Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 3618/15 od 23.12.2015. godine, odbijena je žalba tužilaca i presuda Višeg suda u Somboru P 6/15 od 23.11.2015. godine potvrđena u stavu prvom i stavu drugom izreke.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude tužioci su blagovremeno izjavili reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11) i utvrdio da revizija nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, otac tužilaca VV, rođen ... godine u mestu ... – ... u ..., uhapšen je 16.04.1953. godine, a rešenjem br. … Veća za prekršaje pri Državnom sekretarijatu za unutrašnje poslove Narodne Republike Crne Gore na Cetinju od 29.06.1953. godine izrečena mu je zatvorska kazna u trajanju od 24 meseca zbog neprijateljskog istupanja na liniji rezolucije IB od početka 1950. godine. Kaznu je izdržavao na Golom otoku, odakle je pušten na slobodu 01.07.1955. godine. Po povratku sa Golog otoka zaključio je brak sa GG, dana 12.10.1957. godine, u kom su rođeni tužioci, AA ... godine i BB ... godine. Otac tužilaca je 01.09.1955. godine primljen u radni odnos na određeno vreme u preduzeće ''...'' u ..., a od 03.07.1956. godine radio je u više preduzeća u ..., do penzije. Preminuo je 16.06.1979. godine u .... Rešenjem Apelacionog suda u Novom Sadu Reh ž 95/14 od 05.06.2014. godine usvojen je zahtev tužilaca za rehabilitaciju njihovog oca i utvrđeno da je rešenje od 29.06.1953. godine ništavo od trenutka donošenja, kao i njegove pravne posledice. Pre podnošenja tužbe u ovoj parnici, tužioci su 27.08.2014. godine podneli zahtev za rehabilitaciono obeštenje Ministarstvu pravde, Komisiji za rehabilitaciono obeštećenje, o kom nije odlučeno u roku od 90 dana od podnošenja.

Na utvrđeno činjenično stanje, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo i to odredbe člana 26. stav 1., stav 3.i stav 4. Zakona o rehabilitaciji (''Službeni glasnik RS'' br. 92/2011), odbijanjem tužbenog zahteva.

Tužbeni zahtev tužilaca zasniva se na odredbama Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ 92/11). Ovim Zakonom propisani su uslovi za rehabilitaciju, krug lica, aktivna legitimacija za podnošenje zahteva za rehabilitaciju, kao i uslovi i krug lica legitimisan za ostvarenje prava na vraćanje imovine, odnosno obeštećenje za tu imovinu i pravo na rehabilitaciono obeštećenje.

Odredbom člana 26. stav 1. tog zakona, propisano je da rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Stavom trećim istog člana je propisano da rehabilitovano lice i lice iz člana 7. tačka 5. Zakona (deca lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih i ideoloških razloga lišena života, slobode ili drugih prava do dana stupanja na snagu Zakona, kao i lica ako je sudska ili administrativna odluka doneta protivno načelima pravne države i opšteprihvaćenim standardima ljudskih prava i sloboda kao i lica koja se smatraju borcima Narodnooslobodilačkog rata, koja su za vreme trajanja povrede prava i sloboda roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, odnosno koja su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja), imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Stavom trećim ovog člana je propisano da lica iz člana 21. stav 2. (bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća, sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica), imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi.

Citirane odredbe kojima je regulisana materija prava rehabilitovanog i drugih lica uključujući i pravo na rehabilitaciono obeštećenje, kako to pravilno zaključuju nižestepeni sudovi, upućuju na zaključak da lica iz člana 7. tačka 5. ovog zakona, kao naslednici rehabilitovanog lica, koje je umrlo pre stupanja na snagu zakona nemaju pravo na obeštećenje za materijalnu štetu koju je rehabilitovano lice pretrpelo za vreme neosnovanog i nezakonitog lišenja slobode ili druge povrede prava. Pravilan je zaključak nižestepenih sudova da tužioci, kao naslednici rehabilitovanog lica koje je umrlo pre stupanja na snagu ovog zakona, nemaju pravo na rehabilitaciono obeštećenje za nematerijalnu štetu jer to proizilazi iz odredbe člana 7. tačka 5. u vezi člana 21. i 26. Zakona o rehabilitaciji.

Polazeći od citiranih odredbi, koje pravilno tumače nižestepeni sudovi, i po oceni ovoga suda pravo na naknadu materijalne štete zbog povrede prava i sloboda za (neplaćeni rad, neplaćeni prekovremeni rad, neisplaćena plata za vreme nezaposlenosti, razlika u penziji), ima samo rehabilitovano lice koje je bilo u životu u momentu stupanja na snagu Zakona o rehabilitaciji. Imajući u vidu da je tužiočev otac preminuo 1979. godine pre stupanja na snagu ovog zakona (2011. godine), njegov zakonski naslednik to pravo nema. Isto je i sa pravom na naknadu nematerijalne štete jer to proizilazi iz odredbe člana 21. u vezi člana 26. stav 3. i člana 7. tačka 5. Zakona, pošto tužilac ne spada u krug lica navedenih u tački 5. člana 7. Zakona o rehabilitaciji da bi ostvario pravo na naknadu nematerijalne štete.

Revizijom se neosnovano ističe da su sudovi diskriminisali tužioce, odnosno njihovog pravnog prethodnika po osnovu ličnog svojstva i to biološke činjenice smrti, kada su zauzeli stav da pravo na naknadu materijalne štete pripada samo licu koje je bilo živo u vreme stupanja na snagu Zakona o rehabilitaciji koji to pravo priznaje. Ne radi se o diskriminaciji, već o primeni prava.

Naime, članom 1. stav 2. Zakona o nasleđivanju propisano je da zaostavštinu čine sva nasleđivanju podobna prava koja su ostaviocu pripadala u trenutku smrti. Imajući u vidu da je tužiočev otac preminuo pre stupanja na snagu Zakona o rehabilitaciji, to se kao pravna posledica rehabilitacije koja je propisana članom 3. tog zakona ne može smatrati da je rehabilitovano lice za života steklo imovinsko pravo na naknadu materijalne štete pa stoga to pravo ne ulazi u njegovu zaostavštinu niti može da bude predmet nasleđivanja. To pravo bi moglo da bude predmet nasleđivanja jedino u slučaju da je posebnim propisom ili posebnom odredbom Zakona o rehabilitaciji propisano da se po stupanju navedenog zakona i po pravnosnažnosti rešenja o rehabilitaciji pravo na naknadu štete smatra imovinskim pravom rehabilitovanog lica i da ulazi u njegovu zaostavštinu i da može biti predmet nasleđivanja. Kako to nije slučaj, to ni pravo na naknadu materijalne pa ni pravo na naknadu nematerijalne štete u vidu rehabilitacionog obeštećenja ne pripada tužiocu jer on ne spada u krug lica iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji.

S tim u vezi, tužioci se u reviziji neosnovano pozivaju na član 186. Zakona o obligacionim odnosima, koji propisuje da je šteta dospela od trenutka nastanka, jer kako je navedeno, pravo na naknadu materijalne štete nije moglo ući u zaostavštinu tužioca, u smislu člana 1.stav 2. Zakona o nasleđivanju, jer to pravo u vreme smrti oca tužioca nije bilo zakonom priznato. Zato se lica iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji ne mogu pozivati na ovo imovinsko pravo kao predmet zaostavštine, odnosno nasleđivanja.

Pravilno su nižestepeni sudovi zaključili da tužiocima ne pripada ni pravo na naknadu nematerijalne štete, u smislu odredbe člana 26. stav 3. Zakona o rehabilitaciji. Pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode priznato je deci koja su za vreme trajanja povrede prava i slobode roditelja rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, odnosno koja su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena, ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja (član 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji). Imajući u vidu da su tužioci rođeni ... godine i ... godine, odnosno nakon povratka njihovog oca sa Golog otoka, nesumnjivo je da ne ulaze u krug lica kojima je priznato pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode. Pored toga, smrt pokojnog VV je nastupila 24 godine po povratku sa izdržavanja kazne, dakle nezavisno od radnje sudskog ili administrativnog organa, pa tužiocima ne pripada ni pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, u smislu odredbe člana 26. stav 4. Zakona o rehabilitaciji.

Iz navedenih razloga, primenom člana 414. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci presude.

Predsednik veća-sudija

Snežana Andrejević,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić