Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dragane Marinković, predsednika veća, Marine Milanović i Zorice Bulajić, članova veća, u vanparničnom predmetu predlagača AA iz ..., čiji je punomoćnik Predrag Savić, advokat iz ..., protiv protivnika predlagača Grada Beograda, koga zastupa Gradsko javno pravobranilaštvo sa sedištem u Beogradu i krajnjeg korisnika Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Grada Beograda JP sa sedištem u Beogradu, radi određivanja naknade za eksproprisanu nepokretnost, odlučujući o reviziji predagača, izjavljenoj protiv rešenja Višeg suda u Beogradu Gž 22271/20 od 29.12.2021. godine, ispravljenog rešenjem istog suda Gž 22271/20 od 08.02.2022. godine, u sednici veća održanoj dana 18.10.2023. godine, doneo je

R E Š E NJ E

USVAJA SE revizija predlagača, UKIDA rešenje Višeg suda u Beogradu Gž 22271/20 od 29.12.2021. godine i predmet VRAĆA drugostepenom sudu na ponovni postupak.

O b r a z l o ž e nj e

Rešenjem Prvog osnovnog suda u Beogradu R1 141/19 od 14.09.2020. godine, stavom prvim izreke, određena je naknada za trajno oduzeto građevinsko zemljište na katastarskoj parceli broj .. površine 1458 m2, upisane u LN .. KO Borča, pa je obavezan krajnji korisnik Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Grada Beograda JP iz Beograda da predlagaču AA iz ... isplati naknadu u ukupnom iznosu od 5.859.702,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom na navedeni iznos počev od 14.09.2020. godine do isplate; stavom drugim izreke, obavezana je Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda da predlagaču isplati na ime troškova vanparničnog postupka iznos od 618.250,00 dinara.

Rešenjem Višeg suda u Beogradu Gž 2271/20 od 29.12.2020. godine, stavom prvim izreke, preinačeno je rešenje Prvog osnovnog suda u Beogradu R1 141/19 od 14.09.2020. godine u stavu prvom izreke, tako što je određena naknada za eksproprisanu nepokretnost i to za katastarsku parcelu .. ukupne površine 1458 m2, upisane u LN .. KO Borča, pa je obavezan krajnji korisnik da predlagaču na ime naknade za navedeno eksproprisano zemljište isplati iznos od 466.560,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 14.09.2020. godine kao dana presuđenja pa do isplate; stavom drugim izreke, preinačeno je rešenje o troškovima postupka sadržano u stavu drugom izreke rešenja Prvog osnovnog suda u Beogradu R1 141/19 od 14.09.2020. godine pa je obavezan krajnji korisnik da predlagaču isplati na ime troškova vanparničnog postupka iznos od 264.000,00 dinara.

Rešenjem Višeg suda u Beogradu 22271/20 od 08.02.2022. godine ispravljeno je rešenje Višeg suda u Beogradu 22271/20 od 29.12.2021. godine, tako što u zaglavlju rešenja umesto datuma donošenja drugostepene odluke „29.12.2020.“, treba da stoji „29.12.2021. godine“.

Protiv pravnosnažne odluke donete u drugom stepenu, predlagač je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijanog rešenja na osnovu člana 408. Zakona parničnom postupku ZPP („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/11 ... 18/20) u vezi člana 420. stav 1, 2. i 6. Zakona parničnom postupku i člana 27. stav 2. i člana 30. stav 2. Zakona o vanparničnom postupku, Vrhovni sud je ocenio da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnosnažnim rešenjem Grada Beograda, Gradske Opštine Palilula, Odeljenja za imovinsko-pravne poslove br. 465-45/2012-I-3 od 16.05.2012. godine, eksproprisana je uz naknadu i preneta u javnu svojinu Grada Beograda za potrebe Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP, katastarska parcela .., površine 1458 m2, upisana u LN .. KO Borča, čiji je vlasnik AA, radi izgradnje saobraćajnice „Severna tagenta“ od saobraćajnice T6 do Pančevačkog puta – Sektor 2, deonica od Zrenjaninskog puta M24.1 do Pančevačkog puta – M1.9; odlučeno je da će se naknada za eksproprisano zemljište na navedenoj katastarskoj parceli odrediti u posebnom postupku po pravnosnažnosti rešenja i istu je dužna da isplati Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP vlasniku AA u roku od 15 dana od dana određivanja te naknade; sopstvenik eksproprisane nepokretnosti dužan je da predmetnu nepokretnost preda u državinu Direkciji za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP u roku koji pismenim putem odredi krajnji korisnik; Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda JP kao korisnik eksproprijacije obavezana je da u roku od 15 dana od dana pravnosnažnosti rešenja o eksproprijaciji Odeljenju za imovinsko- pravne poslove – Upravi Gradske Opštine Palilula u Beogradu podnese pismenu ponudu o visini naknade za eksproprisanu nepokretnost; korisnik eksproprijacije stiče pravo da stupi u posed eksproprisane nepokretnosti danom pravnosnažnosti odluke o naknadi, odnosno danom zaključenja sporazuma o naknadi za eksproprisanu nepokretnost; po pravnosnažnosti ovo rešenje služiće kao izvršni naslov za upis promene u javnim knjigama o evidenciji nepokretnosti i pravima na njima. Predlagač i krajnji korisnik nisu zaključili sporazum o naknadi pred nadležnim organom uprave za navedenu katastarsku parcelu, pa su upućeni sudu radi donošenja odluke o visini naknade za oduzeto zemljište. Prema proceni poreske uprave vrednost 1 m2 eksproprisane nepokretnosti iznosi 320,00 dinara prema parametrima za tri katastarske parcele u KO Borča kod kojih je utvrđena navedena procenjena vrednost na osnovu pravnosnažno okončanih postupaka utvrđivanja poreza na prenos apsolutnih prava. Po izveštaju poreske uprave predmetna katastarska parcela je poljoprivredno zemljište. Prema nalazu i mišljenju veštaka Velimira Aleksića, tržišna vrednost sporne nepokretnosti iznosi 4.019,00 dinara po m2 procenjena izlaskom na lice mesta prema postojećoj dokumentaciji, a predmetno zemljište je građevinsko zemljište u neposrednoj blizini magistralnog puta Beograd – Zrenjanin i da su sve susedne parcele građevinsko zemljište.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je primenom odredbe člana 41. stav 2, člana 42. Zakona o eksproprijaciji, člana 132. Zakona o vanparničnom postupku, odredio naknadu za eksproprisanu nepokretnost i obavezao krajnjeg korisnika da predlagaču isplati iznos od 5.859.702,00 dinara, jer je u pitanju građevinsko zemljište, prihvatajući nalaz i mišljenje sudskog veštaka Velimira Aleksića. Na dosuđeni iznos prvostepeni sud je dosudio i zakonsku zateznu kamatu počev od dana presuđenja pa do isplate.

Pobijanom drugostepenom odlukom preinačeno je prvostepeno rešenje i predlagaču dosuđena naknada prema proceni poreske uprave u iznosu od 466.560,00 dinara sa kamatom, sa obrazloženjem da je reč o poljoprivrednom zemljištu i da u vreme donošenja rešenja o eksproprijaciji nije izvršena promena namena zemljišta iz poljoprivrednog u građevinsko zemljište.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovani su revizijski navodi da je zbog pogrešene primene materijalnog prava visina naknade koja pripada predlagaču za eksproprisanu katastarsku parcelu ostala sporna.

Procena poreske uprave na kojoj je zasnovana pobijana odluka prema izveštajima i izjašnjenjima od 09.05.2013. godine, 11.06.2015. godine, 10.10.2016. godine, 21.11.2017. godine i 07.01.2020. godine, izvršena je prema pravnosnažno okončanim postupcima utvrđenja poreske osnovice za porez na prenos apsolutnih prava bez izlaska na teren važećim za poljoprivredno zemljište. Navedene su tri uporedne parcele i brojevi predmeta iz 2013. i 2014. godine, bez označavanja lokacije, osim podataka da se radi o KO Borča. Zbog navedenog procena poreske uprave je ostala paušalna i nedovoljno obrazložena i nedokumentovana, jer se ne vidi na osnovu kojih kriterijuma i merila je utvrđena cena zemljišta po 1 m2, gde su i kakve su uporedne parcele, da li je upoređivanje vršeno na osnovu prodajnih cena iz ugovora, mesta nepokretnosti, očekivanja prihoda od zemljišta i dr, pri čemu je iz više izveštaja poreske uprave u višegodišnjem periodu data ista procena od 320,00 dinara po m2. Prema stavu Ustavnog suda izraženom u više odluka, zadatak poreske uprave nije da određuje tržišnu vrednost eksproprisane nepokretnosti, već da vrši njenu procenu, pri čemu je, u slučaju da se ne postigne sporazum o naknadi jedino sud nadležan da u vanparničnom postupku odredi naknadu za eksproprisanu nepokretnost. Iz odredbe člana 42. Zakona o eksproprijaciji proizilazi da naknada koju procenjuje poreska uprava predstavlja najniži iznos naknade za eksproprisanu nepokretnost koju sud može da odredi. Prema članu 136. stav 2. Zakona o vanparničnom postupku, sud pored procene koju je dala poreska uprava, može da izvede i druge dokaze koje učesnici predlažu i da odredi veštačenje, ukoliko proceni da su od značaja za određivanje visine naknade. U ovom slučaju izveštaji poreske uprave kao neprecizni i nedovoljni ne daju osnova za zaključak zašto se u konkretnom slučaju ne može primeniti veća cena i nisu prihvatljivi metodološki osnov za odluku o konkretnoj visini naknade.

Pobijanom odlukom ocenjen je i nalaz i mišljenje veštaka Velimira Aleksića, kao i njegova dopunska izjašnjenja i objašnjenja i izneti razlozi zbog kojih nije prihvaćena procena vrednosti spornog zemljišta data veštačenjem – veštak je naveo da se radi o građevinskom zemljištu u vreme procene, tačnije u vreme davanja nalaza 13.11.2013. godine, ali on u svom nalazu kao ni u dodatnim izjašnjenjima nije naveo karakter zemljišta u vreme oduzimanja i donošenja rešenja o eksproprijaciji 16.05.2012. godine, pa samim tim drugostepeni sud nije prihvatio njegovu procenu o vrednosti navedenog zemljišta kao građevinskog u iznosu od 4.019,00 dinara po m2, smatrajući da je previsoko određena za KO Borča, bez dostavljanja konkretnih dokaza – ugovora kojima je prometovano zemljište na sličnoj lokaciji. Nije sporno da veštak u svom izjašnjenju nije odgovorio na sve iznete primedbe. Međutim, prilikom odlučivanja propušteno je da se pravilno primene posebna pravila postupka predviđena Zakonom o vanparničnom postupku za određivanje naknade za eksproprisanu nepokretnost, koja propisuje dužnost suda u ovoj vrsti postupka. Naime, prema članu 134. stav 1. Zakona o vanparničnom postupku, postupak određivanja naknade za eksproprisanu nepokretnost pokreće se i vodi po službenoj dužnosti. Iz navedenog proizilazi da sud mora da ima aktivnu ulogu u celom postupku i odredi koje činjenice treba da se utvrde i koji dokazi moraju da se izvedu da bi se te činjenice utvrdile. Postupanje suda bliže je propisano članom 136. Zakona o vanparničnom postupku. U ovom slučaju spornosti u vezi sprovedenog veštačenja nisu otklonjene, što je trebalo raspraviti potpunijim saslušanjem veštaka ili dopunskim veštačenjem.

Osim navedenog, drugostepeni sud pri donošenju pobijane odluke nije imao u vidu da je eksproprijacija predmetne katastarske parcele izvršena na osnovu rešenja Vlade RS br. 465-7013/2010 od 30.09.2010. godine, kojim je utvrđen javni interes za eksproprijaciju i administrativni prenos nepokretnosti u skladu sa planom detaljne regulacije za saobraćajnicu „Severna tagenta“ od saobraćajnice T6 do Pančevačkog puta – Sektor 2, kako je to navedeno u rešenju o eksproprijaciji ove katastarske parcele. Ostalo je neutvrđeno i da li je navedeni plan detaljne regulacije donet pre pravnosnažnosti rešenja o eksproprijaciji, te da li je predmetna katastarska parcela stupanjem istog na snagu promenila namenu i postala građevinsko zemljište na osnovu člana 82. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 72/09 ... 83/18) bez obzira što ta promena namene i statusa zemljišta nije provedena u katastru. Prema ovoj zakonskoj odredbi koja reguliše pojam građevinskog zemljišta, to je zemljište koje je određeno Zakonom i Planskim dokumentom kao građevinsko koje je predviđeno za izgradnju i redovno korišćenje objekata, kao i zemljište na kome su izgrađeni objekti u skladu sa Zakonom. Odredbom člana 83. stav 2. istog Zakona propisano je da stupanjem na snagu Planskog dokumenta kojim je promenjena namena zemljišta u građevinsko zemljište, vlasnici tog zemljišta stiču prava i obaveze propisane ovim Zakonom i podzakonskim aktom donetim na osnovu Zakona, bez obzira na činjenicu što organ nadležan za upis na nepokretnostima i pravima na njima nije sproveo promenu javnoj knjizi o evidenciji nepokretnosti i prava. Iz odredbe člana 88. ovog Zakona proizilazi da u slučaju kada se planskim dokumentom promeni namena poljoprivrednog i šumskog zemljišta u građevinsko zemljište, da je organ nadležan za donošenje planskog dokumenta dužan da u roku od 15 dana od dana stupanja na snagu tog dokumenta organu nadležnom za poslove državnog premera i katastra dostavi akt koji sadrži opis katastarskih parcela kojima je promenjena namena. Drugostepeni sud nije cenio ispunjenost uslova za primenu navedenih zakonskih odredbi.

Kako su ukazani propusti bili od bitnog značaja za donošenje pravilne i zakonite odluke, pobijano rešenje je moralo biti ukinuto. U ponovnom postupku drugostepeni sud će otkloniti ukazane nepravilnosti i doneti pravilnu i na zakonu zasnovanu odluku.

Ukinuta je i odluka o troškovima postupka, jer ista zavisi od konačnog okončanja postupka.

Sa iznetih razloga odlučeno je kao u izreci rešenja na osnovu člana 416. stav 2. u vezi člana 420. stav 6. Zakona parničnom postupku i člana 30. stav 2. Zakona o vanparničnom postupku.

Predsednik veća-sudija,

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić