zakona, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tuženog delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Neosnovani su i revizijski navodi da je drugostepeni sud učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. i 2. tačka 12. ZPP, zato što ta povreda ne predstavlja dozvoljen revizijski razlog u smislu člana 407. ZPP, a činjenično stanje utvrđeno je prvostepenom presudom saglasno dokazima izvedenim shodno članu 228. ZPP cenjenim u skladu sa odredbom člana 8. ZPP.Suprotno tvrdnji revidenta, drugostepeni sud je ocenio bitne žalbene navode i naveo razloge koje je uzeo u obzir po službenoj dužnosti, pa u drugostepenom postupku nije učinjena ni bitna povreda postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 396. stav 1. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilja i tuženi su bili u emotivnoj vezi u kojoj je rođen njihov sin mal. BB dana .... godine. Prvostepenom presudom u ovoj parnici (u pravnosnažnom delu) određeno je da se samostalno roditeljko pravo nad maloletnim detetom poverava tužilji kao majci, a za prebivalište deteta određuje adresa na kojoj živi sa majkom. Nakon kraćeg trajanja zajednice života stranaka (oko tri meseca) od avgusta 2017. godine, tužilja sa maloletnim detetom živi u ... u domaćinstvu sa svojim ocem i maloletnim detetom. Mal. ... je oca viđao u oba domaćinstva roditelja (prevashodno u majčinom domaćinstvu), a nakon konflikta roditelja u 2019. godini, dete je uz prisustvo majke viđalo oca van domaćinstva.Tokom ovog postupka određivane su privremene mere kojima je uređeno održavanje ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem po modelu koje je predlagao organ starateljstva tako što je rešenjem prvostepenog suda od 04.03.2020. godine određeno da će se viđenje odvijati svakog utorka od 15.00 do 19.00 časova u domaćinstu oca u ..., a nakon njegovog preseljenja u ... (gde iznajmljuje stan), rešenjem suda od 19.04.2021. godine, izmenjena je privremena mera tako što je uređeno viđenje svakog drugog vikenda subotom u 9.00 časova ujutru do subote do 19.00 časova, uz obavezu oca da dođe po dete u ... ispred kuće u kojoj živi sa majkom na adresi ... br. ... i da ga po završenom viđenju vrati majci na isto mesto subotom u 19.00 časova, uz obavezu majke da dete pripremi i preda ocu u navedenom terminu i po završenom viđenju dete preuzme ispred kuće u kojoj sa detetom živi na navedenoj adresi. Na ročištu održavnom 06.09.2021, godine, doneto je rešenje kojim je izmenjena određena privremena mera tako što će se tuženi sa detom viđati i dete dovoditi na adresi na kojoj sada živi u ..., ulica ... br. ..., stan br. ..., dok je u preostalom delu ostala neizmenjena.

Tužilja-protivtužena, rođena ... godine, zaposlena je kao ... na ... u ... i ostvaruje mesečnu zaradu od 103.000,00 dinara. Živi u domaćinstvu koje je materijalno obezbeđeno od redovne mesečne plate tužilje, od mesečne penzije koju ostavruje njen otac (rođen ... godine) i od prihoda koji ostvaruju obradom porodičnog imanja i utvrđeni su njeni mesečni režijski troškovi kuće u kojoj živi u ... i stana koji se nalazi u ..., troškovi ishrane porodičnog domaćinstva, troškovi goriva i održavanja dva automobila, troškovi prevoza, stručnog i naučnog rada i članstva u naučnim i stručnim asocijacijama, poreza, troškovi garderobe mal.deteta, higijene i dečjih knjiga i slikovnica. Tuženi (rođen .... godine) je završio srednju ... školu, aktivno je ... i ostavrivo prihode do 2014. godine, a u toku 2020. godine zatvorio je svoju firmu zbog nerentabilnosti od kada se nalazi nalazi na evideciji Nacionalne službe za zapošljavanje kao nezaposleno lice, s tim što je ostvario prihod od prodaje ... i stana u ... koji je bio u njegovom vlasništvu. Utvrđeni su njegovi mesečni režijski troškovi stanovanja, troškovi kredita, goriva, ishrane i higijene. Tužilja i tuženi nemaju obavezu izdržavanja drugih lica.

Prema stručnom mišljenju Centra za socijalni rad u Nišu i nalaza i mišljenja veštaka specijaliste medicinske psihologije od 12.10.2020. godine sa izjašnjenjem i veštaka neuropsihijatrije i sudske psihijatrije od 17.11.2020. godine i ocenom drugih dokaza, na planu roditeljstva utvrđeno je da su oba roditelja pokazivala svest o potrebi održavanja kontinuiteta u kontaktima maloletnog deteta i oca, da oba roditelja poseduju adekvatne roditeljske kompetencije i da nisu uočeni elementi koji bi ograničavali oca u kompetencijama u pogledu viđanja sa detetom, ali da zbog poteškoća koje mal. BB u vidu poremećaja navike ponašanja (noćno mokrenje), usporenog psihofizičkog razvoja i konflikta lojalnosti treba zadržati već uspostavljen model viđanja, do stabilizacije postojećih smetnji. Utvrđene su potrebe maloletnog deteta i odnose se na zadovoljavanje osnovnih životnih potreba i to ishranu, nabavku odeće i obuće, sredstava za higijenu, igračke, slikovnice i drugo) pri čemu je sud vodio računa i o minimalnoj sumi izdržavanja za mesec oktobar 2021. godine od 34.414,00 dinara. Tuženi je predožio da doprinosi izdržavanju mal.deteta u visini od 6.000,00 dinara.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da je u najboljem interesu maloletnog deteta koje je povereno majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, uz prihvatanje predloga Centra za socijalni rad u Somboru i nalaza i mišljenja veštaka specijaliste medicinske psihologije i veštaka neuropsihijatrije i sudske psihijatrije za održavanje ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem, produžavanje već uspostavljenog restriktivnog modela viđenja (na način i u obimu kako je bio utvrđen rešenjem suda o određivanju privremene mere) sobzirom na poremećaj navike ponašanja kod maloletnog deteta (noćno mokrenje) i da se ubuduće u zavisnosti od zdravstvenog stanja deteta taj model može proširivati. Imajući u vidu materijalne prilike i prihode parničnih stranaka zaključeno je da tuženi može da doprinosi izdržavanju maloletnog deteta iznosom od 15.000,00 dinara i da će navedeni iznos biti dovoljan da zadovolji utvrđene potrebe maloletnog deteta, uz doprinos majke koji se pored materijalnih sredstava ogleda i u svakodnevnom staranju o detetu.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo kada su odredili na opisani način kao u izreci presude, održavanje ličnih odnosa tužioca-protivtuženog, kao oca sa maloletnm detetom.

Nisu osnovani revizijski navodi kojima se pobija odluka o načinu održavanja ličnih odnosa maloletne dece i tužioca.

Prema članu 3. stav 1. Konvencije o pravima deteta (Zakon o ratifikaciji Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima deteta "Službeni list SFRJ" - Međunarodni ugovori, br. 15/90, "Službeni list SRJ" - Međunarodni ugovori, br. 4/96, 2/97) u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja su interesi deteta, bez obzira na to da li ga sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. Države članice se obavezuju da poštuju pravo deteta na očuvanje svog identiteta, uključujući državljanstvo, ime i porodične veze, kako je to priznato zakonom, bez nezakonitog mešanja (član 8. stav 1.) a članom 9. stav 3. predviđeno je pravo deteta odvojenog od jednog ili oba roditelja da redovno održava lične odnose i neposredne kontakte sa oba roditelja, osim ako je to u suprotnosti sa najboljim interesom deteta.

Porodičnim zakonom je propisano da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi. Pravo deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi može biti ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta (član 61. stav 1. i 2.) i u sporu za zaštitu prava deteta i sporu za vršenje, odnosno lišenje roditeljskog prava, sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta (član 266. stav 1). Pravo je i dužnost roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo da izdržava dete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koja bitno utiču na život deteta odlučuje zajednički i sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda pravilno su nižestepeni sudovi primenili matrijalno pravo i utvrdili najbolji interes maloletnog deteta da sa ocem, kao roditeljem koji ne vrši roditeljsko pravo održava redovne lične kontakte. Zakonom nije predviđen najniži ili najviši obim kontakata, već ih u odsustvu sporazuma roditelja uređuje sud u svakom individualnom slučaju prilagođavajući model viđanja najboljem interesu maloletnog deteta u skladu sa njegovim razvojnim potrebama, kao i životnim prilikama roditelja.

Procena najboljeg interesa deteta utvrđena je na osnovu stručnog mišljenja organa starateljstva i nalaza veštaka specijaliste medicinske psihologije i veštaka neuropsihijatrije i sudske psihijatrije, a koji su ocenjeni u sklopu svih ostalih izvedenih dokaza. Nižestepeni sudovi su pravilno cenili činjenice koje se odnose na prisutne sposobnosti na strani oba roditelja, kao i da sposobnost oca da udovolji potrebama deteta nije kompromitovana. Posebno su cenjene činjenice u odnosu na uzrast deteta (rođen ... godine) i njegove potrebe na emocionalnom i razvojnom planu, prisutni usporeni psihofizički razvoj, da se nalazi i u konfliktu lojalnosti, te da maloletno dete ima poteškoće sa noćnim morenjem što predstavlja poremećaj navike ponašanja, zbog čega za sada promene mesta boravka i duže odsustvovanje od kuće u kojoj dete živi, nisu u njegovom interesu, niti bi to pomoglo u prevazilaženju tog problema. Navedeni model po prilagođenoj dinamici i obimu odgovara stvarnim potrebama deteta, zato suprotno navodima revizije, usvojeni model održavanja ličnih odnosa je u najboljem interesu maloletnog deteta, budući da će sačuvati postojeći i omogućiti dalji razvoj bliskog i emotivnog odnosa oca i sina, nesumnjivo potrebnog za pravilan psihofizički razvoj deteta i uspostavljanje porodičnih veza što je fundamentalni element pojma porodičnog života. Osim toga, neosnovani su navodi revizije da je sud radi potpunog utvrđenja činjeničnog stanja trebalo da odredi kombinovano psihijatrisko psihološko veštačenje. I po shvatanju ovog suda istražno načelo u postupcima u vezi sa porodičnim odnosima iz člana 205. Porodičnog zakona ne obavezuje sud da u svakom slučaju izvede predložene dokaze veštačenjem. Odluku o tome donosi sud, a u ovom slučaju prvostepeni sud je stručno mišljenje organa starateljstva, nalaze veštaka i ostale izvedene dokaze ocenio sveobuhvatno u pogledu bitnih činjenica nalazeći da je dovoljno razjašnjeno činjenično stanje i najbolji interes maloletnog deteta za donošnje odluke o vršenju roditeljskog prava i uređenju ličnih odnosa maloletnog deteta sa ocem. .

Iz iznetih razloga, pobijanom odlukom je pravilnom primenom članova 6, 61. i 266. stav 1. Porodičnog zakona uređen način održavanja kontakata tužioca sa mal. detetom. Pri tome je, u cilju zaštite interesa maloletne dece, način održavanja njihovih ličnih odnosa svakako podložan kontroli od strane nadležnog organa starateljstva i promeni ukoliko se značajnije izmene okolnosti nakon donošenja te odluke. Stoga, po oceni Vrhovnog kasacionog suda, izjavljenom revizijom neosnovano se osporava pravilnost pobijane presude u delu odluke o načinu održavanja ličnih odnosa mal. deteta i tuženog.

Međutim, po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, osnovano se revizijom tuženog ukazuje da je prilikom odlučivanja o visini obaveze tuženog da doprinosi izdržavanju maloletnog deteta, pogrešno primenjeno materijalno pravo.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su primenom odredbi članova 154. stav 1., 160., 161. i 162. stav 3. Porodičnog zakona - PZ obavezali tuženog da na ime svog doprinosa za izdržavanje maloletnog deteta plaća mesečni iznos od 15.000,00 dinara, počev od 19.11.2019. godine, kao dana podnošenja tužbe. Osnovano tuženi u reviziji ukazuje da je pogrešno primenjeno materijalno pravo iz člana 160. PZ, jer je previsoko odmeren doprinos tuženog u izdržavanju maloletnog sina imajući u vidu potrebe deteta u skladu za njegovim uzrastom.

Odredbom člana 160. PZ propisano je da se izdržavanje određuje prema potrebama poverioca i mogućnostima dužnika izdržavanja, pri čemu se vodi računa o minimalnoj sumi izdržavanja, a potrebe poverioca izdržavanja zavise od njegovih godina, zdravlja, obrazovanja, imovine, prihoda i drugih okolnosti od značaja za određivanje izdržavanja, dok mogućnosti dužnika izdržavanja zavise od njegovih prihoda, mogućnosti za zaposlenje i sticanje zarade, njegove imovine, njegovih ličih potreba, obaveze da izdržava druga lica i drugih okolnosti od značaja za određivanje izdržavanja.

Odlučujući o tužbenom zahtevu za dečije izdržavanje od podnošenja tužbe ovaj sud je imao u vidu utvrđene imovinske prilike parničnih stranakada i lica sa kojima žive u zajedničkom domaćinstvu, potrebe i troškove maloletnog deteta, mogućnost tuženog da doprinosti njegovom izrdržavanju kao dužnik, njegove prihode i obavezu tužilje da doprinosi izdržavanju deteta koji se pored materijalnih sredstava ogleda i u svakodnevnom staranju o detetu. Međutim uzrast deteta je jedan od relevantnih kriterijuma prilikom određivanja visine izdržavanja. U vreme donošenja navedene presude, maloletni BB je imao četiri godine, a u momentu podnošenja tužbe u ovoj parnici 2,5 godina. Stoga je Vrhovni kasacioni sud uzimajući u obzir sve okolnosti koje su članom 160. stav 2. i 3. PZ, propisane kao parametri za ocenu potrebe mal. deteta, kao poverioca izdržavanja i mogućnosti tuženog, kao dužnika izdržavanja i uz vođenje računa o mininalnoj sumi izdržavanja u smislu člana 160. stav 4. PZ koju periodično utvrđuje ministarstvo nadležno za porodičnu zaštitu, obavezao tuženog da na ime svog doprinosa za izdržavanje mal. sina plati iznos od 12.000,00 dinara, mesečno od podnošenja tužbe pa ubuduće. Preko dosuđenog iznosa od 12.000,00 dinara, a do iznosa od 15.000,00 dinara za izdržavanje mal. BB, odnosno za 3.000,00 dinara, tužbeni zahtev je odbio nalazeći da je previsoko postavljen.

Imajući u vidu citiranu zakonsku odredbu i utvrđene činjenice za ocenu mogućnosti tuženog, kao dužnika izdržavanja u smislu odredbe člana 160. stav 3. PZ, i to da je nezaposleno lice, njegove mogućnosti da nađe odgovarajuće zaposlenje s obzirom na godine starosti, ali i da je ostvario prihod od prodaje lokalne televizije i stana u njegovom vlasništvu i ceneći ukupne mesečne potrebe mal. deteta koje živi sa majkom, a rukovodeći se njegovim najboljim interesom saglasno članovima 6. i 266. PZ, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je tuženi u mogućnosti da počev od 19.11.2019. godine, na ime svog doprinosa za izdržavanje mal. deteta plaća 12.000,00 dinara, mesečno. Ovim iznosom obezbeđuje se zadovoljenje uslova za pravilan i potpuni razvoj mal.deteta, u skladu sa njegovim utvrđenim potrebama, a pri tome se ne ugrožava egzistencija tuženog kao dužnika izdržavanja, dok će preostala sredstva za izdržavanje deteta obezbeđivati zakonska zastupnica koja se svakodnevno brine o mal. detetu, kako potrebnim novčanim iznosom, tako i doprinosom u vidu rada i staranja koje i inače svakodnevno ulaže u negu i podizanje mal. BB.

Suprotno navodima revizije kada je u pitanju izdržavanje maloletne dece, roditelji su uvek dužni makar i po cenu žrtvovanja nekih sopstvenih potreba da obezbede izdržavanje svom maloletnom detetu. Roditelji su dužni da se odriču vlastitog egzistencionalnog minimuma i da ulažu posebne napore za pribavljanje potrebnih materijalnih sredstava kada je u pitanju njihova obaveza izdržavanja maloletnog deteta, a što je zakonska obaveza tuženog koje se, shodno članu 167. stav 2. PZ, ni u kakvoj teškoj materijalnoj životnoj situaciji, ne može osloboditi. Naime, ukupne potrebe deteta premašaju iznos minimalnih potreba koje propisuje nadležno ministarstvo, a tuženi je obavezan da doprinosi izdržavanju mal. deteta iznosom koji je ispod zakonskog minimuma. Sledom navedenog navodi tuženog da sud nije pravilno utvrdio njegove materijalne mogućnosti, ne utiču na visinu doprinosa tuženog za izdržavanje maloletnog deteta.

Iz iznetih razloga, na osnovu člana 416. stav 1. i 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić