Prethodno donetom presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1903/16 od 16.03.2017. godine, odlučeno je o žalbama parničnih stranaka i prvostepena presuda je preinačena tako da je odbijen tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se tužene obavežu da mu, na ime pravične naknade za ustupljene nekretnine za izgradnju zemljane brane zalivnog sistema Zobnatica sa akumulacijom Krivaja, zemljišta površine od 131ha 38a 55m2, njiva 1. klase, solidarno plate 21.924.678,50 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 09.09.2002. godine do isplate, kao i zahtev da se tužene obavežu da mu solidarno plate ukupno 21.385.869,66 dinara sa zakonskom kamatom na pojedinačne iznose, u iznosima i sa datumima dospeća bliže određenim u trećem stavu izreke, preinačen je i pobijani deo odluke o kompenzacionom prigovoru, tako što je odbačen kompenzacioni prigovor tužene Opštine Bačka Topola i preinačena odluka o troškovima parničnog postupka, te odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove postupka, dok je u preostalom pobijanom a nepreinačenom delu prvostepena presuda potvrđena i odlučeno da svaka stranka snosi troškove žalbenog postupka.

Presudom Vrhovnog kasacionog suda Rev.1448/2017 od 21.06.2018. godine odlučeno je o reviziji tužioca, tako što je navedena drugostepena presuda ukinuta u delu kojim je preinačena prvostepena presuda u stavu prvom i drugom izreke i odbijen tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se tužene obavežu da mu na ime pravične naknade za ustupljene nekretnine za izgradnju zemljane brane zalivnog sistema Zobnatica sa akumulacijom Krivaja, zemljišta površine od 131ha 38a 55m2, njiva 1. klase, solidarno plate 21.924.678,50 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 09.09.2002. godine do isplate i predmet je vraćen drugostepenom sudu na ponovno odlučivanje u tom delu, a u ostalom delu je revizija tužioca odbijena kao neosnovana.

U ponovnom postupku doneta je presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 4640/18 od 12.12.2018. godine kojom je odlučeno o žalbama tuženih, stavom prvim izreke konstatovano je da su žalbe delimično usvojene. Stavom drugim izreke, navedena prvostepena presuda je potvrđena u delu kojim su tužene Opština Bačka Topola i Republika Srbija obavezane da tužiocu AD „Zobnatica“ iz Bačke Topole solidarno isplate iznos od 21.924.678,50 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 28.11.2011. godine do isplate, a stavom trećim izreke preinačena u delu o kamati na nevedeni iznos za period od 09.02.2002. godine do 22.11.2011. godine tako što je zahtev u pogledu kamate u tom delu odbijen. Stavom četvrtim izreke, odbijeni su zahtevi tuženih za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv ove pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužene su izjavile revizije zbog pogrešne primene materijalnog prava, a prvotužena i zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom člana 399. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“ br.125/04 i 111/09) i našao da su revizije osnovane.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 2. tačka 9. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Nema ni bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 1. ovog zakona na koje prvotužena ukazuje. Drugostepeni sud je prihvatio činjenično stanje utvrđeno prvostepenom presudom i izložio svoju ocenu o pravnom značaju činjenica čija tačnost nije dovedena u pitanje. Vrhovni kasacioni sud ne uzima u razmatranje navode revizija izvan dozvoljenih razloga za izjavljivanje ovog vanrednog pravnog leka, primenom člana 398. stav 1. ZPP. Odredbom člana 398. stav 2. ZPP izričito je propisano da revizija ne može da se izjavi zbog pogrešno ili nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, na osnovu predloga Izvršnog veća stavljenog nakon razmotrene inicijative Vodoprivredne organizacije Senta, Skupština Opštine Bačka Topola donela je rešenje od 4.11.1975. godine, pozivom na član 21. stav 1. Zakona o eksproprijaciji („Službeni list SAPV“ broj 27/72), objavljeno u Službenom listu Opštine Bačka Topola, kojim je utvrdila da postoji opšti interes za izgradnju zemljane brane zalivnog sistema „Zobnatica“ sa akumulacijom Krivaja i da se u tu svrhu pristupi eksproprijaciji zemljišta od privatnika i administrativnom prenosu prava korišćenja zemljišta u društvenoj svojini od dotadašnjih korisnika Opštine Bačka Topola i PD „Zobnatica“, a u korist tada Vodoprivredne organizacije „Senta“ iz Sente. Umesto upravnog postupka administrativnog prenosa, tužena Opština Bačka Topola zaključila je sa PD „Zobnatica“ 31.10.1977. godine ugovor o predaji u posed Opštini Bačka Topola nepokretnosti označenih u rešenju o utvrđivanju opšteg interesa izgradnje zemljane brane zalivnog sistema „Zobnatica“ sa akumulacijom Krivaja u Bačkoj Topoli, koje su u posedu PD „Zobnatica“, a kojim je ugovoreno da se ustupiocu PD „Zobnatica“ za ustupljene nepokretnosti obezbede druge nepokretnost u istoj površini, nakon komasacije, pod uslovom da u komasacionoj masi ostane neraspoređenih nepokretnosti, a ukoliko se to ne postigne, da će PD „Zobnatica“ dobiti pravičnu novčanu naknadu čija će se visina utvrditi u skladu sa važećim propisima. Na taj način, od PD „Zobnatica“ oduzeto je ukupno 462ha 54a 58 m2 poljoprivrednog zemljišta. U svrhu ispunjenja obaveze Izvršno veće Opštine Bačka Topola sačinilo je Program od 01.04.1986. godine po kome je do 30.09.1986. godine iz komasacione mase trebalo izdvojiti nepokretnosti u zamenu za zemljište oduzeto od PD „Zobnatica“, a u realizaciji nadeljeno je zemljište u površini od 154ha 41a 53m2, uz preneto pravo trajnog korišćenja sa Opšine Bačka Topola na PD „Zobnatica“. Za razliku koja iznosi 131a 28a 55m2 drugo zemljište nije dato, niti je data druga vrsta naknade u skladu sa ugovorom o predaji poseda. Komasacija je okončana 1987. godine. PD „Zobnatica“ se obraćalo tuženoj Opštini, ali je zahtev za isplatu naknade u novcu odbijen, uz obrazloženje da eksproprijacija nije sprovedena, da Imovinskopravno odeljenje opšine nije učestvovalo u zaključenju sporazuma i da Opština nema nikakvih obaveza u vezi tražene naknade. U skladu sa tim, nadležni organ tužene Opštine Bačka Topola je 07.04.1993. godine doneo zaključak, protiv koga je PD „Zobnatica“ izjavio žalbu koja je odbijena rešenjem Ministarstva finansije Republike Srbije od 15.03.1994. godine.

Ovaj sudski postupak iniciran je tužbom podnetom 26.07.1994. godine od strane Deoničarskog društva „Zobnatica“ iz Bačke Topole, kao tužioca. U toku trajanja parničnog postupka došlo je prvo do razgraničenja društvenog od državnog poljoprivrednog zemljišta po Zakonu o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine. Postupak razgraničenja je okončan u 2007. godini. Posle izvršenog razgraničenja, prema evidenciji RGZ SKN Bačka Topola iz 2007. godine, od ukupne površine od 2841ha 61a 05m2 poljoprivrednog zemljišta, tužiocu je ostalo 242ha 54a 61m2 ili 8,54 %, dok je preostala površina ili 91,46 % u državnoj svojini i lokalna samouprava zemljište izdaje u zakup. Nakon razgraničenja poljoprivrednog zemljišta u društvenoj svojini, došlo je do privatizacije privrednog društva u 2018. godini. Drugostepeni sud je u pobijanoj presudi pažnju posvetio bitnim činjenicama, kojima je pored ostalog obuhvatio i javno dostupne podatake o privatizaciji privrednog društva „Zobnatica“ osnovanog 1946.godine, putem zaključenja ugovora o prodaji društvenog kapitala metodom javne aukcije 16.12.2008. godine, kojim je preko Agencije za privatizaciju prodato 70% društvenog kapitala subjekta privatizacije, a do 30% od ukupnog iznosa društvenog kapitala je preneto na zaposlene bez naknade.

Drugostepeni sud je u vidu imao da je privatizacija sprovedena po Zakonu o privatizaciji (''Sl. glasnik RS'' br.38/2001 ... i 52/2014, koji je bio na snazi do 13.08.2014. godine) i Uredbi o prodaji kapitala i imovine javnom aukcijom (''Sl. glasnik RS'' br.52/2005, 91/2007 i 96/2008). Navedenim zakonom je u članom 1. i 3. određeno da je predmet privatizacije društveni, odnosno državni kapital, ako posebnim propisima nije drukčije određeno, a da se u postupku privatizacije može prodati imovina i deo imovine subjekta privatizacije, odnosno pojedini delovi subjekta privatizacije.

S iznetim u vezi, prema stavu pobijane presude tuženi nisu dokazali da je utuženo potraživanje novčane naknade za oduzeto zemljište izuzeto u ugovoru o prodaji društvenog kapitala ili u proceni. Drugostepeni sud je prihvatio utvrđenje da tržišna vrednost prethodno oduzetog zemljišta prve klase površine 131ha 28a 55m2 iznosi 21.924.678,50 dinara, kao i stanovište prvostepenog suda o osnovanosti tužbenog zahteva za isplatu ovog iznosa sa zakonskom zateznom kamatom počev od 28.11.2011. godine, kao dana utvrđenja visine obaveze presudom prvostepenog suda, pa do isplate, ali ne i za period koji tome prethodi (u kom delu je zahtev za kamatu odbio, preinačenjem prvostepene presude u delu o kamati). Pri tom, drugostepeni sud je naveo razloge sa kojih drži da tužilac ostvaruje pravo na traženu naknadu, odnosno da tuženi imaju obavezu da naknadu isplate, počev od toga da prodajom društvenog kapitala preduzeća nije došlo do promene pravnog subjektiviteta, da je promenjen status društvene imovine, ali ne i druge imovine, imovinskih prava i potraživanja zadržanih u neizmenjenom statusu, uz konstataciju da za konkretno potraživanje naknade za ranije oduzeto zemljište za izgradnju brane jezerske akumulacije, nije dokazano da je izuzeto iz privatizacione dokumentacije, odnosno privatizacije. Tužena Opština kao obveznik davanja naknade po ugovoru od 31.10.1977. godine, svojoj obavezi je samo delimično udovoljila datim kroz postupak komasacije okončane u 1987. godini, a odgovorna je za celovito ispunjenje, te po stavu pobijane presude, diktatom člana 15 i 17.stav 1. Zakona o obligacionim odnosima dužna je da tužiocu isplati naknadu za preostalu površinu zemljišta oduzetog u javnom interesu, u obzir uzevši da bi u protivnom bilo narušeno načelo jednake vrednosti uzajamnih davanja. Imajući u vidu ustavnu garantiju prava na mirno uživanje imovine i imovinskih prava, kao i da društvena svojina predstavlja prelazni svojinski oblik, izražen je stav da je faktičkim deposedirem bez formalno donetog rešenja o prenosu prava korišćenja u javnom interesu, tužilac kao sopstvenik zemljišta u društvenoj svojini lišen prava na mirno uživanje nepokretnosti i da su po tužioca nastupile posledice po dejstvu jednake izvršenom prenosu prava svojine sa vlasnika na novog imaoca prava. Po nalaženju drugostepenog suda, povreda imovinskog prava tužioca, u krajnjem ishodu je rezultirala u korist tužene Republike Srbije kao vlasnika dobara od opšteg interesa, zemljane brane zalivnog sistema, na osnovu člana 10. Zakona o javnoj svojini, te stoga tužilac ima pravo na zaštitu i u odnosu na tuženu Republiku Srbiju zbog utvrđene povrede prava na mirno uživanje imovine, i to na dosuđenu naknadu kao vid kompenzacije, saglasno članu 58. stav 2. Ustava RS.

Revizijama se ističe da obaveza na strani tuženih ne postoji zato što zemljište nije predstavljalo imovinu PD “Zobnatica”, bez naknade mu je bilo dodeljeno samo na korišćenje. Takođe, ističe se da tužilac kao stranka koja snosi teret dokazivanja, u provedenom postupku nije dokazao da je u postupku privatizacije procenom kapitala bilo obuhvaćeno potraživanje naknade za ranije oduzeto zemljište, odnosno da je u cenu kupljenog kapitala uračunato i potraživanje na ime naknade vrednosti oduzetog zemljišta.

Po nalaženju Vrhovnog kasacionionog suda, revizije tuženih su osnovane u ukazivanju da je o osnovanosti tužbenog zahteva tužioca AD „Zobnatica“ iz Bačke Topole za isplatu novčane naknade za zemljište, odlučeno pogrešnom primenom materijalnog prava. U ovom postupku, prethodno je već odbijen tužbeni zahtev tužioca za naknadu štete u visini zakupnine za nevraćeno zemljište, sa stanovštem revizijskog suda da tužilac ne može osnovano za iste nepokretnosti potraživati i novčanu naknadu zbog njenog izuzimanja iz poseda PD „Zobnatica“ i naknadu štete u visini izgubljene zakupnine, jer bi na taj način ostvario obeštećenje zbog uskraćenog prava na mirno uživanje istih nepokretnosti po dva osnova.

Ovde pobijanom presudom, tužiocu AD „Zobnatica“ dosuđena je naknada u visini tržišne vrednosti poljoprivrednog zemljišta površine 131 ha 38a 55m2 kojeg je PD „Zobnatica“ lišen u javnom interesu 1977. godine, u vreme kada je ovo privredno društvo poslovalo kao društveno poljoprivredno preduzeće. Ugovorom ustanovljena obaveza na strani Opštine Bačka Palanka da se ustupljena veća površina zemljišta nadomesti ovom poljoprivrednom preduzeću, delom je ispunjena i nadomešćena je površina 154ha 41a 53m2, pre stupanja na snagu Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine („Službeni glasnik RS, br.49/92). Primenom prinudnih propisa usledilo je razgraničenje poljoprivrednog zemljišta u društvenoj svojini, a zatim privatizacija prodajom društvenog kapitala subjekta privatizacije. Kao što privatizacija poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini nije bila moguća, jer je članom 11. navedenog zakona propisano da je dopuštena prodaja samo poljoprivrednog zemljišta u društvenoj svojini, i to pod određenim uslovima, tako nije bilo moguće ni da se ishoduje naknada pod tržišnim uslovima za zemljište u državnoj svojini čijeg je korišćenja pređašnji korisnik lišen. Privatizaciji je podlegao društveni i državni kapital u preduzećima, imovina ili deo imovine subjekta privatizacije ili pojedini njegovi delovi, prema privatizacionoj dokumentaciji. U ovom slučaju, drugostepeni sud je datim razlozima obuhvatio merodavne činjenice o načinu, vremenu i propisu po kojem je sprovedena privatizacije privrednog društva, što je nalagalo da se drugačije ceni sporno pitanje o materijalnom sledbeništvu od kojeg zavisi odluka o tužbenom zahtevu ovde tužioca.

Tačno je da stoji zaključak o postojanju procesnog sledbeništva na strani AD „Zobnatica“ iz Bačke Topole. To, međutim, ne znači da postoji i materijalno sledbeništvo za potraživanu naknadu vrednosti zemljišta. Uprkos tome što je vezano za privatizaciju, tužilac u ranijoj fazi postupka izložio shvatanje o neprihvatljivosti da se o njegovom tužbenom zahtevu odluči samo putem pravila o negativnom teretu dokazivanja propisanog u stavu 2. člana 223. ZPP, a zanemari odredba iz stava 3., tužilac ni u daljem razvoju postupka nije dostavio privatizacionu dokumentaciju, iako je jasnu predstavu imao da mu se osporava sledbeništvo u pravu na naknadu za zemljište, koju potražuje.

U sprovedenom postupku, tužilac nije dokazao da je u postupku privatizacije aukcijskom dokumentacijom i procenom vrednosti društvenog i državnog kapitala ili imovine bilo obuhvaćeno potraživanje vezano za poljoprivredno zemljište u površini od 131 ha 38a 55m2, ranije oduzeto od društvenog preduzeća kao korisnika tužilac nije dokazao da je postao titular prava na naknadu za poljoprivredno zemljište navedene površine. Sudu nije dostavio ni sam ugovor zaključen sa Agencijom za privatizaciju. U takvoj situaciji, osnova nema zaključku da je tužilac činom zaključenja ugovora metodom javne aukcije sa Agencijom za privatizaciju, stekao pravo na naknadu koju u parnici potražuje. Teret dokazivanja činjenica na kojima zasniva tužbeni zahtev, snosi tužilac. Dokazivanju podležu pozitivne činjenice. Takve su činjenice o obuhvatu aukcijske dokumentacije, koja je tužiocu dostupna imajući u vidu da je ona predstavljala osnov za zaključenje ugovora o prodaji društvenog odnosno državnog kapitala. Negativne činjenice ne mogu se dokazivati. Članom 223. stav 2. Zakona o parničnom postupku propisano je da stranka koja tvrdi da ima neko pravo, snosi teret dokazivanja činjenice koja je bitna za nastanak ili ostvarivanje prava, ako zakonom nije drukčije određeno. Primena pravila o teretu dokazivanja uslovljena je materijalnim pravom.

Zakon o privatizaciji, (''Sl. glasnik RS'' br.38/2001 sa izmenama i dopunama) propisao je u članu 10. da se postupak privatizacije - prodaje društvenog i državnog kapitala sprovodi metodom javnog tendera i javne aukcije. Prodaja javnom aukcijom sprovodi se na osnovu aukcijske dokumentacije. Sadržina aukcijske dokumentacije propisana je u članu 15. Uredbe o prodaji kapitala i imovine javnom aukcijom (''Sl. glasnik RS'' br.52/2005, 91/2007 i 96/2008). Sadržina programa privatizacije propisana je u odredbama članova od 56. do 58. navedene Uredbe. Dostupnost ugovora strani koja istupa kao kupac propisana je članom 66. Uredbe. U režimu aukcijske prodaje može se naći društvena ili državna imovina, pod uslovom da je obuhvaćena aukcijskom dokumentacijom. Navedeno se jednako odnosi i na imovinska prava vezana za kompleks nepokretnosti, proistekla iz ranijih raspolaganja društvenog preduzeća, u kakva raspolaganja spada ustupanje velike površine poljoprivrednog zemljišta u javnom interesu, izvršeno od strane društvenog preduzeća pre razgraničenja društvene imovine i privatizacije. Ovo stoga jer bi u protivnom mogla biti prikrivena stvarna vrednost kojom se operira u postupku privatizacije. Zato, teret dokazivanja o obuhvatu privatizacione dokumentacije pogađa ovde tužioca AD „Zobnatica“ kao privredno društvo sa većinskim privatnim kapitalom koje je nastalo u postupku privatizacije. Svojoj dokaznoj dužnosti tužilac nije udovoljio, nije dokazao osnovanost tužbenog zahteva, zbog čega je njegov tužbeni zahtev valjalo odbiti kao neosnovan. Na drugačiji zaključak ne utiču činjenice da tužena Opština Bačka Palanka nije u celosti ispunila obavezu preuzetu pri administrativnom prenosu prava na zemljištu, koje je iskorišćeno za izgradnju dobra u opštoj upotrebi i aktuelno predstavlja svojinu tužene Republike Srbije.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž.1903/16 od 16.03.2017. godine preinačena je prvostepena presuda u delu o troškovima postupka i odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove postupka, što je ostalo neizmenjeno u daljem toku postupka. Preostalo je da se odluči o troškovima po pravnim lekovima. Prema članu 149. stav 1. ZPP tužilac nema pravo na naknadu troškova postupka, jer je spor izgubio. Tužilac je dužan da tuženima naknadi troškove nastale po žalbi odnosno reviziji, u granicama opredeljenih zahteva, o čemu je ovom revizijskom odlukom rešeno shodno odredabama člana 150. stav 2. i 159. stav 1. - 4. ZPP.

Na osnovu člana 405. stav 1. i 161. stav 2. Zakona o parničnom postupku, Vrhvni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Božidar Vujičić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić