Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu u preinačenom delu, tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, preko punomoćnika iz svih zakonom propisanih razloga.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pravilnost drugostepene odluke na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 18/20) i ocenio da revizija nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Nema ni drugih povreda odredaba parničnog postupka koje bi uticale na pravilnost i zakonitost pobijane presude.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, za vreme Drugog svetskog rata otac tužioca AA bio je u logoru ... u Mađarskoj od 14.06.1941. godine do 20.01.1945. godine. U to vreme imao je završenih šest razreda gimnazije. Od 16.05.1945. godine bio je zaposlen u Jugoslovenskoj narodnoj armiji sa činom mlađeg oficira u periodu od 16.05.1945. godine do 06.03.1951. godine (5 godina, 9 meseci i 21 dan radnog staža) kada je uhapšen od strane KOS i odveden u Istražni zatvor u Novom Sadu. Odmah po pritvaranju prestao mu je radni odnos u VP ... ... kao podoficiru sa činom starijeg vodnika. Presudom Vojnog suda u Novom Sadu br. 308/51 od 22.06.1951. godine osuđen je na kaznu lišenja slobode sa prinudnim radom u trajanju od 10 godina, kao glavnom kaznom kao i na gubitak biračkog prava, prava na sticanje i vršenje izbornih funkcija u društvenim organizacijama i udruženjima i prava javnog nastupanja u trajanju od 3 godine kao sporedne kazne. Pravnosnažanim rešenjem Višeg suda u Subotici Reh 93/12 od 27.09.2012. godine, otac tužioca je rehabilitovan i utvrđeno je da je presuda Vojnog suda u Novom Sadu broj 308/51 od 22.06.1951. godine ništava od trenutka donošenja, te da su ništave sve njene pravne posledice, kao i da se rehabilitant smatra neosuđivanim licem. Otac tužioca nakon lišenja slobode nalazio se u Istražnom zatvoru u Novom Sadu 2 do 3 meseca, da bi zatim izrečenu kaznu izdržavao na ostrvima Ugnjen i Sveti Grgur, kao i u Bileći, u nehumanim uslovima gde je bio izložen psihičkom i fizičkom maltretiranju. Izdržavanja kazne oslobođen je 29.11.1956. godine. Nakon oslobađanja zasnovao je radni odnos 01.04.1957. godine. U radnom odnosu sa prekidom od 31.01.1961. do 20.03.1961. godine bio je sve do 04.05.1988. godine kada je penzionisan. Rešenjem RF PIO od 13.01.1989. godine ocu tužioca priznato je pravo na starosnu penziju počev od 05.05.1988. godine, kojom prilikom mu je u penzijski staž, pored vremena provedenog u radnom odnosu od 01.04.1957. godine, priznato vreme provedeno u zarobljeništvu (14.06.1941. – 20.01.1945. godine) poseban staž sa duplim trajanjem od 20.01.1945. do 15.05.1945. godine i radni staž od 15.05.1945. do 06.03.1951. godine, odnosno ukupan radni staž duži od 40 godina (42 godine 8 meseci i 17 dana). Otac tužioca penziju je primao do 11.08.2017. godine kada je preminuo. Pravnosnažnim presudama donetim u ovom predmetu otac tužioca ostvario je rehabilitaciono obeštećenje po osnovu naknade nematerijalne štete 6.000.000,00 dinara i materijalne štete po osnovu izgubljene zarade za vreme lišenja slobode 2.967.374,72 dinara i za vreme nezaposlenosti iznos od 236.373,66 dinara.

Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev tužioca za rehabilitaciono obeštećenje preostalog iznosa na ime tražene materijalne štete, zaključujući da je otac tužioca zbog nezakonitog zatvaranja imao razliku u visini ostvarene penzije za period od 30 godina 5 meseci i 7 dana (302 meseca i 8 dana), zbog čega je po tom osnovu pretrpeo štetu u iznosu od 1.950.653,80 dinara na dan podnošenja tužbe; da je otac tužioca ostvario penziju prema priznatom radnom stažu, pa je zbog nezakonitog zatvaranja pretrpeo štetu koja predstavlja razliku između visine penzije koju je ostvario i koja je iznosila 37.847,97 dinara i prosečne vojne penzije koja za avgust 2017. godine je iznosila 44.268,00 dinara, zbog čega tužiocu pripada po osnovu posebnog staža iznos od 5.361.795,70 dinara; da kako je otac tužioca bio vojno lice pre nezakonitog pritvaranja imao bi pravo na beneficirani radni staž, koji je usled neosnovane osude izgubio, te je pretrpeo štetu u vidu gubitka penzije na ime beneficiranog radnog staža za 8 godina 5 meseci i 6 dana (103 meseca), koja na dan podnošenja tužbe iznosi 3.898.340,91 dinara.

Odlučujući o žalbi tužene, drugostepeni sud je delimično preinačio prvostepenu presudu odbijanjem tužbenog zahteva u delu kojim je tužiocu dosuđena naknada materijalne štete po osnovu posebnog staža koja je iskazana u okviru dosuđenog iznosa od 7.337.534,76 dinara u iznosu od 5.361.795,70 dinara i beneficiranog staža u iznosu od 3.898.340,91 dinara zaključujući da je tužilac ostvario pravo na starosnu penziju na osnovu ukupno priznatog radnog staža do dana penzionisanja 05.05.1988. godine, koji je iznosio duže od 40 godina (42 godine 8 meseci i 17 dana) zbog čega po stavu tog suda priznavanje posebnog radnog staža po odredbi člana 22. Zakona o rehabilitaciji ne bi imao uticaja na ostvarivanje staža osiguranja potrebnog za ostvarivanje prava na starosnu penziju; preinačena je i prvostepena presuda u odnosu na zakonsku zateznu kamatu na dosuđeni iznos od 1.950.653,80 dinara počev od dana podnošenja tužbe do isplate primenom člana 189. stav 2. i člana 277. ZOO. U preostalom delu prvostepena presuda je potvrđena.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda drugostepeni sud je pravilnom primenom materijalnog prava odlučio kao u izreci pobijane presude i za svoju odluku dao razloge koje prihvata i ovaj sud.

Odrebom člana 26. stav 1. Zakona o rehabilitaciji propisano je da rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi (stav 1.) Prema članu 20. stav 1. ovog Zakona rehabilitovano lice ima pravo na poseban penzijski staž, mesečnu novčanu naknadu (poseban dodatak), zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, pravo na vraćanje konfiskovane imovine ili imovine oduzete po osnovu propisa iz člana 2. stava 1. ovog zakona, odnosno obeštećenje za tu imovinu, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje.

Odredbom člana 22. Zakona o rehabilitaciji propisano je da se rehabilitovanom licu priznaje vreme lišenja slobode kao poseban penzijski staž u dvostrukom trajanju (stav 1.), a istom licu se priznaje i vreme nezaposlenosti po prestanku lišenja slobode kao poseban staž u efektivnom trajanju – najduže 2 godine, ako je nezaposlenost nastupila zbog povrede prava i sloboda u smislu tog zakona (stav 2.). Prema članu 23. istog zakona, rehabilitovano lice kome je priznat poseban staž iz člana 22. ovog zakona u trajanju od najmanje 8 godina ima pravo na mesečnu novčanu naknadu (poseban dodatak) u visini od 50% od prosečne mesečne plate u Republici Srbiji u prethodnoj godini (stav 1.). Obračun, usklađivanje i isplatu posebnog dodatka vrši Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje (stav 2.).

Iz navedenih odredbi proizilazi da poseban staž ne predstavlja staž osiguranja koji prema odredbama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ulazi u penziju. Odredbama ovog Zakona, kao ni odredbama Zakona o rehabilitaciji nije propisano da se pravo na poseban penzijski staž priznaje po sili zakona ili po službenoj dužnosti, već u postupku pred nadležnim Fondom PIO. Zato rehabilitovano lice u smislu citiranih odredbi Zakona o rehabilitaciji, treba da se obrati Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje sa zahtevom da mu se prizna pravo na poseban penzijski staž, da bi potom ostvarilo pravo na isplatu posebnog dodatka.

Tužilac nije dokazao u provedenom postupku da se rehabilitovano lice (njegov pravni prethodnik – otac) obraćao Fondu PIO i da je ostvario to svoje pravo, zbog čega je neosnovan deo tužbenog zahteva za naknadu štete u iznosu od 5.361.795,70 dinara na ime posebnog dodatka za koji nije ni dokazao da ga je ostvario u upravnom postupku, a nije učinio izvesnom ni traženu naknadu štete na ime beneficiranog radnog staža za 8 godina 5 meseci i 6 dana u iznosu od 3.898.340,91 dinar, zbog čega u tom delu nisu ispunjeni uslovi za primenu člana 22, člana 23, člana 26. Zakona o rehabilitaciji i člana 154, 155, 172, 185. i 189. Zakona o obligacionim odnosima, kako je to pravilno odlučio drugostepeni sud. Ovo tim pre što je tužiočev otac ostvario pravo na starosnu penziju na osnovu ukupnog radnog staža dužeg od 40 godina. Zbog toga sve i da mu je priznat radni staž po odredbi člana 22. Zakona o rehabilitaciji ne bi imalo uticaja na visinu izgubljene penzije. Upravni postupak pred Republičkim fondom za penzijsko i invalidsko osiguranje u smislu člana 22. Zakona o rehabilitaciji ne bi imao značaj prethodnog postupka za odluku o ovom delu tužbenog zahteva.

Navodima revizije nije dovedena u sumnju pravilna primena materijalnog prava, a navode revizije Vrhovni kasacioni sud je cenio, ali kako nisu od značaja za donošenje drugačije odluke u ovoj pravnoj stvari, to ih shodno ovlašćenju iz člana 414. i člana 396. stav 1. u vezi člana 419. ZPP nije posebno obrazlagao.

Sa iznetih razloga, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP odlučeno je kao u izreci presude.

Predsednik veća-sudija,

Marina Milanović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić