U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Slađane Nakić Momirović, predsednika veća, Dobrile Strajina i Marine Milanović, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Dragan Gašić, advokat iz ..., protiv tužene BB iz ..., čiji su punomoćnici Goran Todorović, advokat iz ... i Vlastimir Ognjanović, advokat iz ..., radi vršenja roditeljskog prava i izdržavanja, odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž2 380/2020 od 06.07.2021. godine, u sednici održanoj 09.11.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužene izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž2 380/2020 od 06.07.2021. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Kuršumliji P2 46/20 od 08.07.2020. godine, prvim stavom izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužioca, podnet protiv tužene, pa su stavom drugim izreke zajednička maloletna deca BB, rođena ... godine u ..., JMBG ... i GG, rođen ... godine u ..., JMBG ..., poverena ocu AA iz ... na samostalno vršenje roditeljskog prava. Trećim stavom izreke, određeno je prebivalište maloletne dece VV i GG, na adresi u Ulici ... ... u ... . Četvrtim stavom izreke, naloženo je tuženoj da na ime svog doprinosa za izdržavanje maloletne dece VV i GG plaća tužiocu svakog meseca po 5.000,00 dinara za svako dete, najkasnije do 05. u mesecu za tekući mesec, isplatom na ruke zakonskom zastupniku dece počev od 16.03.2018. godine, kao dana podnošenja tužbe, sve dok se obaveza ne ugasi ili ne izmeni novom sudskom odlukom. Petim stavom izreke, utvrđen je način održavanja ličnih kontakata maloletne dece sa majkom koja ne vrši roditeljsko pravo, na način što će se isti održavati svakog prvog i trećeg vikenda u mesecu, počev od petka ili subote, u skladu sa obavezama dece, sve do nedelje, i to tako što će svakog prvog vikenda u mesecu majka preuzimati decu ispred kuće gde deca žive sa ocem i vratiti ih u nedelju na isto mesto do 17,00 sati, a svakog trećeg vikenda u mesecu otac će decu odvoditi do kuće gde živi majka dece i preuzimati ih u nedelju na istom mestu do 17,00 sati. Šestim stavom izreke, odbijen je protivtužbeni zahtev tužene, kojim je tražila da se maloletna deca VV i GG povere njoj na samostalno vršenje roditeljskog prava i da se naloži tužiocu da na ime svog doprinosa za izdržavanje maloletne dece plaća po 12.000,00 dinara mesečno za svako dete. Sedmim stavom izreke, odbijen je protivtužbeni zahtev tužene kojim je tražila da se odredi privremena mera kojom bi se naložilo tužiocu ili svakom drugom licu kod kojih se maloletna deca VV i GG zateknu, da iste odmah predaju majci BB. Osmim stavom izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž2 380/2020 od 06.07.2021. godine, prvim stavom izreke, ukinuta je prvostepena presuda, pa je stavom drugim usvojen tužbeni zahtev tužioca podnet protiv tužene i zajednička maloletna deca VV, rođena ... godine u ..., JMBG ... i GG, rođen ... godine u ..., JMBG ..., poverena ocu na samostalno vršenje roditeljskog prava, a za prebivalište maloletne dece VV i GG određena je adresa u Ulici ... ... u ... . Trećim stavom izreke, obavezana je tužena BB da na ime svog doprinosa za izdržavanje maloletne dece VV i GG plaća svakog meseca iznos od po 5.000,00 dinara za svako dete, zakonskom zastupniku dece AA najkasnije do 05. dana u mesecu za tekući mesec počev od 16.03.2018. godine, kao dana podnošenja tužbe, sve dok se obaveza ne ugasi ili ne izmeni novom sudskom odlukom. Četvrtim stavom izreke, utvrđen je način održavanja ličnih kontakata maloletne dece sa majkom koja ne vrši roditeljsko pravo, tako što će se isti održavati svakog drugog vikenda u mesecu, počev od petka ili subote, u skladu sa obavezama dece, sve do nedelje uveče, s tim što će deca provoditi sa majkom i pola zimskog raspusta i letnji raspust osim 15 dana letnjeg raspusta, koji će provesti sa ocem, takođe i prvi dan svog rođendana, .... i ..., kao i krsnu slavu Sveti Arhangel 21.11, deca će provoditi naizmenično jedne godine kod jednog, a sledeće godine kod drugog roditelja, kao i verske i državne praznike naizmenično i to jedne godine Božić kod majke, a Vaskrs kod oca, a sledeće godine obratno, Božić kod oca, a Vaskrs kod majke, a za potrebe viđanja decu će preuzimati majka, dok će ih otac vraćati. Petim stavom izreke, odbijen je protivtužbeni zahtev tužene kojim je tražila da se maloletna deca VV i GG povere njoj na samostalno vršenje roditeljskog prava i da se naloži tužiocu da na ime svog doprinosa za izdržavanje maloletne dece plaća po 12.000,00 dinara mesečno za svako dete. Šestim stavom izreke, odbijen je zahtev tužene kojim je tražila da se odredi privremena mera kojom bi se naložilo tužiocu ili svakom drugom licu kod kojeg se maloletna deca zateknu, da istu odmah predaju majci BB. Sedmim stavom izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pravilnost pobijane odluke u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku, a u vezi člana 403. stav 2. tačka 1. ZPP (,,Službeni glasnik RS“ broj 72/11, 49/2013-US, 74/2013-US, 55/14, 87/18 i 18/20), Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Neosnovani su revizijski navodi o bitnoj povredi odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi sa članom 383. i 394. ZPP, jer je na osnovu člana 383. stav 3. ZPP drugostepeni sud ovlašćen da radi pravilnog utvrđenja činjeničnog stanja ponovi već izvedene dokaze ili dokaze čije je izvođenje odbio prvostepeni sud. Nisu učinjene ni bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP u vezi člana 231. ZPP, kao ni druge povrede u postupku pred drugostepenim sudom, jer drugostepeni sud nije pogrešno primenio koju od odredaba ovog zakona, a što je moglo uticati na donošenje pravilne i zakonite odluke. Ukazivanje revidenta na bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, nije bilo predmet ocene ovog suda, jer se radi o povredama koje se ne mogu smatrati revizijskim razlogom u smislu odredbe člana 407. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnosnažnom delimičnom presudom Osnovnog suda u Kuršumliji P2 58/18 od 25.01.2019. godine, razveden je brak stranaka zaključen dana 21.06.2008. godine, iz kog braka stranke imaju dvoje dece, ćerku VV, rođenu ... godine i sina GG, rođenog ... godine. Stranke su po zaključenju braka sa decom živele u ... u porodičnoj kući tužioca. Tužena se nakon prestanka bračne zajednice u toku 2018. godine vratila u Beograd, gde je živela pre zaključenja braka, a maloletna deca su ostala da žive sa ocem u ... . Tužilac je od 2017. godine do novembra 2019. godine radio kao ... u preduzeću „...“, sa prosečnom mesečnom zaradom u domaćem saobraćaju od 52.190,60 dinara, uz devizne dnevnice od 1.926,14 evra, kada je dao otkaz da bi više vremena provodio sa decom, nakon čega je radio privatno i mesečno zarađivao oko 500 evra.Tužilac se u međuvremenu oženio 17.06.2019. godine, njegova sadašnja supruga radi u ..., nema decu, ima mesečnu zaradu između 1.500 do 2.000 evra. Tužilac nema obavezu izdržavanja drugih lica. Maloletna VV je tokom 2020. godine pohađala ... razred, a maloletni GG ... razred osnovne škole i deca su odlični đaci. Njihove mesečne potrebe za izdržavanjem se svode na uobičajene potrebe za ishranu, školski pribor, odeću i obuću i određene su u iznosu od po 10.000,00 dinara mesečno, dok posebnih potreba nemaju. Tužena živi u ... u iznajmljenom stanu, od 2018. godine je u stalnom radnom odnosu kao trgovac, sa prosečnom neto zaradom od 80.254,76 dinara i osim maloletne dece nema drugih lica prema kojima ima obavezu izdržavanja. Njeni roditelji žive u odvojenom stanu i plaćaju joj zakupninu i osnovne troškove. Tužena je za decu jako emotivno vezana, a kuću tužioca je napustila na njegov zahtev. Deca su nakon napuštanja zajednice u toku 2018. godine boravila kod tužilje dva puta u ..., a viđala ih je tako što je dolazila u ..., gde je u početku išla svake nedelje, jer su deca htela da je viđaju, što je trajalo dok nisu otišli u Centar za socijalni rad u Nišu. Tužilja je decu poslednji put videla u oktobru 2019. godine. Prema izveštaju Centra za socijalni rad od 08.03.2019. godine, deca jasno i verbalno pokazuju želju da nakon razvoda braka roditelja ostanu da žive sa ocem u ... i da su emotivno vezani za oca i babu i dedu po ocu, a njihov razvoj i odrastanje je povezano sa sredinom i porodicom u kojoj žive, jer su u međuvremenu pošli u školu, stekli drugare i prijatelje i adaptirali se na aktuelne uslove života. Prema mišljenju nadležnog organa starateljstva, maloletnu decu treba poveriti ocu na vršenje roditeljskog prava, a dat je predlog vezan za način održavanja ličnih odnosa maloletne dece sa majkom. Prema nalazu i mišljenju Gradskog centra za socijalni rad u Beogradu od 27.07.2018. godine, tužena je roditelj koji autentično verbalizuje želju da se stara o deci i samostalno vrši roditeljsko pravo, bila je aktivna u životu dece i neposredno je brinula o njima, ima emocionalno blizak odnos sa decom i dobro poznaje njihove navike, ima podršku svoje primarne porodice koja joj pruža i materijalnu pomoć, te je zaključak ovog organa starateljstva da tužena raspolaže adekvatnim roditeljskim kapacitetima, socio- ekonomskim uslovima da može da brine o deci, ali da konačan stav o poveravanju treba da formira stručni tim Centra za socijalni rad u Kuršumliji. Prema nalazu i mišljenju Centra za socijalni rad „Sveti Sava“ u Nišu od 10.09.2019. godine, zasnovanom na razgovoru sa roditeljima i maloletnom decom, oba roditelja poseduju materijalne i stambene uslove, podršku porodice porekla, poseduju roditeljske kapacitete da prepoznaju i adekvatno zadovolje potrebe dece, a deca izražavaju želju da ostanu da žive sa ocem u ... u sredini koja im je bliska i u kojoj su adaptirani, te imajući u vidu uzrast, potrebe i želje dece, vezane za sredinu u kojoj žive, mišljenje ovog centra je da je želja dece autentična i da tu želju treba ispoštovati. Dat je i predlog vezan za način održavanja ličnih odnosa sa majkom. U naknadno sprovedenom postupku, razgovoru sa roditeljima i individualnom razgovoru sa decom, Centar za socijalni rad u Nišu je ponovo izvršio procenu roditeljskih kapaciteta i potrebe dece, a polazeći od izražene želje dece da žive sa ocem, adaptiranost i vezanost za sredinu u kojoj žive, izražavanje otpora prema majci da već više od dve i po godine žive sa ocem, da otac navodi da je promenio posao i da je svakodnevno uključen u brigu o deci, mišljenje Centra za socijalni rad je da je potrebno ispoštovati želju dece, imajući u vidu njihov interes i da se što pre uredi način održavanja ličnih odnosa dece na način bliže određen u nalazu. Prema nalazu i mišljenju komisije veštaka za mentalno zdravlje u Nišu, roditelji maloletne dece su u toku odgajanja dece bili neskladni, bračni konflikt je doveo do rascepljenosti porodice i odvojenog života roditelja i dece, da su deca u takvom odrastanju ostvarila veću bliskost sa članovima porodice sekundarnog reda, babom i dedom po ocu, koji su preuzeli presudnu ulogu u njihovom vaspitanju, obrazovanju i aktivnostima, stav dece da žive sa ocem u ... jeste autentičan, ali stav o odbijanju majke nije, pa je krajnji zaključak da je u najboljem interesu dece da ostanu da žive sa ocem.

Kod tako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilan je zaključak drugostepenog suda da je osnovan tužbeni zahtev za poveravanje dece na samostalno vršenje roditeljskog prava ocu, kao i odluka o načinu održavanja ličnih odnosa maloletne dece sa majkom, kao roditeljem sa kojim deca ne žive. Takođe, pravilno je drugostepeni sud odlučio o visini doprinosa za izdržavanje maloletne dece od strane tužene, kao roditelja kome deca nisu poverena. Stoga je pravilna odluka o neosnovanosti protivtužbenog zahteva za poveravanje na samostalno vršenje roditeljskog prava majci uz obavezu tužioca da doprinosi izdržavanju dece traženim mesečnim iznosom.

Članom 3. stav 1. Konvencije o pravu deteta propisano je da u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja su interesi deteta bez obzira na to da li ih sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. Stavom 2. istog člana propisano je da se države članice obavezuju da detetu obezbede takvu zaštitu i brigu koja je neophodna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i obaveze njegovih roditelja, zakonitih staratelja ili drugih pojedinaca koji su pravno odgovorni za dete i preduzimaju u tom cilju sve potrebne zakonodavne i administrativne mere. Ova obaveza preuzeta je članom 6. stav 1. Porodičnog zakona, kojim je propisano da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta.

Odredbe člana 77. Porodičnog zakona, propisuju uslove za samostalno vršenje roditeljskog prava. Odredbom člana 77. stav 3. navedenog zakona, propisano je da jedan roditelj vrši sam roditeljsko pravo na osnovu odluke suda kada roditelji ne vode zajednički život, a nisu zaključili sporazum o vršenju roditeljskog prava. Odredbom člana 266. stav 1. Porodičnog zakona, propisano je da je u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje, odnosno lišenje roditeljskog prava, sud uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta. Odredbom člana 270. Porodičnog zakona, propisano je, da je, pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava, sud dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima. Odredbom člana 272. stav 2. istog zakona propisano je da, ako roditelji nisu zaključili sporazum o vršenju roditeljskog prava ili sud proceni da njihov sporazum nije u najboljem interesu deteta, odluku o poveravanju zajedničkog deteta jednom roditelju, o visini doprinosa za izdržavanje od strane drugog roditelja i o načinu održavanja ličnih odnosa deteta sa drugim roditeljem, donosi sud.

U smislu odredbe člana 266. stav 1. Porodičnog zakona, i po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, u najboljem interesu mal. dece je da budu poverena na samostalno vršenje roditeljskog prava ocu, imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje i mišljenje Komisije veštaka Centra za mentalno zdravlje. Pobijana presuda doneta je u skladu sa napred navedenim odredbama Porodičnog zakona, kao i člana 3. stav 1. Konvencije o pravima deteta. Elementi za procenu najboljeg interesa deteta, između ostalog, su uzrast i pol deteta, zrelost deteta, potrebe deteta (vaspitanje, u vezi sa stanovanjem, ishranom, odevanjem, zdravstvenom brigom i drugo) i sposobnost roditelja da zadovolji utvrđene potrebe deteta. Najbolji interes deteta kao pravni standard se ceni prema okolnostima svakog konkretnog slučaja. Drugostepeni sud je imao u vidu da je otac kompetentno obavljao svoju roditeljsku ulogu, da su deca nakon prestanka zajednice roditelja nastavili da žive sa ocem i da je njihov razvoj povezan sa sredinom i porodicom u kojoj žive, pri čemu su deca izrazila mišljenje da žele da žive sa ocem, koju želju je uz napred navedeno potrebno uvažiti. Otac poseduje adekvatne roditeljske kapacitete da prepozna i adekvatno zadovolji potrebe dece, pa je pravilan zaključak drugostepenog suda da je u najboljem interesu maloletne dece stranaka da budu poverena na samostalno vršenje roditeljskog prava ocu.

Suprotno revizijskim navodima, a imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje, najbolji interes maloletne dece pravilno je utvrđen saglasno Porodičnom zakonu.

Nisu osnovani navodi revizije kojima se ukazuje na sadržinu nalaza i mišljenja Centra za socijalni rad „Sveti Sava“ u Nišu i predlog da se deca povere majci na samostalno vršenje roditeljskog prava, s obzirom da je drugostepeni sud prilikom odlučivanja, osim mišljenja mal.dece u situaciji kada su sposobna da iskažu svoje mišljenje o tome sa kojim roditeljem žele da žive, i koja su se izjasnila da žele da žive sa ocem, cenio nalaz i stručno mišljenje Komisije veštaka za mentalno zdravlje u Nišu. Naime, sud kada je u pitanju najbolji interes deteta ne opredeljuje samo mišljenje deteta, već i druge okolnosti koje se tiču uzrasta i pola deteta, potreba deteta, kao i sposobnost roditelja da zadovolji potrebe deteta, što je drugostepeni sud, a suprotno revizijskim navodima, na pravilan način cenio i za svoju odluku dao dovoljne i jasne razloge, koje u svemu prihvata i ovaj sud.

Ostali navodi revizije, kojima se osporava odluka o vršenju roditeljskog prava predstavljaju ponavljanje navoda koji su isticani u žalbi protiv prvostepene presude, koje je drugostepeni sud pravilno ocenio kao neosnovane i za tu ocenu dao jasne i dovoljne razloge, koje ovaj sud u svemu prihvata.

Odredbama člana 61. Porodičnog zakona, uređeni su lični odnosi deteta sa roditeljem sa kojim ne živi. Odredbom stava 1. istog člana, propisano je da dete ima pravo da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi. Odredbom stava 2. ovog člana, propisano je da pravo deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi može biti ograničeno samo sudskom odlukom, kada je to u najboljem interesu deteta. U konkretnom slučaju, način održavanja ličnih odnosa maloletne dece sa majkom, ovde tuženom u skladu je sa izveštajem organa starateljstva i najboljim interesom maloletne dece imajući u vidu uzrast dece, emotivne potrebe dece, želju i brigu oca da se stara o njima, kao i njihovu emotivnu bliskost, sa kojih razloga su neosnovani navodi revizije.

Naime, najbolji interes deteta, kojim je sud dužan da se rukovodi u sporu za zaštitu prava deteta (član 3. Konvencije o pravima deteta i član 6. Porodičnog zakona) je pravni standard koji čini nekoliko elemenata procene i to uzrast i pol deteta, njegove želje i osećanja, s obzirom na uzrast i zrelost, emotivne potrebe. U ovom slučaju drugostepeni sud je pošao od nalaza i stručnog mišljenja nadležnih organa starateljstva, pravilno nalazeći da je način održavanja ličnih odnosa koji je predložio organ starateljstva u najboljem interesu maloletne dece, jer majka poseduje odgovarajuće roditeljske kompetencije, imajući u vidu da je ovaj način održavanja ličnih odnosa maloletne dece sa majkom svakako podložan kontroli od strane nadležnog organa starateljstva, sve u cilju zaštite interesa maloletne dece.

Imajući u vidu uzrast maloletne dece, utvrđene potrebe, i zaradu tužene, primenom kriterijuma određivanja izdržavanja propisanih članom 160. i 161. Porodičnog zakona, prema oceni Vrhovnog kasacionog suda, pravilno je drugostepeni sud odlučio da tužena ima mogućnosti da izdržavanju maloletne dece doprinosi sa po 5.000,00 dinara mesečno.

Sa napred navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci, a na osnovu člana 414. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Slađana Nakić Momirović,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić