U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Jasminke Stanojević, predsednika veća, Spomenke Zarić i Biserke Živanović, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Nikola Kosanović, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstva pravde, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Zrenjaninu, radi naknade nematerijalne štete – rehabilitacionog obeštećenja, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1587/20 od 20.08.2020. godine, u sednici održanoj 10.11.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1587/20 od 20.08.2020. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Zrenjaninu P 3206/18 od 18.02.2020. godine, stavom prvim, delimično je usvojen tužbeni zahtev i obavezana tužena da tužilji na ime naknade nematerijalne štete (rehabilitacionog obeštećenja), isplati ukupan iznos od 1.000.000,00 dinara i to za: pretrpljene duševne bolove zbog odrastanja bez očevog staranja iznos od 500.000,00 dinara, za pretprljene duševne bolove zbog smrti oca iznos od 500.000,00 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom počev od 18.02.2020. godine do isplate, kao i da joj naknadi troškove postupka u iznosu od 92.625,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od izvršnosti presude do isplate. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje za ukupan iznos od 6.325.000,00 dinara i to preko dosuđenog iznosa od 500.000,00 dinara na ime naknade nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove zbog odrastanja bez očevog staranja do traženog iznosa od 6.325.000,00 dinara, dakle za iznos od 5.825.000,00 dinara i preko dosuđenog iznosa od 500.000,00 dinara, za pretprljene duševne bolove zbog smrti oca, a do traženog iznosa od 1.000.000,00 dinara, dakle za iznos od 500.000,00 dinara sve sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana presuđenja do isplate, kao neosnovan.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1587/20 od 20.08.2020. godine, stavom prvim izreke, žalbe parničnih stranaka su odbijene i prvostepena presuda je potvrđena. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev parničnih stranaka za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu u delu kojim je potvrđena prvostepena presuda u odbijajućem delu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijane presude u smislu odredbe člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11 i 55/14), Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da revizija nije osnovana.

U postupku donošenja pobijane presude nema bitne povrede iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju sud pazi po službenoj dužnosti. Neosnovani su navodi revizije da je u drugostepenom postupku učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi članova 232, 386. stav 1. i 396. stav 1. ZPP, jer je drugostepeni sud imao u vidu sve okolnosti konkretnog slučaja i činjenično stanje koje je utvrđeno u postupku pred prvostepenim sudom. Drugostepeni sud je shodno članu 8. ZPP, na osnovu savesne i brižljive ocene svakog dokaza zasebno, svih dokaza kao celine i na osnovu rezultata celokupnog postupka, po svom uverenju, naveo činjenice koje je uzeo kao dokazane, u skladu sa kojima je i odmerio visinu novčanog iznosa na ime naknade štete po slobodnoj oceni, pravilno i potpuno ispitujući prvostepenu presudu u delu koji je pobijan žalbom, ocenjujući pri tome sve bitne žalbene navode i navodeći precizne razloge za svoju odluku.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilja je rođena ...1944. godine u ..., od oca BB i majke VV, rođene ... . BB rođen je u ..., ...1912. godine i bio je u braku sa VV, majkom tužilje. Rešenjem Opštinskog suda u Bečeju R 250/63 od 21.12.1963. godine otac tužilje je proglašen umrlim sa danom ...1946. godine. Živeo je u ... sve do oslođenja u oktobru 1944. godine, a nekoliko dana nakon oslobođenja je nestao i nikada više nije viđen, odveden je od kuće od strane novouspostavljene vlasti. Njegova porodica je naknadno saznala da je streljan, ali nije znala gde je sahranjen. Otac tužilje je lišen slobode i života bez sudske ili administrativne odluke, ime mu je evidentirano u spisku ratnih zločinaca likvidiranih po oslobođenju u Starom Bečeju, a taj spisak je sačinio Arhiv Vojvodine. Tužilja je od momenta lišenja slobode i odvođenja svog oca živela sa majkom koja je išla u nadnicu i na taj način izdržavala porodicu. Imala je 8 meseci i bila je u uzrastu odojčeta kada je njen otac lišen života. U tom periodu deca nemaju izgrađen pojam o smrti, ali odrastanjem postepeno shvataju odlazak umrle osobe. Kako je rasla počela je da oseća tugu, strepnju, nemir i patnju, zbog patnje majke i ostalih članova porodice, a kada je dospela do uzrasta od 7-8 godina smrt oca je prihvatila kao konačnu i nepovratnu činjenicu i tada se već javlja tugovanje za izgubljenim ocem. Trpela je duševni bol koji dete trpi zbog gubitka roditelja u jakom intenzitetu jer je lišena pažnje tog roditelja, kao i ljubavi, a koji gubitak je za posledicu imao remećenje psiho-socijalnog porodičnog ambijenta uz osujećenje materijalne i opšte sigurnosti i zaštite. Tužilja je često bila gladna, loše ili nikako odevena i nije mogla da nastavi školovanje koje je želela, zbog velike nemaštine. Duševni bolovi zbog odrastanja bez očevog staranja u srednjem intenzitetu postojali su do punoletstva i do osamostaljivanja, ali pretrpljena duševna bol nije imala za posledicu remećenje psihičkog, niti telesnog zdravlja tužilje. Tužilja i sada povremeno doživljava atake duševne patnje zbog smrti oca, koju smatra nepravičnom. Rešenjem Višeg suda u Zrenjaninu Reh 78/16 od 06.07.2017. godine, potvrđenim rešenjem Apelacionog suda u Novom Sadu Rehž 198/17 od 07.12.2017. godine, usvojen je zahtev za rehabilitaciju sada pokojnog BB, oca tužilje, rođenog u ..., ...1912. godine, koji je lišen života novembra 1944. godine, utvrđeno da je izvršena povreda prava na slobodu i prava na život istog, te da su bez dejstva pravne posledice ovih povreda. Tužilja se 26.04.2018. godine obraćala Komisiji za rehabilitaciono obeštećenje Ministarstva pravde RS sa zahtevom za rehabilitaciono obeštećenje, a dopisom Ministarstva od 19.07.2017. godine ponuđeno je zaključenje sporazuma o rehabilitacionom obeštećenju kojom bi tužena isplatila tužilji ukupan iznos od 402.650,00 dinara na ime rehabilitacionog obeštećenja i to na ime naknade nematerijalne štete za duševne bolove koje je trpela zbog lišenja slobode svog pokojnog oca iznos od 2.650,00 dinara i na ime naknade nematerijlane štete za duševne bolove koje je trpela zbog lišenja života svog oca u iznosu od 400.000,00 dinara. Tužilja predloženi sporazum nije prihvatila, smatrajući ponuđene iznose neadekvatnim. Tužbu je podnela 28.11.2018. godine.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su delimično usvojili tužbeni zahtev za rehabilitaciono obeštećenje u vidu naknade nematerijalne štete za duševne bolove zbog odrastanja bez očevog staranja u iznosu od 500.000,00 dinara i za pretrpljene duševne bolove zbog smrti oca iznos od 500.000,00 dinara u smislu člana 21. stav 2. i 26. Zakona o rehabilitaciji, dok je za više potraživani iznos na ime naknade štete odbijen tužbeni zahtev tužilje kao neosnovan.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, nižestepeni sudovi pravilnom primenom materijalnog prava iz člana 26. stav 4. u vezi člana 21. stav 2. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“, br. 92/11), nalaze da tužilja ima pravo na naknadu nematerijalne štete za pretpljene duševne bolove zbog odrastanja bez očevog staranja i pretrpljene duševne bolove zbog smrti oca u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi, pravilno nalazeći da se radi o jedinstvenom vidu rehabilitacionog obeštećenja i da se visina štete ima odmeriti primenom člana 200. Zakona o obligacionim odnosima.

Vrhovni kasacioni sud zaključuje da su neosnovani revizijski navodi tužilje o pogrešnoj primeni materijalnog prava kod određivanja visine pravične novčane naknade tražene nematerijalne štete.

Tužilja je imala 8 meseci u vreme odvođenja i nestanka njenog oca i bila je u uzrastu odojčeta kada je njen otac lišen života. U tom periodu kao odojče nije imala izgrađen pojam o smrti, ali je svakako rasla bez očeve ljubavi i pažnje. Naknadno je smrt oca prihvatila kao konačnu i nepovratnu činjenicu u kom trenutku se kod nje javlja tugovanje za izgubljenim ocem i pojava duševnih bolova zbog njegove smrti.

Uzimajući u obzir sve navedene činjenice, kao i cilj kome naknada nematerijalne štete služi (član 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima), iznosi dosuđeni pobijanom odlukom za pretpljene duševne bolove kao jedinstveni vid štete, pravilno su i adekvatno odmereni, jer i po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, predstavljaju pravičnu naknadu traženih vidova nematerijalne štete. Naime, pravična naknada nematerijalne štete, kao oblik otklanjanja štetnih posledica, s obzirom da restitucija po prirodi stvari nije moguća, sastoji se u isplati sume novca, kao satisfakciji za pretrpljenu nematerijalnu štetu, da bi se kod oštećenog uspostavila psihička i emotivna ravnoteža koja je postojala pre štetnog događaja, u meri u kojoj je to moguće, a za pretrpljene patnje i duševne bolove koje je trpeo. Pri tom, pravična novčana naknada ne sme biti cilj, već mora biti sredstvo za ublažavanje pretrpljene nematerijalne štete, a ne sme pogodovati ni težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodom i svrhom, u smislu podsticanja lukrativnih motiva ili komercijalizacije ličnih dobara.

Imajući ovo u vidu, Vrhovni kasacioni sud zaključuje da su nižestepeni sudovi pravilno cenili sve relevantne, utvrđene činjenice, koje utiču na odmeravanje visine naknade štete, shodno članu 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima, uzimajući u obzir starost tužilje u vreme nestanka i smrti oca, intenzitet i dužinu trajanja duševnih bolova i vreme proteklo od nastanka uzroka koji je doveo do ovakvih posledica i vreme proteklo od prestanka duševnih bolova, pa osnovano nalazi da pravična novčana naknada tužilji na ime traženog rehabilitacionog obeštećenja iznosi 1.000.000,00 dinara.

Preko dosuđenog iznosa na ime naknade ovog vida nematerijalne štete, tužbeni zahtev je neosnovan, jer dosuđivanje u većem iznosu ne bi odgovaralo značaju povređenog dobra i cilju kome naknada služi, što je značajno kod određivanja visine naknade nematerijalne štete, na osnovu člana 200. stav 2. ZOO, a što i reviziju tužilje čini neosnovanom. Zbog toga su neosnovani i revizijski navodi da dosuđena naknada nije adekvatna broju dana u kojima je tužilja trpela duševne bolove, odnosno da je iznos po jednom danu prenizak, a ovo stoga što se nematerijalna šteta za pretpljene duševne bolove po osnovu prava na rehabilitaciono obeštećenje ne dosuđuje po danima trajanja duševnih bolova, odnosno ne određuje naknada po jednom danu, već se shodno svim utvrđenim relevantnim činjenicama i okolnostima konkretnog slučaja, uzimajući u obzir intenzitet i trajanje duševnih bolova i vodeći računa o značaju povređenog dobra, dosuđuje jedinstvena naknada, koja je u ovom slučaju pravilno odmerena.

Na osnovu iznetog, primenom člana 416. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Jasminka Stanojević, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić